Münasibətlər, nişanlılıq dövrü və evlilik insan həyatında ən dəyərli sosial və emosional bağlardan biridir. Hər iki tərəf birgə gələcək qurmaq niyyəti ilə münasibətə daxil olur. Lakin təcrübə göstərir ki, bəzi hallarda bu münasibətlər zamanla zədələnir və qarşılıqlı anlaşılmazlıqlar, emosional gərginlik və psixoloji təzyiqlər nəticəsində pozulur.
Mənim müşahidələrimə görə, bu kimi hallarda münasibətlərin dağılmasında mühüm rol oynayan amillərdən biri narsistik davranışlardır. Bu davranışlar təkcə emosional zərər deyil, həm də fərdin özünə dəyər hissini ciddi şəkildə sarsıdır.
Münasibətlərin yarımçıq qalmasının psixoloji mexanizmi
“Münasibəti yarıda qoymaq” anlayışı, yalnız fiziki ayrılığı deyil, eyni zamanda emosional və psixoloji əlaqənin də qırılmasını əhatə edir. Bu, bir tərəfin digərini emosional baxımdan tərk etməsi, “soyuq” davranışlarla uzaqlaşdırması və ya heç bir izah vermədən münasibəti bitirməsi şəklində özünü göstərə bilər.
Psixoloji baxımdan bu, tərk edilmə travması yaradır. Nəticədə fərd özünü dəyərsiz hiss edir, özünü günahkar sanır və gələcək münasibətlərdə emosional ehtiyatlılıq və etimadsızlıq formalaşır.
Narsizm və onun münasibətlərdəki rolu
Elmi ədəbiyyatda narsizm özünü mərkəzə qoyma, başqalarının duyğularını görməməzlikdən gəlmə və manipulyativ davranışlarla xarakterizə olunur.
Psixoloq kimi təcrübəmə əsaslanaraq deyə bilərəm ki, narsist şəxslər münasibətlərdə əsasən üç strategiyadan istifadə edirlər:
1) İdealizasiya mərhələsi – Münasibətin əvvəlində qarşı tərəf “mükəmməl” kimi təqdim edilir və sevgi intensiv şəkildə göstərilir.
2) Devalvasiya mərhələsi – Qarşı tərəf tənqid olunur, kiçildilir, dəyərsizləşdirilir.
3) Tərk etmə mərhələsi – Münasibət qəfil, izahsız və emosional olaraq sərt şəkildə bitirilir.
Bu dövr “narsist döngə” (narcissistic cycle) adlanır və qarşı tərəfin psixikasında tükənmişlik sindromu, özünə inamsızlıq və öz dəyərindən uzaqlaşma kimi nəticələr doğurur.
Narsist davranışların zərərverici təsiri
Narsist şəxslər empati qabiliyyətinin zəifliyi səbəbindən qarşı tərəfin hisslərinə cavab verməkdə çətinlik çəkirlər. Onlar adətən emosional nəzarəti öz əllərində saxlamaq istəyir, qarşı tərəfi “öz istədikləri kimi formalaşdırmağa” çalışırlar.
Bu zaman aşağıdakı davranışlar tez-tez müşahidə olunur:
* davamlı tənqid və alçaltma,
* emosional uzaqlaşdırma,
* mübahisələrdə inkar və məsuliyyətdən qaçma,
* mükafat və cəza yolu ilə manipulyasiya.
Belə münasibətlərdə qarşı tərəf bir növ “emosional əsarət”ə düşür. Bu vəziyyət uzunmüddətli davam etdikdə, fərdin öz şəxsiyyət sərhədləri bulanıqlaşır və o, narsistin emosional nəzarət dairəsinə daxil olur.
Narsistin etirafdan qaçması və qurbanın travması
Narsist şəxslərin əsas xüsusiyyətlərindən biri, səhvlərini etiraf etməməkdir. Onlar məsuliyyəti daim başqasına yönəldir və “mən günahkar deyiləm” mexanizmini aktiv saxlayır. Bu zaman tərk edilən tərəf öz davranışını, sözlərini və hisslərini şübhə altına alır.
Psixoloji nəticələr olaraq aşağıdakılar meydana çıxır:
* özünü ittiham etmə,
* emosional çöküş,
* depressiv hallar,
* özünə dəyərin itirilməsi.
Mənim müşahidələrimə görə, narsist münasibətdən çıxan insanların çoxu, sonradan öz şəxsiyyət sərhədlərini yenidən qurmaqda və emosional müstəqillik qazanmaqda çətinlik çəkirlər.
Sağlam münasibətlərin bərpası və psixososial dəstəyin rolu
Narsist münasibətdən sonra şəfa prosesi tədricən və dərin psixoloji iş tələb edir. Psixoterapiya, özünüqiymətləndirmə məşqləri, duyğusal sərhəd təlimləri və psixososial reabilitasiya bu istiqamətdə ən təsirli vasitələrdəndir.
PRİM Mərkəzi olaraq məqsədimiz, bu cür emosional travmalar yaşayan fərdlərə psixoloji reabilitasiya, emosional sabitlik və özünə dəyər hissinin bərpası istiqamətində dəstək verməkdir.
Tövsiyələr
🔹 Özünü tanı – Öz ehtiyaclarını və dəyərlərini anlamaq, qarşı tərəfin manipulyasiyalarına qarşı dayanıqlı qalmağa kömək edir.
🔹 Sərhədlərini müəyyən et – “Yox” deməyi və öz emosional məkanını qorumağı öyrən.
🔹 Dürüst ünsiyyət qur – Açıq dialoq, münasibətdə psixoloji balansın qorunması üçün vacibdir.
