Əgər uşaqlarınızı şəxsiyyət kimi yetişdirmək istəyirsinizsə, bu yolda atacağınız ilk addım onlara qarşı səmimiyyət və hörmətlə yanaşmaqdır. Uşaqlar, cəmiyyətə daxil olduqda özlərini fərqli bir insan kimi hiss etmək, öz fərdiyyətlərini tapmaq və bunu ifadə etmək istəyirlər. Hər bir uşağın özünə məxsus istedadları və xarakteri vardır. Bu səbəbdən, uşağınızla münasibətlərinizdə ən önəmli şey onlara hörmət göstərməkdir. Onlara daim sevgi və qayğı ilə yanaşaraq, “Sən mənim üçün qiymətlisən” mesajını vermək, özlərini dəyərli hiss etmələrini təmin edər. Bu yanaşma uşaqların özünə inamını gücləndirər və şəxsiyyətlərinin formalaşmasında müsbət təsir göstərər.
Bundan başqa, uşağınıza məsuliyyət hissi aşılamalı və onların sosial və şəxsi inkişaflarını dəstəkləməlisiniz. Məsələn, evdəki müəyyən işlərə görə uşağınıza məsuliyyət vermək, onların böyüdüyünü və etibarlı bir fərd olduğunu hiss etmələrini təmin edər. Bu sadə və konkret məsələlər, məsələn, “Bundan sonra evdəki elektrik xətlərinə sən nəzarət edəcəksən” və ya “Sən su xətlərinə diqqət yetirəcəksən” kimi vəzifələr, uşağın özünü daha böyük hiss etməsinə və ona olan etimadı gücləndirməyə kömək edir. Əlbəttə, zamanla uşağınıza göstərdiyiniz övgülər, onu daha da həvəsləndirəcək və bu məsuliyyətləri daha diqqətlə yerinə yetirməsini təmin edəcək.
Uşağınızı təkcə məsuliyyətə sövq etmək yox, həm də uğurlarını qeyd etmək, ona müsbət dəstək vermək çox vacibdir. Bu, uşağın inkişafında əsas rola sahibdir. Uşağınızın müsbət davranışlarını görüb, onu təbrik etmək, ona müsbət bir şəxsiyyət formalaşdırmağa kömək edir. Uşaqlarınızın uğurlarını yüceltdikcə, onların özünə hörməti artır və şəxsiyyətləri daha sağlam bir şəkildə inkişaf edir.
Əlavə olaraq, uşaqlarınızda görmək istəmədiyiniz davranışları dilə gətirməmək də mühüm bir qaydadır. Uşağınızın yalan danışmasını istəmirsinizsə, ona “Yalan danışırsan!” demək əvəzinə, doğru danışmağı tərifləyin. Uşağınızın qorxaq olmasını istəmirsinizsə, onu qorxaq adlandırmaq yerinə, cəsur davranışlarını müsbət şəkildə vurğulamaq daha faydalıdır. Beləliklə, uşağınızın diqqətini istədiyiniz davranışlara yönəldərsiniz və onu təşviq edərək düzgün davranışları inkişaf etdirərsiniz. Bu yanaşma, uşağınızın özünü tənqid edilmədən inkişaf etməsini təmin edəcək.
Bir başqa vacib məqam isə, uşağınızın sizinlə tamamilə eyni dünyada yaşamadığını qəbul etməkdir. Uşaqlar öz dünyalarında fərqli şəkildə düşünür və hiss edirlər. Həmçinin, bir şey sizin üçün mənfi bir hiss yarada bilər, lakin uşağınız üçün əksinə, o an sevinc yarada bilər. Uşağınızın dünyasına uyğun yanaşaraq, onun duyğularını, düşüncə tərzini anlamağa çalışmaq çox önəmlidir. Uşağınıza qarşı empati ilə yanaşmaq, onun şəxsiyyətinin düzgün inkişaf etməsi üçün əsas şərtdir.
Uşağınızın şəxsiyyətinə zərər verə biləcək tənqidlərlə yanaşmamağa diqqət etmək də çox vacibdir. Çünki uşaqların şəxsiyyətləri xüsusilə 2-6 yaş dövrü və yetkinlik dövrü zamanı formalaşır. Bu dövrlərdə uşaqlara verilən tənqidlər və təhqirlər onların şəxsiyyətinə ciddi təsir edə bilər. Onlara mənfi fikirlər bildirmək yerinə, müsbət yönlərindən bəhs edərək, onların inamını və özünü dəyərləndirmə hissini gücləndirə bilərsiniz. Bu dövrlərdə onların müsbət davranışlarını həvəsləndirmək, onları nəyin doğru, nəyin yanlış olduğuna dair düzgün istiqamətləndirmək, şəxsiyyətlərinin sağlam şəkildə inkişaf etməsini təmin edəcək.
