Bildiyiniz kimi, qohum evliliyini qadağan edən qanun bu gündən qüvvəyə minir.
Prezident İlham Əliyev 2024-cü il 23 iyun tarixində “Ailə Məcəlləsinə dəyişiklik edilməsi haqqında” qanunu təsdiqləyib. 2025-ci il iyulun 1-dən qüvvəyə minən dəyişikliyə əsasən, Azərbaycanda nikahın bağlanmasına mane olan halların sırasına aşağıdakı yaxın bioloji qohumluq əlaqələri də daxil edilib:
Qardaşların və (və ya) bacıların ümumi bioloji baba və (və ya) nənəsi olan uşaqları;
Bioloji qohum olan əmi (və ya dayı) ilə qardaş (və ya bacı) qızı;
Bioloji qohum olan bibi (və ya xala) ilə qardaş (və ya bacı) oğlu.
Bu mühüm dəyişiklik, həm tibbi, həm də sosial baxımdan cəmiyyətin sağlam inkişafına yönəlmiş mütərəqqi addım hesab olunur. Məqalədə bu qərarın üstünlükləri elmi, sosial və etik aspektlərdən izah ediləcək.
1) Genetik xəstəliklərin qarşısının alınması
Qohum evliliklərində ailə üzvlərinin ortaq genetik material daşıması ehtimalı yüksək olduğundan, irsən keçən xəstəliklərin uşaqlarda təzahür etməsi riski artır. Belə evliliklərdən doğulan uşaqlarda aşağıdakı xəstəliklərə daha çox rast gəlinir:
Talassemiya;
Daun sindromu;
Kistik fibroz;
Fenilketonuriya;
Doğuşdan gəlmə ürək qüsurları və digər nadir genetik sindromlar.
Tədqiqatlar göstərir ki, yaxın qohumlar arasında bağlanan evliliklərdə genetik xəstəliklərin ötürülmə ehtimalı 2–3 dəfə yüksək olur. Bu cür nikahların məhdudlaşdırılması gələcək nəsillərin sağlamlığına birbaşa töhfə verir.
2) Fiziki və əqli inkişaf geriliklərinin azalması
Qohum evliliyindən doğulan uşaqlarda nitq ləngiməsi, davranış pozuntuları, əqli inkişafda geriləmə, autizm spektr pozuntuları kimi hallar daha tez-tez müşahidə olunur. Bəzi hallarda bu pozuntular ömürlük ola bilər. Bu cür halların qarşısını almağın əsas yollarından biri, elə əvvəldən belə evliliklərin baş verməsinin qarşısını almaqdır.
3) Sağlam və davamlı cəmiyyətin qurulması
Cəmiyyətin əsasını ailə təşkil edir. Sağlam ailə isə sağlam fərdlərlə mümkündür. Qohum evlilikləri genetik cəhətdən zəif və xəstəlik riski daşıyan nəslin formalaşmasına yol aça bilər. Halbuki, fərqli genetik fondan olan şəxslər arasında qurulan nikahlar:
Genetik müxtəlifliyi artırır;
İmmunitet sisteminin daha güclü olmasına səbəb olur;
Sağlam və funksional yeni nəslin yetişməsini təmin edir.
Bu baxımdan qohum evliliyinin qadağan olunması sağlam demoqrafik siyasətin tərkib hissəsi kimi dəyərləndirilə bilər.
4) Ailədaxili münaqişələrin və sosial təzyiqlərin azalması
Qohumlar arasında qurulan nikahlar çox zaman ailə təzyiqi ilə baş verir. Bu, xüsusilə gənc qadınlar üçün seçim azadlığının məhdudlaşdırılmasına səbəb olur. Boşanma hallarında isə həm ailə münasibətləri, həm də qohumluq bağları zədələnir. Bu da uzunmüddətli ailədaxili münaqişələrə gətirib çıxarır.
Qohum evliliklərinin qadağan olunması:
Ailədaxili münasibətləri qoruyur;
Mülkiyyət və miras məsələlərində qarşıdurmaları azaldır;
Gənclərin öz həyat yoldaşını sərbəst seçməsinə şərait yaradır.
5) Maariflənmənin artması və genetik məsləhətlərin təşviqi
Bu qanuni dəyişiklik cəmiyyətdə genetik xəstəliklərə və ailə planlamasına dair maariflənməni təşviq edəcək. İnsanlar nikahdan əvvəl tibbi-genetik məsləhət almağın əhəmiyyətini daha yaxşı anlayacaq. Uzunmüddətli nəticədə:
Tibbi savadlılıq artır;
Ailə planlaması daha şüurlu həyata keçirilir;
Genetik xəstəliklərin yayılması azalır.
6) Hüquqi və etik prinsiplərin güclənməsi
Bu qərar həm də insan hüquqlarının qorunması, fərdi seçimlərin azad şəkildə verilməsi baxımından önəmlidir. Qohum evlilikləri bəzən ailənin iqtisadi və ya “ənənəvi” düşüncə tərzinə əsaslanaraq, bir sıra şəxslərin (xüsusilə qadınların) hüquqlarının pozulmasına səbəb olur. Qadağa bu cür halların qarşısını almağa yönəlib.
Qohum evliliklərinin qadağan olunması Azərbaycanda ailə institutunun gücləndirilməsi, gələcək nəsillərin sağlam və dayanıqlı olması, tibbi və hüquqi maarifləndirmənin artması baxımından son dərəcə vacib bir addımdır. Bu qanuni tənzimləmə yalnız fərdi sağlamlıq və rifah üçün deyil, ümumilikdə cəmiyyətin gələcəyi üçün mühüm töhfədir.
Unutmayaq: sağlam ailə qurmaq — sağlam gələcəyin təminatıdır.
Tural Məmmədov
