Dərman preparatı istehsal edildiyi andan istifadəsinə qədər müvafiq nəzarətdən keçməli olan xəstəliklərin diaqnostikası, baxımı, müalicəsi və ya profilaktikası məqsədilə istifadə edilən maddədir.
Dərman vasitələri xüsusi ixtisaslaşdırılmış, lisenziyalı məntəqələrdə – apteklərdə və ya aptek köşklərində satılır və istehlak olunur. Bu gün dərmanlar onlayn da əldə edilə bilər.
Dərmanları onlayn və ya telefon zəngləri ilə əldə etmək, deyəsən, xəstələrin həyatını asanlaşdırıb. Lakin bu, heç də belə deyil. Bəli, bu, prosesi sürətləndirir, amma təsirli və daha da əhəmiyyətlisi siz təhlükəsiz bir dərman aldığınızdan nə qədər əminsiniz?
Aptekə çatmazdan əvvəl dərman uzun bir yol qət edir. Əgər asan və təhlükəsiz olsaydı, apteklərin fəaliyyəti üçün lisenziya tələb olunmazdı, dərman istehsalçıları və idxalçıları müvafiq sertifikatlaşdırmadan keçməzdilər, təhlükəsizliyini təmin etmək üçün dərmanı ölkədə qeydiyyatdan keçirməyə ehtiyac qalmazdı.
Bir dərmanın bazara çıxması onun tələbatından başlayır. Hər hansı dərmana ehtiyac yarandıqda dərman istehsalçıları və ya dərman idxalçıları onun qeydiyyata alınmasının zəruriliyini sübut edərək, dərman vasitəsinin istehsalına dair məlumatları təqdim etməklə ölkənin müvafiq orqanlarına müraciət edir və bunun əsasında onun qeydiyyatı təsdiqini alır.
İstənilən ölkənin öz farmakopeyası var, burada qeydiyyatı təsdiqlənmiş dərmanlar qeydə alınır, satışına icazə verilir. Qeydiyyatdan keçmiş dərman vasitələri idxal edilərkən onların həqiqiliyi yoxlanılır. Beləliklə, dərman istehsaldan son istehlaka qədər bütün yolu boyunca nəzarət altındadır ki, istehlakçı, bu halda xəstə, effektiv və təhlükəsiz bir vasitədən istifadə etdiyinə əmin olsun.
Təbii ki, tələbin artması ilə yanaşı, təklif də artır və vicdansız dərman təminatçıları hərəkətə keçir, həm qeydiyyatdan keçməyən, həm də qeydiyyatdan keçən, lakin qeyri-qanuni yolla gətirilən dərmanları təklif edirlər. Bu şəkildə təklif olunan dərmanlar adətən sadalanan nəzarət yollarından yan keçir, ona görə də bu dərmanların məzmunu, effektivliyi və təhlükəsizliyi sual altındadır.
Bəs dərman nəzarət yolundan yan keçərək istehlakçıya çatarsa hansı effekti verə bilər?
İstehsalçı təşkilatlar istehsal edildiyi andan etibarən dərman vasitəsinin yolda effektivliyini itirməməsi və təhlükəsiz qalması üçün onun daşınması və saxlanması üçün xüsusi şərait yaradır. Marşrut boyu xüsusi daşınma və saxlama şəraiti tələb edən dərmanlar var. Məsələn, xüsusi istilik rejimi (2-8 ° C), və ya günəşdən, işıq şüalarından, nəmdən qorunma.
İşığın təsiri, istilik dalğalanmaları səbəbindən lopa görünə bilər, məhlul buludlu olur, çöküntü görünür, qablaşdırmanın pozulması nəticəsində zərərli bakteriyaların əmələ gəlməsi üçün bir mühit yaranır. Bu o deməkdir ki, bu şərtlər pozulduqda preparatın tərkibi dəyişir, istifadə edildikdə isə o, təsirsiz olmaqla yanaşı, əlavə təsirlərin, hətta ölüm riskinin də yüksək olması deməkdir.
