Son illərdə texnologiyanın həyatımıza nüfuz etməsi təkcə gündəlik rabitə vasitələrini deyil, eyni zamanda təhsil və sağlamlıq xidmətlərini də əhatə etmişdir. Bu sahələrdən biri də nitq pozuntularının diaqnostikası və korreksiyası ilə məşğul olan loqopediyadır. Tele-loqopediya – yəni loqopedik xidmətlərin internet üzərindən göstərilməsi – xüsusilə COVID-19 pandemiyası dövründə qlobal miqyasda zərurətə çevrilmiş, sonradan isə alternativ deyil, tam hüquqlu bir müalicə forması kimi aktuallığını qorumuşdur.

Lakin təbii suallar meydana çıxır:

Tele-loqopediya ənənəvi seanslar qədər effektiv ola bilərmi?

Bu metodun hansı üstünlükləri və zəif cəhətləri var?

Kimlər üçün daha uyğundur və hansı hallarda risklidir?

Gəlin bu sualları elmi və praktik əsaslarla cavablandıraq.

📌 Tele-loqopediya nədir? – Tərif və Funksional Çərçivə

Tele-loqopediya — loqopedik diaqnostika, müdaxilə və müşahidə proseslərinin audio-vizual vasitələrlə, real zamanda və uzaqdan icra olunmasıdır. Adətən bu, Zoom, Skype, Google Meet platformaları vasitəsilə həyata keçirilir.

Tətbiq sahələrinə aiddir:

Artikulyasiya pozuntuları

Afaziya və dizartriya

Autizm spektr pozulması

Nitq ləngimələri

Uşaqlarda nitq və dil inkişafının gecikməsi

Səs pozuntuları və stostsizm (kəkələmə)

Vacib qeyd: Tele-loqopediya yalnız videozəng deyil! Bu sistem rəqəmsal təlim materialları, interaktiv oyunlar, valideyn təlimatları və geribildirim mexanizmləri ilə dəstəklənən kompleks bir metodologiyadır.

✅ Üstünlüklər: Tele-loqopediya nə üçün faydalıdır?

1) Əlçatanlıq və xidmət bərabərliyi

Dağlıq, kənd və ya regionlarda yaşayan, eləcə də əlilliyi və ya səhhəti səbəbilə hərəkət çətinliyi olan insanlar üçün loqopedik xidmətlər adətən əlçatmaz olur. Tele-loqopediya bu boşluğu doldurur. ABŞ və Avstraliya kimi ölkələrdə kənd yerlərində yaşayan uşaqlar üçün tele-loqopedik proqramlar dövlət tərəfindən dəstəklənir. (ASHA, 2020)

2) Vaxt, məkan və maliyyə qənaəti

Valideynlərin iş rejimi, uşağın dərs cədvəli, nəqliyyat xərcləri və gözləmə vaxtları – bunların hamısı ənənəvi terapiyanı çətinləşdirir. Uzaqdan seanslarda bu məhdudiyyətlər minimuma enir.

3) Valideyn iştirakı və ailədaxili davamlılıq

Valideyn terapiya prosesini birbaşa izlədiyi və iştirak etdiyi üçün öyrəndiyi texnikaları gündəlik həyatına tətbiq edə bilir. Bu isə terapiyanın real həyatla inteqrasiyasını gücləndirir (Coufal et al., 2018).

4) Fərdiləşmiş terapiya və adaptiv proqramlaşdırma

Rəqəmsal platformalar uşağın nitq səviyyəsinə uyğun vizual, eşitsel, kinestetik materialların tez uyğunlaşdırılmasına imkan verir. Məsələn, autizmli uşaqlar üçün vizual dəstəkli seanslar və oyunlar istifadə edilə bilər.

5) Proqresin izlənməsi və sənədləşmə

Platformalar loqopedə məruz qalan materialları saxlamaq, həftəlik irəliləyiş cədvəlləri aparmaq və audio/video qeydlər əsasında müqayisəli qiymətləndirmə aparmaq imkanı verir. Bu, elmi əsaslı terapiyanın vacib hissəsidir.

