Bir çox valideynlər uşaqlarının maşında hərəkət zamanı halının pisləşdiyini, ürəyinin bulandığını və qusduğunu müşahidə edir. Xüsusən uzun səyahətlərdə bu hallar uşağı da, valideyni də narahat edir.
Əslində, bu vəziyyət çox zaman zərərsiz, keçici və fizioloji bir haldır — yəni “hərəkət xəstəliyi” (tibbi adı ilə kinetoz).
Hərəkət xəstəliyi uşaqlarda daha tez-tez müşahidə olunur, çünki onların tarazlıq orqanı və sinir sistemi hələ tam inkişaf etməmiş olur.
Hərəkət xəstəliyinin yaranma mexanizmi
İnsanın tarazlıq sistemi daxili qulaq (vestibulyar aparat), gözlər və bədən hissiyyatı (proprioseptiv sistem) arasında olan qarşılıqlı əlaqə ilə təmin olunur.
Maşında hərəkət zamanı:
Daxili qulaq bədənin hərəkət etdiyini hiss edir,
Gözlər isə, uşaq kitab oxuyursa və ya telefona baxırsa, hərəkət görmür.
Beyin bu iki fərqli siqnalı eyni anda qəbul edir və onları uyğunlaşdırmaqda çətinlik çəkir. Nəticədə ürəkbulanma, başgicəllənmə, tərləmə, halsızlıq kimi əlamətlər meydana çıxır.
Bu hal beyində “vegetativ sistemin” (ürək, tənəffüs, mədə-bağırsaq fəaliyyəti) müvəqqəti pozulması ilə əlaqədardır.
Uşaqlarda görülmə tezliyi
Tədqiqatlara görə, hərəkət xəstəliyi:
2–12 yaş arasında ən çox müşahidə olunur;
Qız uşaqlarında bir qədər daha çox rast gəlinir;
Əksər hallarda yeniyetməlik dövrünə qədər keçib gedir.
Əlamətlər
Uşaqlarda hərəkət xəstəliyinin əsas simptomları bunlardır:
Ürəkbulanma və ya qusma
Solğun dəri, soyuq tər basması
Başgicəllənmə, yuxululuq
Qarnın yuxarı hissəsində narahatlıq hissi
Diqqətin yayınması, əsəbilik, sakit durmaq istəməmək
Bəzən nəbzin yavaşlaması, tərləmə və zəiflik
Simptomlar adətən hərəkət zamanı başlayır və maşın dayandıqdan 15–30 dəqiqə sonra azalır.
Risk faktorları
Aşağıdakı hallarda uşaqlarda bu simptomlar daha tez yaranır:
Ac və ya çox dolu mədə ilə səyahət
Yuxusuzluq və ya yorğunluq
Gərginlik, həyəcan, qorxu
Maşında kitab oxuma, telefona baxma
Pis havalandırılan və isti mühit
Sıx qoxular (yanacaq, parfüm və s.)
Bənzər vəziyyətlərlə qarışdırılmamalıdır
Bəzi valideynlər hərəkət zamanı ürəkbulanmanı ürək, qan azlığı və ya mədə xəstəliyi ilə əlaqələndirirlər.
Əslində, bu hallar adətən yalnız hərəkət zamanı və maşın dayandıqda keçici olur.
Əgər uşaqda:
Hər zaman başgicəllənmə, halsızlıq, qusma,
Sürekli iştahasızlıq və solğunluq,
Və ya hərəkətsiz halda da eyni əlamətlər varsa, bu zaman həkim müayinəsi vacibdir.
Bu cür hallar qan azlığı, mədə-bağırsaq, görmə və ya sinir sistemi pozğunluğu ilə bağlı ola bilər.
Profilaktika və valideynlər üçün təlimatlar
Səyahətdən əvvəl:
1) Uşağa səyahətdən 1–1.5 saat əvvəl yüngül qida verin (məsələn, banan, kraker, su).
2) Yağlı, qızardılmış, süd məhsulları kimi ağır qidalar verməyin.
3) Uşağın yaxşı yatması və dincəlməsi vacibdir.
4) Mümkünsə, səyahət öncəsi stress və həyəcanı azaltmaq üçün sakit atmosfer yaradın.
