Ailə hüququ, cəmiyyətin ən mühüm təməllərindən biri olaraq, valideynlər və uşaqlar arasındakı münasibətləri də hüquqi baxımdan tənzimləyir. Valideyn və uşaqlar arasındakı əlaqələr yalnız şəxsi münasibətlərdən ibarət deyil, eyni zamanda cəmiyyətin tərbiyə və inkişafını təmin edən, hüquqi müstəvidə müəyyən qaydalara tabe olan bir sahədir. Bu münasibətlərin düzgün və balanslı bir şəkildə qurulması, hər iki tərəfin hüquqlarının və mənafelərinin qorunmasını təmin edir.

1) Valideynlərin hüquq və vəzifələri

Valideynlər, uşaqlarına qarşı yalnız sevgi və qayğı göstərmək deyil, həm də müəyyən hüquqi məsuliyyətlər daşıyırlar. Bu məsuliyyətlər, övladın fiziki, psixoloji, təhsil və sosial inkişafını təmin etməyi əhatə edir. Ailə Məcəlləsinə əsasən, valideynlər övladlarının tərbiyəsi, təhsili və sağlamlığı ilə bağlı mühüm qərarları qəbul etməli və onların hüquqlarını qorumaq üçün lazımi tədbirlər görməlidirlər.

Valideynlərin uşaqlara qarşı olan əsas vəzifələrindən biri də onların təhsil haqqını təmin etməkdir. Ailə hüququna görə, valideynlər uşaqlarının təhsil almasına və inkişaf etməsinə imkan yaratmalıdırlar. Eyni zamanda, uşaqların sağlamlığına dair qərarlar da valideynlər tərəfindən qəbul edilir, lakin uşaqların hüquqları da nəzərə alınmalıdır. Məsələn, uşağın sağlamlığına zərər verə biləcək hər hansı bir müdaxilənin qarşısını almaq, bu sahədə mütəxəssis rəyi alaraq qərar vermək valideynlərin borcudur.

2) Uşaqların hüquqları

Uşaqların hüquqları, həm milli qanunvericilikdə, həm də beynəlxalq hüquqda geniş şəkildə qorunur. Bir çox beynəlxalq müqavilə, o cümlədən Uşaq Hüquqları Konvensiyası, uşaqların əsas hüquqlarını təmin etməyə yönəlib. Uşaqların hüquqları arasında yaşam, sağlamlıq, təhsil, və ailə mühitində inkişaf etmək kimi fundamental prinsiplər yer alır.

Ailə Məcəlləsi, uşaqların hüquqlarını təmin etməklə yanaşı, onların valideynlərdən ayrılmadan da hüquqlarının qorunmasını önə çəkir. Uşaqların ailə mühitində böyüməsi və inkişaf etməsi hüququ, müasir ailə hüququnun əsasını təşkil edir. Uşaqların sərbəst fikirlərini ifadə etmə, öz arzuları və maraqları üzrə qərarların verilməsində iştirak etmə hüququ da, günümüz hüququnda tanınmış və qorunan bir hüquqdur.

3) Hüquqi məsələlərdə uşağın iştirakı

Uşaqların hüquqlarının qorunması və bu hüquqların təməlini təşkil edən məsələlərə gəldikdə, müasir hüquq sistemi uşaqların fikirlərinin və maraqlarının nəzərə alınmasını vacib sayır. Uşaqların, xüsusən də müəyyən bir yaş həddinə çatan zaman, hüquqi məsələlərdə iştirak etməsi təkcə valideynlər tərəfindən deyil, həm də müvafiq məhkəmələr tərəfindən təmin edilməlidir.

Boşanma və ya ayrı-seçkilik hallarında uşaqların mövqeyinin müəyyən edilməsi çox önəmlidir. Bu zaman, uşaqların mənəvi və psixoloji durumları nəzərə alınaraq, onların hüquqları təmin edilməli, onların və valideynlərin maraqları arasında balans yaradılmalıdır. Məhkəmələr, uşaqların ən yaxşı maraqlarını ön planda tutaraq, onlara uyğun qərarlar verməlidir.

4) Valideynlik hüququ və məsuliyyəti

Valideynlik hüququ, yalnız uşağa qarşı məsuliyyət daşımaqla kifayətlənmir, eyni zamanda müəyyən hüquqları da əhatə edir. Valideynlər uşaqlarının gələcəyinə dair qərarlar verərkən, onların hüquqlarını pozmamalıdırlar. Eyni zamanda, valideynlər arasında mübahisələr və ya boşanma vəziyyətində, uşağın ən yaxşı maraqlarını nəzərə almaq və onların düzgün tərbiyə almasını təmin etmək əsas məsələdir.

Valideynlər arasında mübahisələr zamanı, məsələn, uşaqla əlaqə saxlama hüquqları və övladın kiminlə qalması məsələsi ortaya çıxa bilər. Bu hallarda, məhkəmələr uşağın yaşını, sosial və psixoloji vəziyyətini, həmçinin valideynlərin uşağa qarşı münasibətlərini nəzərə alaraq qərar qəbul edirlər.

5) Ailədən kənar hüquqi münasibətlər

Valideynlər və uşaqlar arasındakı hüquqi münasibətlər bəzən ailədən kənar şəxsləri də əhatə edir. Məsələn, uşaqların qohumları, ailənin digər üzvləri, həmçinin dövlət orqanları və sosial xidmətlər uşaqların hüquqlarının qorunmasına müdaxilə edə bilərlər. Bu tip münasibətlərdə, uşaqların maraqları ön planda tutulmalı, müvafiq dövlət qurumları uşaqların hüquqlarını qorumağa yönəlik tədbirlər görməlidir.

Hüquqşünas Fidan Qarayeva