Valideynlər tipləri ümumiyyətlə valideynlərin uşağın tərbiyəsində davranış və münasibəti əhatə edir. Bu münasibət və davranışlar uşağın psixologiyasına ciddi təsir göstərir.

Valideynləri ilə sağlam münasibətdə olan fərdlərə baxdığımızda onların ümumiyyətlə ünsiyyətcil, fikirlərini sərbəst ifadə edə bilən və özlərinə son dərəcə güvənən olduqları görülür.

Valideynlər tərəfindən uşaqlara qarşı tutumların  əsas təsnifatı aşağıda verilmişdir:

1) Avtoritar valideyn münasibəti

Ailədə avtoritar  valideynlər varsa, uşaqlar utancaq, özünə güvənməyən, qorxaq və asanlıqla manipulyasiya olunan xarakter quruluşuna sahib ola bilərlər.

2) Son dərəcə xoşrəftar valideyn münasibəti

Belə valideynləri olan ailələrdə; valideynlər uşaq yönümlü düşünür və uşaq yönümlü davranır. Bunun yaxşı bir şey olduğu düşünülsə də, belə deyil. Çünki belə ailələrdə böyüyən uşaqlar; Gələcəkdə onlar eqoist, özünü haqlı hesab edən və həddindən artıq avtoritar ola bilərlər.

3) Qeyri-sabit valideyn münasibəti

Belə ailələrdə böyüyən uşaqlar isə valideyn münaqişəsinə məruz qaldıqları üçün daim çıxılmaz vəziyyətdə qalırlar. Bu, uşağa çox mənfi təsir göstərir. Çünki belə ailələrdə böyüyən uşaqlar; qərarsız, nə istədiklərini bilməyən və asanlıqla manipulyasiya olunan xarakter quruluşuna malik fərdlərə çevrilə bilirlər.

4) Valideynlərin həddindən artıq qoruyucu münasibəti

Uşaq; Hər an nəzarətdə olan, öz davranış və qərarlarında kifayət qədər sərbəst olmayan bir ailədə, sağlam inkişaf mümkün deyil. Valideynlərin həddindən artıq qoruyucu münasibəti səbəbindən uşaqlarda özünə inamı olmayan, qərar vermə prosesində başqalarından asılı olan və yönləndirilməyə açıq bir xarakter ola bilər.

5) Güvənli valideyn münasibətləri

Bu ailə tipi ideal ailə quruluşuna mütləq uyğun gəlir. Belə bir ailədə böyüyən fərdlər “şəxs” olaraq  tərbiyə olunur. Onlar öz qərarlarını, öz yollarını seçirlər. Belə uşaqlar özlərinə güvənirlər və sosial münasibətlər qurmaqda heç bir problem yaşamırlar.

6) Uyğun olmayan valideyn münasibəti

Bu tip ailə ani ailədir. Yəni bu ailə tipi hər şeyi anında edir, bir anlıq kədərlənir, həm də anında sevinir. Bu tip ailələrdə uşaqlar üçün mövcud qaydalar dərhal qoyulur və silinir. Uşaqda da balanssız bir sistemdə meydana gəlir.

7) Mükəmməllikçi ana/ata münasibətləri

Bu tip ailələr övladlarına yaşaya bilmədiklərini yaşatmaq arzusundadırlar. Bu da çox qeyri-sağlamdır. Uşaq hər zaman özünü mərkəzdə görərək böyüdüyü üçün gələcəkdə də münasibətlərində problemlər yaşayacaqdır.

8) Ayrı-seçkilik edən valideyn münasibəti

Ana/ata və ya birbaşa hər ikisi tərəfindən ayrı-seçkilik; Uşaqlara çox mənfi təsir göstərir. Bu, hər iki uşağa aiddir. Yəni birinə müsbət, digərinə mənfi təsir yoxdur. Belə uşaqlarda bacı-qardaşlarına qarşı düşmənçilik hissləri ola bilər.

Zümrüd Haqverdiyeva

“Bilmed” Psixologiya Nitq inkişafı və Reabilitasiya mərkəzi psixoloqu