⚠️ Çətinliklər və məhdudiyyətlər

1) Texniki resurs çatışmazlığı və internet problemləri

Hər ailədə güclü internet, kamera və mikrofon yoxdur. Bəzi bölgələrdə sabit bağlantı əldə etmək çox çətindir. Bu isə seansın keyfiyyətinə və uşaqla emosional bağın qurulmasına birbaşa mənfi təsir göstərir (Theodoros et al., 2016).

2) Motivasiya və diqqətin yayılması

Xüsusilə məktəbəqədər yaşlı uşaqlarda, diqqəti cəlb etmək və seansı nəzarətdə saxlamaq daha çətin ola bilər. Uzaqdan formatda bədən dili, oyun vasitəsilə kontakt qurmaq, motivasiyaedici fiziki elementlər (oyuncaq, təsdiqləyici toxunuş və s.) məhdudlaşır.

3) Qavrama və ifadə çətinliyi olan uşaqlarda məhdud müşahidə

Ağır dərəcəli afaziya, autizm və intellektual geriliyi olan uşaqlarda reaksiya, emosional dəyişikliklər və davranış niuanslarını müşahidə etmək çətindir. Bu da düzgün diaqnoz və planlamaya mane ola bilər.

4) Mütəxəssisin təcrübə çatışmazlığı

Tele-loqopediya fərqli bacarıq tələb edir: kameraya baxaraq danışmaq, emosiyanı ekrandan keçirmək, texniki vəziyyətlərdə çevik davranmaq. Təəssüf ki, bir çox loqoped bu sahədə yetərincə təlim almamışdır.

🔬 Elmi tədqiqatlar nə deyir?

Son illərdə aparılan elmi araşdırmalar göstərir ki, tele-loqopediya ənənəvi loqopedik xidmətlər qədər effektiv ola bilər — xüsusilə nitq, dil və kommunikasiya pozuntularının diaqnostikası və müdaxiləsində.

🟢 Effektivlik məsələsi:

Funderburk və Mead (2020) tərəfindən aparılan və American Journal of Speech-Language Pathology jurnalında dərc edilən araşdırmada teleloqopedik xidmətlərin ənənəvi (əyani) terapiya ilə müqayisədə uşaqlarda nitq və artikulyasiya bacarıqlarının inkişafında eyni dərəcədə effektiv olduğu göstərilmişdir.

🟢 Uşağın diqqəti və rahatlığı:

Fairweather et al. (2021) tərəfindən Avstraliyada keçirilən tədqiqatda müəyyən olunub ki, tele-terapiya alan uşaqlar ev mühitində daha rahat və diqqətli iştirak edirlər, bu da terapiya prosesini daha məhsuldar edə bilir. Bu nəticə xüsusilə məktəbəqədər və ibtidai sinif yaşlı uşaqlarda daha qabarıq müşahidə olunub.

🟢 Xüsusi ehtiyaclı uşaqlarda tətbiq:

Boisvert və Hall (2019) autizm spektoru pozuntulu uşaqlarla bağlı apardıqları meta-analitik təhlildə bildirirlər ki, tele-loqopediya fərdiləşdirilmiş yanaşmanı dəstəkləyən və valideyn iştirakı üçün daha əlverişli modeldir. Valideynlərin prosesə birbaşa qatılması evdə də dəstəyin davamlı olmasını təmin edir.

🟠 Məhdudiyyətlər və istisnalar:

Amma eyni zamanda araşdırmalar göstərir ki, ağır dərəcəli nevroloji və ya motor pozuntularda teleloqopediya kifayət qədər effektiv olmaya bilər (Grogan-Johnson et al., 2013). Belə hallarda əyani müdaxilə və birbaşa fiziki kontakt daha uyğun nəticələr verir.

✅ Ümumi nəticə:

Mövcud elmi sübutlar göstərir ki, tele-loqopediya əlçatanlıq və effektivlik baxımından güclü alternativdir, xüsusilə yüngül və orta səviyyəli hallarda. Bu model, loqopedin peşəkar uyğunlaşması, ailənin əməkdaşlığı və texniki təminatla birbaşa bağlıdır.

Gülçöhrə Həsənova

Defektoloq-loqoped, surdopedaqoq

GULYA MMC-nin təsisçi rəhbəri