Maşında:
Uşağı pəncərəyə baxa biləcəyi yerə oturtun.
Ən yaxşısı, ön oturacağın arxasında, hərəkət istiqamətinə baxan yerdə oturmaqdır.
Maşında təmiz hava dövranı təmin edin.
Telefon, planşet, kitab kimi sabit obyektlərə baxmaqdan çəkinin.
Uşaq üfüq xəttinə (uzağa) baxsa, tarazlıq sistemi daha az qarışır.
Hər 1–1.5 saatdan bir qısa fasilə verin.
Maşın içərisində kəskin qoxulu parfüm, hava təravətləndirici işlətməyin.
Səyahət zamanı yardım:
Soyuq su ilə üzü silmək, pəncərəni açmaq, nəfəs dərinləşdirmək çox kömək edir.
Nanə və ya limon qoxusu ürəkbulanmanı azalda bilər.
Zəncəfil çayı və ya peçenye təbii antiemetik (qusma əleyhinə) təsirə malikdir.
Maşın dayandıqda uşağı bir az gəzdirmək və təmiz hava aldırmaq rahatlaşdırır.
Dərman vasitələri
Dərmanlar yalnız həkim göstərişi ilə istifadə edilməlidir.
Uşaqlarda hərəkət xəstəliyinə qarşı ən çox istifadə olunan dərmanlar:
Dimenhidrinat
Xüsusi hərəkət xəstəliyi plastırları (skopolamin tərkibli)
Bu preparatlar adətən 3 yaşdan yuxarı uşaqlarda, dozaya ciddi əməl edilməklə istifadə olunur.
Yan təsirləri: yuxululuq, ağız quruluğu, diqqət azalması.
Təbii və alternativ üsullar
Zəncəfil ekstraktı və ya çayı – təbii ürəkbulanma əleyhinə təsirlidir.
Aromaterapiya (nanə, lavanda, limon) – sakitləşdirici və təravətləndirici təsir göstərir.
Akupressura bilək bantları – biləkdə “Nei-Kuan” nöqtəsinə təzyiq göstərərək qusmanı azalda bilər.
Psixoloji yanaşma
Bəzi uşaqlarda hərəkət xəstəliyi emosional gərginlik və qorxu ilə güclənir.
Bu səbəbdən valideyn:
Uşağı qorxutmadan, sakit tonda danışmalı,
Ona “hər şey qaydasındadır, səyahət tez bitəcək” kimi ifadələrlə təskinlik verməlidir.
Sakit musiqi, sevdiyi yumşaq oyuncağı yanında saxlamaq da faydalıdır.
Nəticə
Uşaqlarda maşında halın pis olması əksər hallarda ciddi xəstəlik deyil, sadəcə sinir və tarazlıq sisteminin hələ tam inkişaf etməməsi ilə bağlıdır.
Uşaqlar böyüdükcə bu hallar demək olar ki, tamamilə yox olur.
Əsas olan — uşağı səyahətə düzgün hazırlamaq, şəraiti rahatlaşdırmaq və gərəkli hallarda pediatrla məsləhətləşməkdir.
Pediatrik tövsiyə
> “Hərəkət xəstəliyi uşaqlarda sinir sisteminin təbii inkişaf mərhələsidir. Əksər hallarda xüsusi müalicə tələb etmir. Valideynin rolu — uşağın fiziki və emosional rahatlığını qorumaqdır.”
Pediatr Atlaz Möhsümova
(Mütəxəssislə 077 250 11 37 mobil nömrəsi vasitəsiylə əlaqə saxlaya bilərsiniz.)
Bu xəstəlik haqqında heç də çox məlumatım yox idi, amma uşağım hər səyahətdə ürəkbulanma yaşayır, bir neçə dəfə də qusdu. Bu məqalə mənə çox kömək etdi, xüsusən də bu xəstəliyin fiziki bir hal olması və çox ciddi olmaması çox rahatladıcıdır. Bəzi tövsiyələr də çox faydalı oldu, məsələn, uşağı pəncərəyə baxdırmaq və 1.5 saatdan bir fasilə vermək. Ümumilikdə, çox yaxşı izah edilib.