Nəticə olaraq, uşağınızın şəxsiyyətini düzgün formalaşdırmaq üçün ona qarşı müsbət və hörmətli bir yanaşma sərgiləmək çox vacibdir. Onun özünə inamını artırmaq, ona məsuliyyətlər vermək, uğurlarını qeyd etmək və onu dəstəkləmək, onun sağlam şəxsiyyət kimi yetişməsini təmin edər. Bu yolda atacağınız hər bir addım, uşağınızın gələcəkdə həm özünün, həm də cəmiyyətin faydalı bir üzvü olmasına kömək edəcək.
Psixoloq M. Almara Ağaqızı
PRİM – Psixososial Reabilitasiya və İnkişaf Mərkəzinin direktoru
(Psixoloqla əlaqə saxlamaq istəyənlər Bakı şəhəri, Zahid Xəlilov 48A, Elmlər m/st yaxınlığında yerləşən “PRİM” Psixososial Reabilitasiya və İnkişaf Mərkəzinə müraciət edə və ya 050 777 80 04 mobil nömrəsi ilə birbaşa Almara Ağaqızı ilə əlaqə saxlaya bilərlər. Həmçinin almara.melikova.aga_qizi instagram səhifəsi vasitəsi ilə də Almara xanımla kontakt yarada bilərlər.)
Yazı çox gözəl və faydalıdır, xüsusilə uşaqlara qarşı müsbət yanaşmanın vacibliyi vurğulanıb. Lakin, bir məsələyə diqqət çəkmək istəyirəm: yazıda uşaqların şəxsiyyətinin formalaşması ilə bağlı çox doğru fikirlər irəli sürülüb, amma bu inkişafın valideynlər tərəfindən düzgün şəkildə izlənməsi də çox vacibdir. Bəzi hallarda valideynlər öz emosiyalarını uşaqlara yönəldir və bu, uşağın psixoloji inkişafına zərər verə bilər. Məncə, yazıya bir neçə praktiki təklif də əlavə edilə bilərdi, məsələn, uşaqlarla necə düzgün ünsiyyət qurulmalı və davranışlarda hansı metodlardan istifadə edilməlidir.
Yazı yaxşıdır, amma bir məqamda razılaşmıram. Uşaqlara müsbət yanaşmaq vacib olsa da, hər zaman onlara göstərilən diqqətin arxasında müəyyən bir məqsəd olmalıdır. Yəni uşaqlara yalnız müsbət davranışlarını tərifləmək onları həddindən artıq sərbəst və nizam-intizamsız edə bilər. Yazıda bir az da uşaqlara düzgün davranışları necə göstərməyin yolları barədə konkret misallar verilə bilərdi. Məsələn, onları “nə etməməli” olduqlarını da öyrətmək çox vacibdir ki, gələcəkdə sosial həyatlarında çətinliklərlə qarşılaşmasınlar.
Uşaqların duyğularını anlamaq, onların fərqli dünyasında yaşamaq və bu dünyaya uyğun davranmaq çox önəmlidir. Bir müəllim olaraq bunu təcrübəmdə görmüşəm. Amma, məsələn, yazıda qeyd olunan “uşaqlara təhqir etməmək” mövzusu daha ətraflı işlənə bilərdi. Tənqid etmədən necə düzgün yönləndirmək olar? Bununla bağlı daha çox misal və konkret addımlar verilməsi faydalı olardı.
Mənə maraqlı olan məqam uşaqlara məsuliyyət verməkdir. Çox doğru qeyd edilib ki, bu, uşağın özünə inamını artırır. Mənim üçün bu çox vacibdir, çünki öz oğluma yaşına uyğun məsuliyyətlər verməyə başladıqdan sonra onun davranışları və ümumiyyətlə, ümumi inkişafı daha yaxşıya doğru getdi. Amma yazıda uşaqlara verilən vəzifələr çox sadə və konkret göstərilib. Bəzən uşaqlar daha mürəkkəb məsuliyyətlərə də uyğunlaşa bilirlər. Bu cür məsələləri də əlavə etməyiniz faydalı olardı.
