Münasibətlər, nişanlılıq dövrü və evlilik insan həyatında ən dəyərli sosial və emosional bağlardan biridir. Hər iki tərəf birgə gələcək qurmaq niyyəti ilə münasibətə daxil olur. Lakin təcrübə göstərir ki, bəzi hallarda bu münasibətlər zamanla zədələnir və qarşılıqlı anlaşılmazlıqlar, emosional gərginlik və psixoloji təzyiqlər nəticəsində pozulur.
Mənim müşahidələrimə görə, bu kimi hallarda münasibətlərin dağılmasında mühüm rol oynayan amillərdən biri narsistik davranışlardır. Bu davranışlar təkcə emosional zərər deyil, həm də fərdin özünə dəyər hissini ciddi şəkildə sarsıdır.
Münasibətlərin yarımçıq qalmasının psixoloji mexanizmi
“Münasibəti yarıda qoymaq” anlayışı, yalnız fiziki ayrılığı deyil, eyni zamanda emosional və psixoloji əlaqənin də qırılmasını əhatə edir. Bu, bir tərəfin digərini emosional baxımdan tərk etməsi, “soyuq” davranışlarla uzaqlaşdırması və ya heç bir izah vermədən münasibəti bitirməsi şəklində özünü göstərə bilər.
Psixoloji baxımdan bu, tərk edilmə travması yaradır. Nəticədə fərd özünü dəyərsiz hiss edir, özünü günahkar sanır və gələcək münasibətlərdə emosional ehtiyatlılıq və etimadsızlıq formalaşır.
Narsizm və onun münasibətlərdəki rolu
Elmi ədəbiyyatda narsizm özünü mərkəzə qoyma, başqalarının duyğularını görməməzlikdən gəlmə və manipulyativ davranışlarla xarakterizə olunur.
Psixoloq kimi təcrübəmə əsaslanaraq deyə bilərəm ki, narsist şəxslər münasibətlərdə əsasən üç strategiyadan istifadə edirlər:
1) İdealizasiya mərhələsi – Münasibətin əvvəlində qarşı tərəf “mükəmməl” kimi təqdim edilir və sevgi intensiv şəkildə göstərilir.
2) Devalvasiya mərhələsi – Qarşı tərəf tənqid olunur, kiçildilir, dəyərsizləşdirilir.
3) Tərk etmə mərhələsi – Münasibət qəfil, izahsız və emosional olaraq sərt şəkildə bitirilir.
Bu dövr “narsist döngə” (narcissistic cycle) adlanır və qarşı tərəfin psixikasında tükənmişlik sindromu, özünə inamsızlıq və öz dəyərindən uzaqlaşma kimi nəticələr doğurur.
Narsist davranışların zərərverici təsiri
Narsist şəxslər empati qabiliyyətinin zəifliyi səbəbindən qarşı tərəfin hisslərinə cavab verməkdə çətinlik çəkirlər. Onlar adətən emosional nəzarəti öz əllərində saxlamaq istəyir, qarşı tərəfi “öz istədikləri kimi formalaşdırmağa” çalışırlar.
Bu zaman aşağıdakı davranışlar tez-tez müşahidə olunur:
* davamlı tənqid və alçaltma,
* emosional uzaqlaşdırma,
* mübahisələrdə inkar və məsuliyyətdən qaçma,
* mükafat və cəza yolu ilə manipulyasiya.
Belə münasibətlərdə qarşı tərəf bir növ “emosional əsarət”ə düşür. Bu vəziyyət uzunmüddətli davam etdikdə, fərdin öz şəxsiyyət sərhədləri bulanıqlaşır və o, narsistin emosional nəzarət dairəsinə daxil olur.
Narsistin etirafdan qaçması və qurbanın travması
Narsist şəxslərin əsas xüsusiyyətlərindən biri, səhvlərini etiraf etməməkdir. Onlar məsuliyyəti daim başqasına yönəldir və “mən günahkar deyiləm” mexanizmini aktiv saxlayır. Bu zaman tərk edilən tərəf öz davranışını, sözlərini və hisslərini şübhə altına alır.
Psixoloji nəticələr olaraq aşağıdakılar meydana çıxır:
* özünü ittiham etmə,
* emosional çöküş,
* depressiv hallar,
* özünə dəyərin itirilməsi.
Mənim müşahidələrimə görə, narsist münasibətdən çıxan insanların çoxu, sonradan öz şəxsiyyət sərhədlərini yenidən qurmaqda və emosional müstəqillik qazanmaqda çətinlik çəkirlər.
Sağlam münasibətlərin bərpası və psixososial dəstəyin rolu
Narsist münasibətdən sonra şəfa prosesi tədricən və dərin psixoloji iş tələb edir. Psixoterapiya, özünüqiymətləndirmə məşqləri, duyğusal sərhəd təlimləri və psixososial reabilitasiya bu istiqamətdə ən təsirli vasitələrdəndir.
PRİM Mərkəzi olaraq məqsədimiz, bu cür emosional travmalar yaşayan fərdlərə psixoloji reabilitasiya, emosional sabitlik və özünə dəyər hissinin bərpası istiqamətində dəstək verməkdir.
Tövsiyələr
🔹 Özünü tanı – Öz ehtiyaclarını və dəyərlərini anlamaq, qarşı tərəfin manipulyasiyalarına qarşı dayanıqlı qalmağa kömək edir.
🔹 Sərhədlərini müəyyən et – “Yox” deməyi və öz emosional məkanını qorumağı öyrən.
🔹 Dürüst ünsiyyət qur – Açıq dialoq, münasibətdə psixoloji balansın qorunması üçün vacibdir.
🔹 Peşəkar dəstək al – Travma sonrası reabilitasiya prosesində psixoloq dəstəyi uzunmüddətli müsbət nəticə verir.
Unutmayın: Münasibətlərdə ən vacib dəyər — öz dəyarini qorumaqdır. Heç bir sevgi, sizin şəxsiyyətinizin sarsılması bahasına yaşanmalı deyil.
Psixoloq M. Almara Ağaqızı
PRİM – Psixososial Reabilitasiya və İnkişaf Mərkəzinin direktoru
(Psixoloqla əlaqə saxlamaq istəyənlər Bakı şəhəri, Zahid Xəlilov 48A, Elmlər m/st yaxınlığında yerləşən “PRİM” Psixososial Reabilitasiya və İnkişaf Mərkəzinə müraciət edə və ya 050 777 80 04 mobil nömrəsi ilə birbaşa Almara Ağaqızı ilə əlaqə saxlaya bilərlər. Həmçinin @almara.melikova.aga_qizi instagram səhifəsi vasitəsi ilə də Almara xanımla kontakt yarada bilərlər.)