Sosial şəbəkələrdə dərman təklif edənlər təhlükəsiz idxalını sübut edə, keyfiyyətinə zəmanət verə bilmirlər. Dərmanların paketsiz, hətta şprisə doldurularaq satıldığı hallar olub. Narkotik vasitələrin daşınması və idxalı şərtləri aysberqin yalnız görünən hissəsidir, onun sualtı hissəsi daha böyükdür. Dərman vasitələrinin qanunsuz idxalı və satışı saxta dərmanların istehlakı üçün əlverişli şərait yaradır.
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) məlumatına görə, inkişaf etməkdə olan ölkələrdə hər onuncu dərman saxtadır. Bu o deməkdir ki, bu dərmanların nə müalicəvi, nə də profilaktik təsiri var. Amma bununla da bitmir, saxta dərmanların olması maliyyə resurslarının israfına gətirib çıxarır. Bundan əlavə, onlar ciddi yan təsirlərə və hətta ölümə səbəb ola bilər.
Bəs saxta dərman bazarı necə formalaşır və necə işləyir?
Tələbatı yüksək olduğu kimi, qiyməti də yüksək olan dərmanlar, məsələn, antibiotiklər, ürək-damar xəstəliklərinin müalicəsində istifadə olunan dərmanlar və sair saxtalaşdırılır. Son zamanlar onkoloji təcrübədə istifadə edilən saxta dərmanlar aşkarlanıb ki, bu da onlara tələbatın artması ilə bağlıdır. Məlumdur ki, onkoloji dərmanlar kifayət qədər bahadır və uzun müddət istifadə olunur.
Tibb elmləri doktoru, professor Adil Qeybulla bildirir ki, dərman təhlükəsizliyi çox mühüm məsələdir və bütün dünyada milli təhlükəsizlik konsepsiyasının bir tərkib hissəsidir.
“İstifadə edilən preparatların reyestri var. Onların parametrlərinə ciddi nəzarət olunur. Saxta dərman anlayışı texniki standarta uyğun gəlməyən dərmandır. Saxta dərman anlayışı əslində bir qədər mücərrəd səslənir. Biz bunu keyfiyyətsiz sözü ilə əvəz edə bilərik.
Onun tərkibindəki əsas təsiredici komponent yetəri qədər olmaya bilər. Preparata rəng, dad, struktur, dayanıqlılıq verən dərman əlavələri zərərlin maddələrdən hesab edilir. Preparatın texniki standarta uyğun olmayan tərkibi keyfiyyətsiz dərman deməkdir”.
Onun sözlərinə görə, xaricdən daxili bazara gələn dərmanlara ciddi nəzarət olunmalıdır.
“Nə qədər ki, biz idxaldan asılıyıq, preparatlarını ölkəyə idxal edən şirkətlər lisenziya almalı, dərmanların istehsalından tutmuş utilizasiyana qədər bütün mərhələlərə cavabdeh olmalıdırlar. Lakin gələcəkdə müəyyən dərmanlar ölkə daxilində istehsal olunduqda, saxta dərmanların ölkəyə gətirilməsi problemləri aradan qalxacaq”, – deyə o fikrini yekunlaşdırıb.
Qeyri-qanuni gətirilən dərmanlar bazar qiymətindən qat-qat ucuz qiymətə təklif olunur ki, xəstəni “öz sahəsinə” gətirsinlər.
Bəs saxta, keyfiyyətsiz dərmanlar almaqdan necə qaçmaq olar?
Dərmanlar yalnız lisenziyalı apteklərdən alınmalıdır.
Dərmanı onlayn və ya telefon zəngləri ilə almaqdan çəkinin, ucuz qiymətə aldanmayın, sizə keyfiyyətsiz və ya saxta dərman satıla bilər.
Satın alarkən, dərmanın xarici qablaşdırılmasına, son istifadə tarixinə baxın. Əgər qablaşdırma zədələnmiş, yaş və ya rəngi dəyişmişsə, dərmanı almayın, bu, dərmanın daşınması və saxlanması qaydalarının pozulmasını göstərir.
Aptekdən kassa çeki tələb edin. Lisenziyasız dərman vasitələrinin satışı zamanı nəzarət-kassa aparatının çekində satılan dərman vasitəsinin adı göstərilmir.
Sağlam qalın və ayıq olun. Pulunuzu boş yerə sərf etməyin, buna vaxtınız yoxdur.