🔹 Peşəkar dəstək al – Travma sonrası reabilitasiya prosesində psixoloq dəstəyi uzunmüddətli müsbət nəticə verir.
Unutmayın: Münasibətlərdə ən vacib dəyər — öz dəyarini qorumaqdır. Heç bir sevgi, sizin şəxsiyyətinizin sarsılması bahasına yaşanmalı deyil.
Psixoloq M. Almara Ağaqızı
PRİM – Psixososial Reabilitasiya və İnkişaf Mərkəzinin direktoru
(Psixoloqla əlaqə saxlamaq istəyənlər Bakı şəhəri, Zahid Xəlilov 48A, Elmlər m/st yaxınlığında yerləşən “PRİM” Psixososial Reabilitasiya və İnkişaf Mərkəzinə müraciət edə və ya 050 777 80 04 mobil nömrəsi ilə birbaşa Almara Ağaqızı ilə əlaqə saxlaya bilərlər. Həmçinin @almara.melikova.aga_qizi instagram səhifəsi vasitəsi ilə də Almara xanımla kontakt yarada bilərlər.)
Həqiqətən də, narsist insanlarla münasibətlər çox çətin və zədələyici ola bilir. Mənim öz təcrübəmdə də bu cür insanlarla qarşılaşmışam və onları tanıdıqca, necə manipulyasiya etdiklərini başa düşdüm. Çox vacibdir ki, insan özünə sərhəd qoymağı bacarsın və hər şeyi şəffaf şəkildə izah etsin. Mən də belə münasibətdən sonra özümə gəlmək üçün psixoterapiya almışam və çox faydalı olub.
Münasibətlərdə manipulyasiya və emosional zərər çox ciddi problem ola bilər. Mənim də bir neçə münasibətimdə buna rast gəldim və çox zərər gördüm. Məqalədə göstərildiyi kimi, narsistlərin tənqid və manipulyasiya etməsi çox çətinləşdirir. Bu cür insanlardan uzaq olmaq çox vacibdir, çünki o münasibətlər heç vaxt sağlam ola bilməz.
Mənim üçün çox faydalı oldu. Həqiqətən, narsistik davranışların insan həyatına necə mənfi təsir etdiyi barədə çox gözəl açıqlamalar var. Mən də belə bir münasibətdən çıxmışam və o travmanın bərpası çox vaxt alıb. Psixoloq dəstəyi olmasaydı, yəqin ki, hələ də bərpa ola bilməzdim. Özünə dəyər hissini bərpa etmək çox vacibdir.
Çox gözəl bir yazıdır. Mən də başa düşdüm ki, münasibətlərdə əsas məsələ öz sərhədlərini qoymaqdır. Həmçinin, bu yazıda da deyildiyi kimi, “Yox” deməyi öyrənmək insanı manipulyasiyalardan qorumağa kömək edir. Mən də artıq bu məsələdə daha diqqətli oluram.
Mənim də yaxın dostum belə bir münasibətdə idi. Narsistlərlə münasibət çox çətin olur və yazıda deyildiyi kimi, onların öz səhvlərini qəbul etməməsi, həqiqətən də, insanı çox çətin vəziyyətdə qoyur. Çox vacibdir ki, insan öz sərhədlərini qoysun və hətta belə bir vəziyyətdə də özünü qorumağa çalışsın. Psixoloq dəstəyi burada çox əhəmiyyətlidir.
Çox yaxşı məqalədir, həqiqətən. Mən də belə bir münasibətdən sonra çox vaxt itirdim, amma sonradan psixoloqla işləmək və özümü tanımaq çox kömək etdi. Münasibətlərin bərpası heç də asan deyil, amma insanın özünə güvənməsi vacibdir. İnsanlar başqaları üçün əzab çəkməməlidir, xüsusilə də manipulyasiya edənlər üçün.
Yazıda çox vacib bir nöqtəyə toxunmusunuz, xüsusilə də emosional sərhədlərin qoyulması və narsistlərin manipulyasiya etməsi məsələsi. Mənim də belə bir təcrübəm olub və uzun müddət özümü gücsüz hiss etmişdim.
Mənim bir sualım var. Narsist bir insanla münasibət qurmuş bir insan, bu travmanı necə daha tez və effektiv şəkildə bərpa edə bilər?
Çox doğru deyirsiniz ki, narsist insanlar səhvlərini heç vaxt qəbul etmirlər və buna görə də qarşı tərəf çox zaman özünü günahkar hiss edir. Mən özüm də belə bir münasibətdə idim, amma sonradan anladım ki, problem təkcə məndə deyil, mənə qarşı sərgilənən manipulyativ davranışlarda idi. Həkim dəstəyi çox vacibdir, çünki insan özünü bərpa etməkdə çətinlik çəkir.
Mən də bir zamanlar narsistlərlə münasibətdə olmuşam və hər şey çox çətin keçib. Hər halda, sonradan anladım ki, həmin insanlar sadəcə öz məqsədləri üçün başqa insanları alçaldırlar. Bu yazı çox yaxşı izah edir ki, insanlar özlərinə dəyər verməli, sağlam sərhədlər qoymalıdırlar. Bu, özünə dəyər hissinin bərpası üçün ən vacib addımdır.
Narsist münasibətlərin çox dərin psixoloji təsirləri olduğunu bilirdim, amma bu yazı, tərk edilmə travması və gələcəkdəki psixoloji nəticələri daha yaxşı anlamağa kömək etdi. Psixoloq dəstəyinin əhəmiyyətini unutmaq olmaz.