Uşaqlarda özünəinam körpəlikdən formalaşmağa başlayan və həyat boyu inkişaf edən bir anlayışdır. Xüsusilə ilk yaş uşağın dəyərli olduğunu hiss etməsi üçün ən kritik dövrdür.

Uşaqlarda özünə inamın formalaşması doğuşdan başlayır və bütün ömür boyu inkişaf edir. Özünə inamın inkişafında ən mühüm rol valideynlərin üzərinə düşür. Valideynlərin uşağa qarşı işlətdiyi cümlələr və davranışlar çox önəmlidir. Bütün bunlar uşaq tərəfindən qavranılır və qeydə alınır. Qəbul edilən və qeydə alınan mesajlar da uşağa əhəmiyyətli dərəcədə təsir edir. Özünə inam ailənin verdiyi mesajlarla inkişaf edir və məktəbə başlama prosesi ilə birlikdə sosial mühitlə birlikdə inkişaf etməyə davam edir.

“Mən sevilə bilərəm və dəyərliyəm”

Özüngüvənin iki əsas mesajı var. Birincisi: “sən dəyərlisən”. Uşağınıza qeyd-şərtsiz sevgi bəxş edin. Uğur yönümlü sevgi şərti sevgidir. Ev tapşırığını bitirdikdə-“səni sevirəm” kimi ifadələr şərti sevgi nümunələridir. Uşağınıza onları tez-tez sevdiyinizi söyləyin. İkincisi:uşağın yaşına uyğun məsuliyyət verilməli və qiymətləndirilməlidir. “Mən bunu yaxşı edirəm” deyə bildikdə özünü yetərli hiss edəcək.

“Məqsədlərimə çata bilirəm”

Sevilən, fikri soruşulan və əhəmiyyət verilən, məsuliyyət alan, ehtiyac duyduğu anda diqqət və yaxınlıq görən, tənqid olunmayan, müqayisə edilməyən, olduğu kimi qəbul edilən uşağın özünəinamı yüksək olur. Diqqət və sevgi görə bilməyən, qoruyucu rəftarlarla məhdudlaşan, mükəmməlliyyətçi və uyğun olmayan, sərt qaydaları və gözləntiləri olan valideyni olan, sevgi ala bilməyən, müqayisə və tənqid edilən uşaq özünü dəyərsiz hiss edir, özünə inamı inkişaf etmir.

Uşaqlarda özünə inamsızlığın əlamətləri hansılardır?

• Problemin həllini tapmaqda və ya bir işi yerinə yetirməkdə özlərinə inamları aşağıdır. Problemləri asanlıqla həll edə bilmirlər.
• Sosial fobiyaları var.
• Səhv etməkdən qorxurlar.
• Utanma, günahkarlıq və bəyənməmə hissləri üstünlük təşkil edir.
• Tənqiddən qaçırlar.
• Yox deməkdə çətinlik çəkirlər.
• Onlar hadisələrdən tez və mənfi təsirlənirlər.
• Daim özlərini tənqid edirlər.
• Vəzifə və məsuliyyətlərdən qaçır.
• Onların aşağı gözləntiləri var.
• Dostluq etməkdə çətinlik çəkirlər. Onlar həmyaşıdlarının təzyiqindən çox təsirlənirlər.
• Daim təsdiqlənməyə ehtiyac duyurlar.

Uşaqların Özünə İnamını dəstəkləmək üçün nə edə bilərik?

• Uşağınıza tez-tez söz haqqı verin.
• Ondan problemlərini özü həll etməsini xahiş edin və onun səyini qiymətləndirin.
• Uşağınıza vaxt ayırın.
• Hisslərini və düşüncələrini ifadə etmələrinə icazə verin, onları dəstəkləyin.
• Ona edə biləcəyi vəzifələr verin. Yaşa uyğun məsuliyyətlər verilməlidir.
• Uşağınızın verdiyi hər suala cavab verin və izah edin. Verdiyi sualın cavabını bilmirsinizsə, bilmirəm deyə bilərsiz, amma araşdırıb deyəcəyinizi bildirin.
• Onun sizinlə bölüşdüyü fikirləri dinləyin və qiymətləndirin.
• Tənqid və mühakimə etməyin.
• Şərtsiz sevgi göstərin və sevgini fiziki olaraq ifadə edin; bu vacibdir. Sevginizi bir vəziyyətə bağlamayın. Ona tez-tez onu sevdiyinizi söyləyin.
• Müqayisə etməyin.
• Uşağınızın qarşısında danışarkən diqqətli olmalısınız. Uşaq valideynlərini təqlid edir.
• Uşağınızın fərdi olduğunu qəbul edin.
• Uşağınız danışanda onun boyuna enin və gözlərinin içinə baxın və qulaq asın.
• “Nə hiss edirsən?” və ya “Bu mövzu haqqında nə düşünürsünüz?” suallarla onun fikirlərini soruşun.
• Uşağınızı çətin vəziyyətlərlə məşğul olmağa təşviq edin. Mən bacarmıram kimi ifadələr işlətdikdə, müdaxilə etmək əvəzinə həvəsləndirmək və kiçik köməklik göstərmək faydalıdır. Uşaqlar onlara dəstək olduqda daha güclü hiss edirlər.
• Uşağınızın potensialını tanıyın və dəstəkləyin.
• Uşağınızın uğurunu qiymətləndirin.
• Uşağınıza seçim hüququ verin.
• Uşağınızın seçimlərinə hörmət edin.
• Doğru rol modeli olun.
• Ailədə bir-birinizə dəyər verin.
• Bir valideyn olaraq avtoritar, qeyri-sabit münasibətdən çəkinin.
• Mükəmməlliyyətçi davranışlardan çəkinin.
• Planşet və ya televizor əvəzinə uşaq mümkün qədər müxtəlif sosial mühitlərdə olmalıdır. Ona müxtəlif insanları,mühitləri tanımaq imkanı verilməlidir. Həmyaşıdları ilə vaxt keçirəcəyi fəaliyyətlər onun inkişafı üçün vacibdir.
• Övladınızla birlikdə iddialı oyunlar oynayın. Özünə inamı aşağı olan uşaqlar üçün oyun oynamaq çox təsirli bir üsuldur.

Psixoloq Sevilxanım Bunyatzadə