Dünyada heyvan mənşəli məhsullardan tamamilə və ya qismən imtina etmək getdikcə populyarlaşır. Vegetarianlıq özü-özlüyündə bir neçə növə bölünür- süd içən vegeterian və ya yumurta yeyən vegeterian. Həqiqi vegetarianlar, onları veqanlar da adlandırırlar, ümumiyyətlə heyvan mənşəli heç bir qida qəbul etməyib, balıq, yumurta, süd məhsulları və baldan da imtina edirlər.
Bir qayda olaraq, vegetarian həyat tərzi seçmiş valideynlərin övladlarının da rasionunda ət və ət məhsulları olmur. Lakin, son zamanlar vegetarian ailələrdə böyüyən uşaqların pis qidalanma səbəbilə xəstəxanaya yatırılma halları artıb.Məhz bu səbəbdən İtaliyada 16 yaşdan aşağı uşaqları bu pəhrizə məruz qoymağın cinayət hesab olunmasına dair qanun layihəsi irəli sürülüb, Amerikada isə vegetarianlıq səbəbilə uşaqlarını pis qidalanmaya məruz qoyan valideynlər cinayət məsuliyyətinə cəlb olunub.
Vegetarianlıq və ya veqanizm tərzində yaşayan ailələrində uşaqların kifayət qədər B12 vitamini qəbul etməməsi ilə nəticələnir. Elmi icmalçı, Anna Remişin sözlərinə əsasən, B12 (kobalamin) çatışmazlığı anemiyaya, nevroloji pozuntulara və hətta autizmə səbəb ola bilər. Bu həyati əhəmiyyətli vitamini yalnız heyvani mənşəli qidalardan və ya süni vitamin əlavələrindən almaq olar.
Norveçli alimlər tərəfindən həyata keçirilən tədqiqatlar nəticəsində məlum olub ki, bu cür vitaminin çatışmazlığından əziyyət çəkən uşaqlar gələcəkdə intellektin inkişafı ilə bağlı problem yaşaya bilər. Alimlər bu qənaətə son 5 ildə 320 nepallı uşaq üzərində apardıqları araşdırma nəticəsində gəliblər. Araşdırma çərçivəsində vegetarian pəhrizi ilə qidalanan uşaqlar hərfləri, həndəsi fiqurları daha pis qavrayır, tapmacaları daha gec həll edirdilər. Mütəxəssislərin sözlərinə əsasən, rasionundan ət, yumurta və süd məhsullarını tamamilə çıxarılmış vegetarian ailələrin uşaqları da risk zonasına düşür. Xüsusilə qız uşaqları cinsi yetişkənlik dövründə ikən orqanizmdə dəmir səviyyəsi aşağı düşür və bu çatışmazlığı bitki tərkibli qidalar hesabına aradan qaldırmaq mümkün olmur.
Britaniya Pəhriz Assosiasiyasının üzvü, uşaq dietoloqu Helen Uilkok, bildirib ki, vegetarian uşaq böyüdən valideynlər qidalanma barəsində kifayət qədər məlumatlı olmalıdırlar: “Vegetarain uşaqlarda D vitamini, kalsium, dəmir və B12 vitamini çatışmazlığ ola bilər. Odur ki, onlara ən azından vitamin formasında qida əlavələri vermək lazımdır”.
Bundan əlavə, pediatrların sözlərinə əsasən, uşaqların sağlam inkişafı üçün onların müəyyən amin turşularını qəbul etmələri zəruridir və bu turşulardan bəziləri yalnız heyvan mənşəli qidaların tərkibində var. Digər bir narahatedici məsələ isə vegetarianların rasionuna daxil olan qidaların tərkibində kifayət qədər zülalın olmamasıdır. Helen Uilkok zülal ilə bağlı bunları deyib: “Əgər uşaq ət və balıq yeyirsə, bütün düzgün amin turşularını asanlıqla qəbul edir. Amma, əgər uşaq paxlakimilərlə qidalanırsa, bir növ paxla onu bütün amin turşuları ilə təmin etmir. Odur ki, paxlakimiləri balanslaşdırmaq lazımdır. Digər sözlərlə desək, ancaq toyuq yeyən uşaq bütün amin turşularını qəbul edir, yalnız bir növ paxla yeyən uşaq isə yox”. Həmçinin pediatrın sözlərinə görə veqan pəhrizi ümumiyyətlə, çox az enerji tutumludur və daha çox enerji almaq üçün daha çox qidalanmaq gərəkdir. Lakin məlumdur ki, uşaqlar az miqdarda qida ilə kifayətlənirlər, bu isə onları daha ciddi riskə atır. Mütəxəssis veqan valideynlərə uşaqlarının qidasına daha çox yağ qatmağı tövsiyə edir ki, bu da qidanın enerji tutumunu artıra bilir.
Çoxsaylı tədqiqatlardan sonra amerikalı alimlər bu qənaətə gəliblər ki, vegetarian pəhrizinə riayət edən insanlar genetik mutasiyaya məruz qalır. Nəticə etibarilə xərçəng və ürək-damar sistemi xəstəliklərinə yaxalanma riski artır. Alimlərin bu kəşfi vegetarianların kolorektal xərçəngə ətyeyənlərdən 40% daha çox yaxalanmasının səbəbini izah etməyə imkan verib. Bundan əlavə, ABŞ-ın Kornel Universitetinin tədqiqatçıları vegetarianlıq və veqanizmə riayət edənlərin və ət məhsullarından istifadə edən insanların genomlarını müqayisə etdikdə əhəmiyyətli fərqlərlə rastlaşıblar.
Bir faktı da qeyd etmək lazımdır ki, vegetarian ailələr övladlarının kifayət qədər kalsium qəbul edə bilməsi üçün onları soya südü və digər soya məhsulları ilə qidalandırırlar. Lakin, məsələ burasındadır ki, satışda olan soya məhsullarının əksəriyyəti GMO tərkiblidir və bu məhsullar uşaqların sağlamlığı üçün daha təhlükəlidir.
Britaniya Qidalanma Fondunun mütəxəssisi Kler Üilyamsonun fikrinə görə, valideynlərin ən çox yalnış bildikləri bir məqam var:”Böyüklər üçün faydalı olan, uşaqlar üçün də faydalıdır.” Reallıqda isə vəziyyət kifayət qədər fərqlidir. Məsələn, böyüklərin daha az yağa ehtiyacı olduğu halda uşaqların yağa olan tələbatı qat-qat böyükdür. Bir sözlə, böyüməkdə olan bədənin yetkin bədənə nisbətdə tələbatları daha çoxdur və bu amil vegeterian və ya veqan valideyn tərəfindən nəzərə alınmalıdır. Mütəxəssislər bütün insanların, xüsusilə uşaqların balanslaşdırılmış rasiona malik olmasının həyati vacib orqanların fəaliyyəti üçün zəruri olduğu qənaətindədirlər. Bunun üçün heyvan mənşəli zülalın nə qəbulunda, nə də imtinasında ifrata varmaq tövsiyyə edilmir.
Müəllif: Xumar Ərşadlı
