Yeniyetməlik, uşağınızın yetkinliyə keçdiyi həyəcanlı, lakin eyni zamanda stressli dövrdür. Bu müddət ərzində bir çox sürətli dəyişikliklər və inkişaflar baş verir. Fiziki, koqnitiv və psixoloji dəyişikliklər vasitəsilə uşağınız kim olduğunu və hara aid olduğunu kəşf etməyə başlayır.
Yeniyetməlik nədir?
Yeniyetməlik uşaqlıq və yetkinlik arasında keçid dövrüdür. Yeniyetməlik dövrünə qədəm qoyan uşaqlar bədənlərində və beyinlərində çoxlu dəyişikliklər yaşayırlar. Bunlara fiziki, intellektual, psixoloji və sosial problemlər, habelə öz mənəvi hisslərinin inkişafı daxildir. Dəyişikliklər sürətlidir və tez-tez müxtəlif dərəcələrdə baş verir. Bu, bir yeniyetmənin həyatında maraqlı, lakin çətin bir dövr ola bilər. Yeniyetməlik, uşağınızın daha müstəqil olduğu və şəxsiyyətini kəşf etməyə başladığı dövrdür.
Yeniyetməlik dövrlərinə 10-14 yaş arası erkən yeniyetməlik, 15-17 yaş arası orta yeniyetməlik və 18-24 yaş arası gecikmiş yeniyetməlik daxildir. Hər bir mərhələ yeniyetmələr üçün müxtəlif çətinlikləri əhatə edir və valideynlərdən fərqli reaksiyalar gözləyir. Yeniyetmələrlə yaşadıqları dəyişikliklər haqqında açıq danışmaq hər bir valideyn üçün çətin ola bilər.Yeniyetmələrlə ünsiyyətin vacib hissəsindən biri onlara qarşıda nə gözlədiyini anlamağa kömək etməkdir. Təəccüblənməmək üçün bədənlərinin necə dəyişəcəyini izah etmək, uşağın narahatlığını yüngülləşdirə bilər. Fiziki dəyişikliklərdən əlavə, valideynlər yeniyetməlik dövründə baş verən sosial və həyat tərzi dəyişiklikləri haqqında söhbətə başlaya bilər.
Dinləmə güclü, lakin kifayət qədər qiymətləndirilməyən bir vasitədir. Valideynlər tez-tez həll yollarına yönəlirlər. Ancaq bu meylləri bir kənara qoyub, sadəcə olaraq yeniyetməni dinləmək münasibətləri gücləndirə bilər. Xüsusi və ya maraqlı suallar vermək uşağın özünü mühakimə olunduğunu hiss etdirə bilər və buna görə də açıq və doğru danışmaqdan çəkinə bilər. Diqqətlə dinləmək maraq, təsdiq və dəstək göstərir. Bu, həm də yeniyetmənin lazım olduqda valideynə etibar etməsinə imkan verir. Yaxşı dinləyici olmaq yaxınlıq və inam yaradır – eyni zamanda yeniyetmənin təcrübələrini təhlil etməyə imkan verir.
Yeniyetməlik dövründə fiziki dəyişikliklər hansılardır?
Yeniyetməlik dövründə fiziki inkişaf, yetkinlik adlanan bir proses vasitəsilə baş verən dəyişiklikləri əhatə edir. Yetkinlik dövründə uşağınızın beyni müəyyən hormonlar ifraz edir. Hormonlar uşağınızın bədəninin fiziki olaraq dəyişməsinə və cinsi orqanlarının yetişməsinə səbəb olur.
Uşağınız çox güman ki, böyümə sürəti yaşayacaq. Bu müddət ərzində onların boyu və çəkisi sürətlə böyüyəcək. Digər fiziki dəyişikliklər bədən qoxusu, sızanaq və bədən tüklərinin artması ola bilər. Əksər qızlar yeniyetmələr 10-14 yaş arasında böyümə sürətinə malikdir. Əksər yeniyetmə oğlanlarda 14 yaş arasında böyümə sürəti müşahidə oluna bilər. Bəzi fiziki dəyişikliklər hər kəsdə baş verir, lakin vaxt və sıra insandan insana dəyişə bilər. Bəzi yeniyetmələr erkən, bəziləri isə gec yetkinləşirlər. Bu spektrin hər iki ucunda olmaq, həmyaşıdları arasında fərqlənmək üçün əlavə stresə səbəb ola bilər.
Yeniyetməlik dövründə beyin inkişafı uşaqlıq dövründəkindən daha yüksək səviyyədədir. Uşaqlar yalnız konkret – burada və indi haqqında məntiqli düşünə bilirlər. Yeniyetmələr bu hüdudlardan kənara çıxırlar və yalnız həqiqət kimi gördükləri şeydən çox, nəyin doğru ola biləcəyini düşünə bilərlər.
Bu dövrdə inkişaf edən psixi xüsusiyyətlərə mücərrəd düşüncə, düşünmə bacarıqları, impuls nəzarəti, yaradıcılıq, problem həll etmə bacarıqları, qərar vermə bacarıqları aiddir.
Yeniyetməlik dövründə uşağınız duyğuları müşahidə etməyə, ölçməyə və idarə etməyə başlayacaq. Bu o deməkdir ki, onlar öz hissləri və başqalarının hissləri haqqında daha çox xəbərdar olmağa başlayacaqlar. Emosional inkişaf prosesi uşağınıza öz bacarıqlarını inkişaf etdirmək və özünəməxsus keyfiyyətlərini kəşf etmək imkanı verəcək. Başqalarının özünə inamını artırmaq üçün daha çox dəstəyə ehtiyacı ola bilər.
Psixoloq, refleksoloq Fazilə Camalova
