Uterus xərçəngi (endometrium xərçəngi və ya uşaqlıq yolu xərçəngi) uşaqlığın daxili təbəqəsində hüceyrələrin anormal böyüməsi və çoxalması nəticəsində yaranan xərçəng növüdür. Uşaqlıq yolu xərçəngi bütün dünyada qadınlar arasında ən çox görülən reproduktiv sistem xərçənglərindən biridir. Ancaq erkən diaqnoz qoyulduqda və uyğun müalicə tətbiq olunduqda müalicə oluna bilən xərçəng növüdür. Buna görə də, uşaqlıqdakı xərçənginin simptomlarını və risk faktorlarını tanımaq erkən diaqnoz və müalicə üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir.
Uşaqlıq xərçəngi nədir? Onun hansı mərhələləri var?
Uşaqlıqdakı xərçəng qadın doğurqanlıq sisteminin mühüm bir hissəsi olan uşaqlığın daxili təbəqəsində yerləşən endometrium adlı toxumada əmələ gəlir. Diaqnoz qoyulduqda uterus xərçəngi adətən bir mərhələ sistemi istifadə edərək qiymətləndirilir. Bu mərhələ sistemi xərçəngin dərəcəsini və müalicə variantlarını müəyyən etməyə kömək edir.
Uşaqlıq xərçənginin mərhələləri bunlardır:
Mərhələ 0: Xərçəngin ən erkən mərhələsidir. Bu mərhələdə xərçəng yalnız uşaqlıq qişasının səthi ilə məhdudlaşır və xaricə yayılmır. Ümumiyyətlə, uşaqlıqdaxili xərçəng əlamətləri varsa, bu nahiyədən alınan biopsiya ilə xərçəng diaqnozu qoyulur.
Mərhələ 1: Bu mərhələdə xərçəng uşaqlığın daxili təbəqəsindən (endometrium) kənara yayılaraq uşaqlığın əzələ qatına çatmışdır. Ancaq uşaqlıqdan kənara yayılmamışdır.
Mərhələ 2: Bu mərhələdə xərçəng uşaqlığın xaricinə yayılır və yaxınlıqdakı strukturlara (serviks, borular və ya bağlar kimi) təsir göstərə bilər. Mərhələ IIA-da xərçəng uşaqlıq boynuna təsir edir. IIB mərhələdə xərçəng uşaqlıq boynundan başqa ancaq yaxınlıqdakı strukturlara təsir edir.
Mərhələ 3: Xərçəng çanaq nahiyəsinə yayılır. Bu mərhələdə uterus xərçəngi yaxınlıqdakı orqanlara, məsələn, vagina, idrar yolları və ya uterus divarına təsir göstərə bilər.
Mərhələ 4: Son mərhələdə, 4-cü mərhələdə, xərçəng hüceyrələri uşaqlığın xaricindən kənar orqanlara yayılır. Xüsusilə uzaqdakı orqanlara (böyrəklərə, ağciyərlərə, qaraciyərə) metastaz vermiş olur.
Uşaqlıq xərçənginin ilk əlamətləri nələrdir?
Uterus xərçənginin sıfırıncı mərhələsi xərçəngin hələ erkən mərhələlərində olduğu və adətən nəzərə çarpmadığı bir mərhələdir. Bu mərhələdə xərçəng hüceyrələri uşaqlığın daxili təbəqəsi ilə məhdudlaşır və ətrafdakı toxuma və orqanlara yayılmır. Buna görə də 0-cı mərhələdə xərçəngin simptomları müşahidə olunmaya bilər. Ancaq bəzi qadınlar yüngül vaginal qanaxma və ya ləkə ilə qarşılaşa bilər.
Uşaqlıq xərçənginin birinci mərhələsinin əlamətləri nələrdir?
Potensial xəstələrin xərçəngin ilk əlamətlərini tanımaları vacibdir. Uterus xərçənginin ən əhəmiyyətli üç əlaməti gözlənilməz vaginal qanaxma, çanaq ağrısı və kilo itkisidir. Uterus xərçənginin ilk əlamətləri aşağıdakı kimidir:
Gözlənilməz vaginal qanama: Xərçəng uşaqlığın selikli qişasında anormal hüceyrə böyüməsi səbəbiylə vaginal qanaxmaya səbəb ola bilər. Uterus xərçənginin ən çox görülən simptomu menopozdan sonra və ya menstruasiya xaricində baş verən ani başlanğıc vaginal qanaxmadır. Bu qanaxmalar adətən yüngül olur və nizamsız fasilələrlə baş verir.
