Yeniyetməlik dövrü uşağın həyatında ən həlledici mərhələlərdən biridir. Bu dövr yalnız fiziki dəyişikliklərlə deyil, həm də uşağın psixoloji və sosial inkişafı ilə əlaqədardır. Yeniyetmələr, öz şəxsiyyətlərini tapmağa başlayır, daxili dünyalarını anlamağa çalışırlar və müstəqil qərarlar verməyə, dünyaya fərqli bir baxış bucağından yanaşmağa çalışırlar. Bu mərhələ həm də bir çox narahatlıq və çətinliklərlə müşayiət olunur. Yeniyetməlik dövrü, həm uşaqlar, həm də valideynlər üçün anlaşılmaz və mürəkkəb bir dövr ola bilər.
Yeniyetməlik dövrünün fizioloji və psixoloji xüsusiyyətləri
Yeniyetməlik dövrü adətən 12-13 yaşlarında başlayır və 18-19 yaşlarında sona çatır. Bu dövrün fiziki tərəfi, bədən dəyişiklikləri, cinsi inkişaf, böyümə və fizioloji dəyişikliklərdən ibarətdir. Lakin fiziki inkişafla yanaşı, yeniyetmənin psixoloji vəziyyəti də əsasən dəyişir. Uşaq artıq kiçik yaşlarda olduğu kimi valideynlərinin və müəllimlərinin təsiri altında deyil, öz fikirlərini formalaşdırmağa və həyatda müstəqil qərarlar verməyə başlayır. Bu, bir tərəfdən, onun şəxsiyyətinin inkişafına gətirib çıxarır, digər tərəfdən isə mübahisələr və qarşıdurmalar yarada bilər. Uşağın öz şəxsiyyətini tapma prosesi, hətta valideynlərin gözündə də qarışıqlıq yarada bilər.
Valideynlər və yeniyetmələr: Anlayış və qarşılıqlı münasibətlər
Yeniyetməlik dövründə uşağın əvvəlki davranışları dəyişir və valideynlər bu dəyişiklikləri təbii olaraq çətin qəbul edirlər. Uşaqlar artıq valideynlərindən daha çox öz dostlarına diqqət ayırmağa başlayır, bu da ailə ilə olan münasibətləri bir qədər çətinləşdirir. Valideynlər, uşaqlarının özünü fərqli şəkildə ifadə etməyə başladığını görəndə narahat olurlar və bu, öz növbəsində, ailə içində gərginlik yarada bilər.
Bu dövrün ən əsas xüsusiyyətlərindən biri də uşaqların özünü başqalarından fərqli hiss etməsidir. Yeniyetmə öz şəxsiyyətini axtararkən, ailənin dəyərləri və qaydaları bəzən ona məhdudiyyətlər kimi görünə bilər. Əksər hallarda, yeniyetmələr valideynlərinin qərarlarını düzgün hesab etməyərək, bu qərarlara qarşı çıxırlar və öz qərarlarını verməyə çalışırlar. Bu zaman valideynlərin daha tolerant, anlayışlı və dəstək verici olmaları çox vacibdir. Əgər valideynlər bu dövrü tənqid, qadağa və mübahisələrlə qarşılayarsa, uşaqlar özlərini daha çox təcrid edə bilər və ailə ilə aralarındakı bağ zəifləyə bilər.
Ən vacib məsələ, valideynlərin bu dövrü başa düşməyə və uşaqları ilə səmimi dialoq qurmağa çalışmalarıdır. Tənqid etmək və ya mübahisəyə başlamaq yerinə, valideynlər uşaqları ilə açıq dialoq qurmalı, onları dinləməli və anlamağa çalışmalıdırlar. Bu zaman uşaqlar daha çox başa düşülmüş və hörmət edilmiş hiss edərlər.
