Cizgi filmi qəhrəmanı, super qəhrəman, heyvan və ya sevimli oyuncaq… Uşaqların təxminən 40-60 faizinin xəyali dosta ehtiyacı ola bilər. Bu “görünməz” dostu zehinlərində təsəvvür edərkən, bildikləri xüsusiyyətləri tez-tez bir araya toplayırlar. Beləliklə, xəyali dostlar bəzən nümunə göstərir, bəzən də ailələrin bəyənmədiyi xüsusiyyətlərə malikdirlər. Onlar hətta “günah keçisi” rolunu da oynaya bilərlər…

Uşaqlara xəyali dostlar niyə lazımdır? Xüsusilə 3-7 yaş aralığında baş verən bu vəziyyətlə bağlı klinik psixoloq Seda Aydoğdu danışır.

Xəyali dost nədir və necə yaranır?

“Xəyali dost, uşağın istədiyi yerdə olan, istədiyi oyunu oynayan, onu qeyd-şərtsiz qəbul edən dostdur”, -Seda Aydoğdu uşaqların öz zehinlərində yaratdıqları bu görünməz dostları belə təsvir edir. Aydoğdu izah edir ki, ailələr vəziyyəti çox vaxt narahat edici görsələr də, araşdırmalar bunu dəstəkləmir.

“Uşağımızın xəyali dostunun olması narahatedici hal kimi qəbul edilməməlidir. Xəyali bir dost inkişaf etdirmək övladımızın təxəyyülünü inkişaf etdirir və onun ehtiyaclarına cavab verən dəstəkləyici cəhət təmin edir”, – deyə psixoloq qeyd edib.

Uşaqların günah keçisi: Xəyali dost

Bəs uşaqlara xəyali dost niyə lazımdır? Ağla gələn ilk mümkün səbəb, uşağın özünü tənha və digər uşaqlar tərəfindən təcrid olunmuş hiss etməsidir… Ancaq Seda Aydoğdu araşdırmanın bu mövzuda fərqli bir vəziyyətə işarə etdiyini açıqlayır: “Məşhur inancın əksinə olaraq, araşdırmalar göstərir ki, xəyali dostlar tənhalıqla əlaqəli deyil. Geniş dost dairəsi olan uşaqlarda xəyali dostları da görmək olar.

Xəyali dost uşaq tək olanda onunla oynayan, oyun oynayanda ona dəstək olan simvol kimi qəbul edilir. Bundan əlavə, xəyali dostlar bəzən pis davranan və pis sözlər söyləyən biri kimi görünə bilər. Bu zaman uşaq xəyali dostunu özü ilə ailəsinin qəzəbi arasında qalxan kimi istifadə edərək sözün əsl mənasında günah keçisi kimi istifadə edə bilər”,- deyə Aydoğdu bildirib.

Bir çox insan xəyali dostun psixoloji pozğunluğun əlaməti olduğunu da düşünə bilər. Aydoğdu: “Xəyali dostlar psixoloji xəstəlik deyil” deyir və belə izah edir: “Buna psixoloji pozğunluq kimi deyil, inkişaf addımı kimi yanaşmaq lazımdır. Hər uşaqda görünməsə də bəzən bəzi uşaqlarda da müşahidə olunur. Psixoloji pozğunluq əvəzinə hər bir uşağın xüsusi olduğunu və hər inkişafın özünəməxsus şəkildə cücərən bir anlayış olduğunu düşünmək lazımdır. Xəyali dostlar da uşaqlara ağıl nəzəriyyəsi kontekstində yaratdıqları oyunlar və xəyallar sayəsində başqalarının fikirlərini daha yaxşı anlamağa imkan verən ayrıca və xüsusi bir sahə kimi qəbul edilir”.

Beləliklə, psixoloq Aydoğduya sual: Hansı uşaqların zehnində xəyali dostluq inkişaf etdirmə ehtimalı daha çoxdur?

“Travma qurbanı olan və ya güclü qorxuları olan uşaqlarda xəyali dostlar inkişaf etdirmək mübarizə aparmaq bacarığı hesab olunur. Eyni zamanda, uşaqlar; “Xəyali dostlar dəstəyə ehtiyacı ödəmək və emosional tənzimləmə vasitəsi kimi inkişaf etdirilə bilər”, – deyə bildirib.

Nə vaxta qədər xəyali dosta sahib olmaq normal sayılır?

Uşaqların təxminən 40-60 faizi, xüsusən də 3-7 yaş arasında görünməz dost qazana bilir. Aydoğdu deyir ki, bu vəziyyət 7 yaşından sonra nadir hallarda müşahidə olunur.

“Uşaqların inkişafında 6 yaşa qədər reallıq və təxəyyül arasındakı fərq aydın olmur. Bu iki anlayış çox vaxt bir-biri ilə qarışdırılır. Görürük ki, 7 yaşından sonra reallıq və təxəyyül arasındakı sərhədlər aydınlaşmağa başlayır. Buna uyğun olaraq xəyali dostların ən çox rast gəlindiyi dövr 3-7 yaşları arasındadır. Xəyali dostlar çox vaxt 7 yaşından sonra yoxa çıxsa da, bəzi uşaqlarda bu vəziyyət bəzən yeniyetməlik dövrünə qədər davam edə bilir”, – deyə psixoloq qeyd edib.

Bəs, ailələr bu dostluq münasibətinə necə yanaşmalıdırlar?

Aydoğdu ailələrin narahat olmaqdansa xəyali dostu yaxşı tanımağa çalışmaları lazım olduğunu söyləyir və əlavə edir: “Çünki o xəyali dost uşağın şüurunun təmsili hesab olunur. Uşaq öz istək və ehtiyaclarını, qorxularını və ya fitnə-fəsadlarını həmin xəyali dost vasitəsilə ifadə edir. Bu kontekstdə xəyali dostun mümkün fitnəsi də qayda və həddə daxil edilməlidir. Uşağın oyunları və danışıqları izlənilməlidir.

Biz də valideyn olaraq övladımızın oyunlarında onun xəyali dostu ilə müəyyən qədər iştirak etməliyik, ancaq qoyulması lazım olan sərhədlərdən geri addım atmamalıyıq. Uşağımız davranışının xəyali dostuna görə olduğunu desə belə, qaydalar və sərhədlər rahatlaşmamalıdır. Ailənin qərarsız olduğu hallarda ekspert rəyi alması vacib olacaq”, – deyə Seda Aydoğdu bildirib.

Qadir