Məqalə çox faydalıdır, amma bir sualım var: yazıda uşaqlara məsuliyyət verməkdən bəhs edilir, amma bəzən uşaqlar, xüsusilə də kiçik yaşlarında, onlara verilən məsuliyyəti daşıya bilmirlər. Bunu necə düzgün idarə etmək lazımdır? Məsələn, uşaq bir işə başladıqdan sonra onu tamamlamaqda çətinlik çəkirsə, nə etməliyik? Uşağa göstəriş verməklə yanaşı, ona necə dəstək olmalıyıq ki, o, daşıdığı məsuliyyəti yerinə yetirə bilsin?
Bəzi uşaqlar öz şəxsiyyətlərini formalaşdırarkən, valideynlərin müsbət yanaşmalarına baxmayaraq, sosial mühitin təsiri də çox böyükdür. Uşaqların məktəbdə, dostları arasında qarşılaşdıqları təzyiqlər və nümunələr onların şəxsiyyətlərinin formalaşmasında rol oynayır. Buna görə, valideynlər yalnız evdə deyil, məktəb və digər sosial mühitlərdə də uşaqlarını izləməli, onların sosial münasibətlərini düzgün şəkildə yönəltməlidirlər.
Bu məqaləni oxuyarkən çox razı qaldım. Uşaqlarımıza qarşı hörmət və səmimiyyətlə yanaşmağın önəmi həqiqətən də çox vacibdir. Mən öz uşaqlarıma qarşı daha diqqətli olmağa çalışıram və onların şəxsiyyətlərinin inkişafını dəstəkləmək üçün göstərdiyimiz sevgi və qayğı çox vacibdir. Lakin, burada yazılan məsuliyyət vermək mövzusunda bir az da ehtiyatlı olardım. Bəzən uşaqların yerinə yetirə bilməyəcəyi vəzifələr verilməsi onları əsəbləşdirə bilər və özünə inamlarını azalda bilər. Bu səbəbdən yaşa uyğun və asanlıqla başa düşülən məsuliyyətlər vermək lazımdır.
Uşaqlara sevgi və qayğı ilə yanaşmaq çox önəmlidir, amma bu yanaşmanın aşırı müdaxilə ilə qarışmaması lazım olduğunu düşünürəm. Hər bir uşağın sərbəstliyə və özünü ifadə etməyə ehtiyacı var, buna görə də uşaqları çox həddindən artıq qorumaq onların emosional inkişafına mane ola bilər. Bu mövzuya bir az daha diqqət ayırmaq faydalı ola bilər.
Uşaqlara qarşı müsbət yanaşma və onlara özlərini dəyərli hiss etdirmə çox əhəmiyyətlidir. Lakin məncə, yazıda uşaqlara nəzarət etmə, onların şəxsiyyətlərini qoruma və inkişaf etdirməyi yalnız yaxşılıqla bağlamaq, onları həddindən artıq şıltaq etməyə səbəb ola bilər. Bəlkə də burada yazıya bir az da sərt, lakin ədalətli yanaşmanın önəmi vurğulansa daha balanslı olardı. Hər uşaq üçün müəyyən qaydalar və sərhədlər də olmalıdır ki, onlar həm şəxsiyyətlərini düzgün formalaşdıra, həm də özlərini daha təhlükəsiz hiss etsinlər.
Bəzən uşaqlara qarşı çox mülayim və yumşaq yanaşma, onları qorumağa çalışmaq onların əslində həyatın çətinlikləri ilə üzləşməməsinə səbəb ola bilər. Məncə, bu yazıya bir az daha ciddi yanaşmanın əhəmiyyətinə dair fikirlər əlavə edilə bilərdi. Məsələn, uşaqları bəzi həyati reallıqlara hazırlamaq üçün sərt yanaşma lazım olduğu halları da qeyd etmək faydalı ola bilərdi.
Bu yazıda qeyd edilənlər çox doğrudur. Uşaqlara qarşı müsbət yanaşma və onlara özlərini dəyərli hiss etdirmə çox əhəmiyyətlidir. Lakin məncə, yazıda uşaqlara nəzarət etmə, onların şəxsiyyətlərini qoruma və inkişaf etdirməyi yalnız yaxşılıqla bağlamaq, onları həddindən artıq şıltaq etməyə səbəb ola bilər. Bəlkə də burada yazıya bir az da sərt, lakin ədalətli yanaşmanın önəmi vurğulansa daha balanslı olardı. Hər uşaq üçün müəyyən qaydalar və sərhədlər də olmalıdır ki, onlar həm şəxsiyyətlərini düzgün formalaşdıra, həm də özlərini daha təhlükəsiz hiss etsinlər.