Pelvik ağrısı və ya narahatlığı: Xərçəngi səbəbi ilə qarnın aşağı hissəsində və ya çanaq ətrafında ağrı hiss edilə bilər.
Vaginal axıntı: Xərçəng vaginal axıntının miqdarını və ya xarakterini dəyişə bilər. Qanlı, sulu və ya pis qoxulu axıntı müşahidə oluna bilər. (ət suyuna bənzər axıntı)
Sidik yolu problemləri: Xərçəng sidik yollarına təzyiq göstərərək ağrılı sidiyə çıxma və ya tez-tez sidiyə çıxma kimi əlamətlərə səbəb ola bilər.
Uşaqlıq xərçənginin ikinci mərhələsinin əlamətləri nələrdir?
Uterus xərçənginin ikinci mərhələsində xəstəliyin yalnız pelvik bölgə ilə məhdudlaşdığı müşahidə olunur. Bu dövrdə gözlənilməz vaginal qanaxma hələ də baş verə bilər və pelvik bölgədə artan ağrı və ya narahatlıq hiss edilir. Vaginal axıntının miqdarında dəyişiklik, sidik yollarında problemlər, qəbizlik və ya ishal, qasıq və ayaq ağrısı kimi simptomlar müşahidə edilə bilər. İkinci mərhələ simptomlarına daxildir:
Vaginal qanaxma
Çanaq ağrısı
Vaginal axıntı
Sidik yollarının problemləri
Sidik qaçırma
Qəbizlik və ya ishal
Qasıq ağrısı
Ayaq ağrısı
Uşaqlıq xərçənginin üçüncü mərhələsinin əlamətləri nələrdir?
Uşaqlıq xərçənginin simptomları irəlilədikcə dəyişir və 3-cü mərhələ xərçəngin çanaq nahiyəsindən yaxınlıqdakı orqanlara yayıldığı bir mərhələdir. Uşaqlıq divarının da zədələndiyi bu vəziyyətdə vaginal qanaxma ilə yanaşı, çanaq nahiyəsində ağrı, şişlik və ya təzyiq hissi kimi müxtəlif simptomlarla uşaqlıq divarı xərçənginin simptomları baş verə bilər.
Uterus xərçənginin 3-cü mərhələsinin simptomları bunlardır:
Vaginal qanaxma
Çanaq ağrısı
Sidik yollarının problemləri
Bağırsaq problemləri
Çəki itirmək
Anoreksiya (iştahsızlıq)
Ayaqların ödemi
Uşaqlıq xərçənginin son mərhələsinin əlamətləri nələrdir?
Uterus xərçənginin son mərhələsində simptomlar daha ciddiləşir və mürəkkəbləşir. Bu mərhələdə ağır vaginal qanaxma, halsızlıq və yorğunluq kimi əlamətlər meydana çıxır. Sümük ağrısı və tənəffüs problemləri də ümumi olaraq özünü göstərir. Xərçəngin 4-cü mərhələsinin simptomları bunlardır:
Ağır vaginal qanaxma: Xərçəngin son mərhələsində vaginal qanaxma daha şiddətli və davamlı ola bilər.
Zəiflik: Gecikmiş xərçəng bədəndəki enerji səviyyələrini azalda bilər.
İştahsızlıq və arıqlamaq: İştahasızlıq xərçəngin son mərhələlərində adi bir simptom ola bilər ki, bu da kilo itkisi ilə nəticələnir.
Qarın şişməsi: Xərçəng qarın nahiyəsində maye yığılmasına (assit) səbəb ola bilər.
Sümük ağrısı: Uterus xərçənginin son mərhələlərində xərçəng hüceyrələri bəzən sümüklərə yayılaraq ağrıya səbəb ola bilər.
Tənəffüs problemləri: Əgər xərçəng ağciyərlərə yayılıbsa, nəfəs darlığı və öskürək kimi tənəffüs problemləri yarana bilər.
Bulantı və qusma: Mədəyə təsir edən xərçəng nəticəsində ürəkbulanma və qusma kimi həzm problemləri yarana bilər.