Dostların yeri və rolu: Yeniyetmənin sosial həyatı
Yeniyetməlik dövründə uşağın sosial çevrəsindəki ən böyük dəyişiklik, dostların daha mühüm bir rol oynamasıdır. Ailə, müəllimlər və digər yetkinlər əvvəlki dövrlərdə uşağın həyatında əsas təsir göstərən şəxslər idisə, yeniyetməlik dövründə dostlar birincil yer tutmağa başlayır. Bu dövrdə yeniyetmələr dostlarını özlərinə daha yaxın, daha anlaşılan və daha etibarlı hesab edirlər. Dostlarının yanında, xüsusilə ailəyə nisbətən daha rahat hiss edirlər, çünki burada heç bir avtoritet və ya tənqid yoxdur.
Yeniyetmələrin dostlarını özlərini daha yaxşı anlayan insanlar kimi qəbul etmələri də çox təbiidir. Həmçinin, dostlarının yanında, valideynlərindən fərqli olaraq, daha az məhdudiyyətlərlə qarşılaşırlar. Bu isə onlara azadlıq hissi verir və özlərini daha çox ifadə etmələrini təmin edir. Hətta dostlarının yaşadığı sevincləri öz sevincinə, dostlarının yaşadığı kədəri isə öz kədərinə çevirir, onlarla emosional olaraq daha yaxın olurlar.
Dostların təsiri: Mənfi və müsbət yönlər
Yeniyetmələr, öz dostları ilə daha çox vaxt keçirməyə başladıqda, onların təsiri güclənir. Bu təsir həm müsbət, həm də mənfi ola bilər. Müsbət təsirlər arasında dostlar arasında qarşılıqlı dəstək, emosional yaxınlıq, həyatla bağlı fikir mübadiləsi və ümumi maraqların yaranması yer alır. Ancaq mənfi təsirlər də mövcud ola bilər. Bəzi hallarda, dostlar arasında mənfi davranışların yayılması, pis vərdişlərin inkişafı və ya doğru olmayan həyat tərzinin təsiri ilə qarşılaşmaq mümkündür.
Əgər valideynlər uşaqlarının dostlarının onların həyatına mənfi təsir göstərdiyini hiss edirlərsə, bunu açıq və anlayışlı şəkildə uşaqları ilə müzakirə etməlidirlər. Tənqid etmək əvəzinə, alternativlər təqdim edərək uşağın digər dost mühitlərinə daxil olmasına şərait yaratmalıdırlar. Yeni dostlar və mühitlər uşağın sosial inkişafını daha müsbət şəkildə təsir edə bilər. Bu, həmçinin, uşağın dünyagörüşünü genişləndirə bilər və onu daha sağlam əlaqələr qurmağa təşviq edər.
Valideynlərin rolu: Dəstək və yönləndirmə
Valideynlər, yeniyetməlik dövründə uşaqlarının həyatına daxil olan sosial və emosional dəyişiklikləri anlamaq və onlara doğru yön vermək üçün aktiv şəkildə iştirak etməlidirlər. Bu dövrdə tənqid yolu ilə yanaşmaq yerinə, valideynlər uşaqlarına yaxşı rol modelləri təqdim etməli, onların qərarlarına hörmət etməli və onlara düzgün seçimlər etməyi öyrətməlidirlər. Valideynlər, uşaqlarına bir tərəfdən sərhədlər və qaydalar təqdim etməli, digər tərəfdən isə onların şəxsi müstəqilliyini dəstəkləməlidirlər.
Nəticə: Yeniyetməlik dövrünün anlaşılması və valideynlərin mühüm rolu
Yeniyetməlik dövrü uşağın həyatında əhəmiyyətli bir mərhələdir və bu dövrün düzgün anlaşılması, uşağın inkişafı üçün çox vacibdir. Valideynlər, uşaqlarını bu dövr ərzində dəstəkləməli, onların fərdi inkişafına hörmət etməli və onlara doğru qərarlar verməyi öyrətməlidirlər. Dostlar bu dövrdə çox vacib bir rol oynayır, amma onların təsirinin müsbət olmasına diqqət yetirmək lazımdır. Yeniyetməlik dövrü çətin və mürəkkəb olsa da, doğru yanaşma ilə valideynlər uşaqlarının bu mərhələdən sağlam və güclü şəxsiyyətlərlə çıxmalarına kömək edə bilərlər.
Hazırladı: MƏTİN
