Son onillikdə rəqəmsal texnologiyalar sürətlə inkişaf edərək ailə həyatının ayrılmaz hissəsinə çevrilmişdir. Smartfonlar, planşetlər, kompüterlər və televizorlar artıq körpəlik dövründən uşaqların həyatına daxil olur. Bu, tədris, əyləncə və ünsiyyət baxımından yeni imkanlar yaratsa da, nəzarətsiz və balanssız istifadə bir sıra sağlamlıq risklərini də özü ilə gətirir.

Ekran istifadəsi üçün beynəlxalq tövsiyələr (Amerika Pediatriya Akademiyası, 2023)

Yaş qrupuna uyğun tövsiyə olunan ekran müddəti

0–18 ay: Ekrandan uzaq; yalnız videozənglər

18–24 ay: Yalnız valideynlə birlikdə izləmə

2–5 yaş: Gündə maksimum 1 saat (nəzarətli)

6 yaş və yuxarı: Gündəlik balans və ailə qaydaları əsasında təyin olunmalı

 Sağlamlığa mənfi təsirləri

1) Beyin və nitq inkişafı

Erkən yaşda ekrana məruz qalmaq beynin kritik inkişaf dövrünə təsir göstərir.

Rəqəmsal cihazlar qarşısında passiv zaman keçirmək sosial ünsiyyət bacarıqlarının zəifləməsinə, söz ehtiyatının məhdudlaşmasına, nitqdə gecikmələrə səbəb olur.

Uşaqlar təqlid və canlı ünsiyyət vasitəsilə öyrəndiyindən, real əlaqənin əvəzinə ekran qarşısında vaxt keçirmək öyrənmə prosesini zəiflədir.

2) Yuxu pozuntuları

Axşam saatlarında ekran istifadəsi melatonin hormonunun ifrazını azaldır, bu da yuxuya getməni çətinləşdirir.

“Mavi işıq” (blue light) yuxu-oyanıqlıq ritmini pozur.

Nəticədə uşaqlarda yuxusuzluq, gecə oyanmaları, yuxu keyfiyyətinin zəifləməsi müşahidə olunur.

3) Fiziki sağlamlıq və piylənmə

Uzun müddət oturaq vəziyyətdə ekran qarşısında qalmaq fiziki aktivliyi azaldır.

Ekran qarşısında yeyilən qəlyanaltılar və fast-foodlara meyl uşaqlarda piylənmə riskini artırır.

Eyni zamanda qamət pozuntuları, əzələ zəifliyi, göz yorğunluğu (rəqəmsal göz sindromu), baş və boyun ağrıları da bu qrupdadır.

4) Psixoloji və davranış pozuntuları

Əsəbilik, həyəcan, diqqət dağınıqlığı, impulsiv davranışlar ekran asılılığı ilə əlaqələndirilir.

Sosial şəbəkələr və oyunlar uşaqda agressiv davranışlar, sosial izolyasiya və reallıqdan uzaqlaşma yarada bilər.

Ekrana bağlılıq artıq olduqda uşaq həyatın digər sahələrindən uzaqlaşır, müstəqil oyun bacarığı azalır, hətta depressiv hallar yarana bilər.

5) Təhsil və öyrənməyə təsir

Düzgün istifadə edilmədikdə, ekranlar diqqəti yayındırır, təhsildə uğursuzluqlara səbəb olur.

Uzun müddət oyun və sosial media istifadəsi öyrənmə motivasiyasını azaldır.

Lakin interaktiv və valideyn nəzarətli öyrədici proqramlar, müəyyən yaş dövrlərində faydalı ola bilər.

 Nə etməli? (Valideynlər üçün praktik tövsiyələr)

 Ailənin ekran qaydaları olmalıdır:

0–2 yaş: yalnız videozənglə məhdudlaşdırılmalı.

2–5 yaş: maksimum 1 saat, valideynlə birgə və tədris məqsədli məzmun.

6 yaş və yuxarı: ekran vaxtı dərs, oyun, fiziki aktivlik və yuxu balansına uyğun tənzimlənməlidir.

Müəyyən “ekransız zamanlar” yaradın:

Yemək zamanı

Yatmazdan əvvəl 1–2 saat

Ailəvi fəaliyyətlər zamanı

Alternativlər təklif edin:

Açıq havada oyun

Kitab oxuma

Əl işləri, musiqi, yaradıcı fəaliyyətlər

Valideynlərlə dialoq və masaüstü oyunlar

Nəzarət və örnək:

Valideyn öz davranışı ilə nümunə olmalıdır.

Ekran məzmunu yoxlanılmalı, zərərli və yaşına uyğun olmayan tətbiqlər bloklanmalıdır.

Nəticə

Uşaqların texnologiya ilə tanış olması müasir dövrün labüdlüyüdür. Lakin bu tanışlıq nəzarətli, məqsədyönlü və yaş dövrünə uyğun aparılmalıdır. Valideynin, müəllimin və pediatrın birgə səyləri nəticəsində ekranların potensialı təhlükəyə çevrilmədən faydaya çevrilə bilər.

Pediatr Atlaz Möhsümova

(Mütəxəssislə 077 250 11 37 mobil nömrəsi vasitəsiylə əlaqə saxlaya bilərsiniz.)