Dəri Dəyişiklikləri: Bəzi hallarda sarılıq və ya qaşınma kimi dəri dəyişiklikləri müşahidə oluna bilər.
Ümumi zəiflik: Xərçənginin son mərhələsində olan xəstələrdə tez-tez ümumi zəiflik, yorğunluq və enerji itkisi müşahidə olunur.
Digər orqanlara təsir: Xərçəng digər orqanlara yayıla bilər və buna uyğun olaraq orqanlara xas simptomlar yarana bilər.
Uşaqlıq yolu xərçəngi ümumiyyətlə postmenopozal dövrdə, yəni 50-60-cı yaşlarda daha çox rast gəlinir. Ancaq hər yaşda olan qadınlarda rast gəlinə bilər. Gənc yaşda xərçəngin əlamətləri diqqətdən kənarda qalmamalı və lazım gəldikdə həkimə müraciət edilməlidir. Uterus xərçəngi adətən postmenopozal və ya menopozdan sonrakı yaşda baş versə də, nadir hallarda daha gənc yaşlarda da müşahidə oluna bilər.
Uşaqlıq yolu xərçəngi ümumiyyətlə postmenopozal dövrdə, yəni 50-60-cı yaşlarda daha çox rast gəlinir. Ancaq hər yaşda olan qadınlarda rast gəlinə bilər. Gənc yaşda xərçəngin əlamətləri diqqətdən kənarda qalmamalı və lazım gəldikdə həkimə müraciət edilməlidir. Uterus xərçəngi adətən postmenopozal və ya menopozdan sonrakı yaşda baş versə də, nadir hallarda daha gənc yaşlarda da müşahidə oluna bilər.
Gənc yaşda uterus xərçənginin simptomları aşağıdakıları əhatə edir:
Vaginal qanaxma
Çanaq ağrısı
Ağrılı cinsi əlaqə
Vaginal axıntı
Sidik yollarında əlamətlər
Unutmayın ki, bu simptomlar digər sağlamlıq problemlərini də göstərə bilər, buna görə də bu simptomlarla qarşılaşsanız, bir ginekoloq həkim müayinəsində olmalısınız.
Vaginal qanaxma uşaqlıq xərçənginin əlamətidirmi?
Hər vaginal qanaxma xərçəngin əlaməti deyil. Ancaq gözlənilməz və ya nizamsız vaginal qanaxma xərçəng riskini göstərə bilər. Yalnız uşaqlıqdakı xərçəngi deyil, digər xərçənglər də bu simptoma səbəb ola bilər. Xüsusən də uşaqlıq boynu xərçənginin simptomları vaginal qanaxma, çanaq nahiyəsində ağrı və cinsi əlaqə zamanı qanaxma kimi uterus xərçənginin simptomları ilə oxşar ola bilər. Eyni zamanda, uşaqlıq və yumurtalıq xərçənginin ümumi simptomları arasında gözlənilməz vaginal qanaxma, çanaq ağrısı və qarın şişməsi də ola bilər.
Uşaqlıq boynu xərçəngi ilə uşaqlıq xərçəngi eynidirmi?
Uşaqlıq boynu xərçəngi və uşaqlıq xərçəngi (endometrial xərçəng) müxtəlif xərçəng növləridir və müxtəlif nahiyələrdə meydana gəlirlər. Uşaqlıq boynu xərçəngi ən çox HPV (insan papilloma virusu) tərəfindən törədilən uşaqlıq boynu hüceyrələrində hüceyrələrin anormal bölünməsidir. Uşaqlıqdakı xərçəng isə uşaqlığın daxili təbəqəsindəki hüceyrələrdə əmələ gəlir. Hər iki xərçəng növünün fərqli simptomları, risk faktorları və müalicə üsulları var.
Diqqət! Xərçəng xəstəliyinin növündən və mərhələsindən asılı olmayaraq tamamilə sağalması az hallarda müşahidə olunur. Sonundakı neqativ nəticədən uzaq olmaq istəyirsinizsə, yuxarıda sadalanan əlamətlərdən bir neçəsini özünüzdə müşahidə etdiyiniz anda işinin peşəkarı ginekoloq həkimə müraciət edin.
Yaqut Qasımova
“Kraton” klinikasının mama-ginekoloqu
