Böyrəküstü və mədəaltı vəzilər insan orqanizminin mühüm hormon istehsal edən vəzifələrini yerinə yetirən daxili sekresiya vəziləridir. Hər iki vəzilərin sağlamlığı orqanizmin balansını təmin edən, həyati əhəmiyyət daşıyan hormonların istehsalı və tənzimlənməsi üçün vacibdir. Bu məqalədə böyrəküstü və mədəaltı vəzinin xəstəliklərinin təməl səbəbləri, simptomları, müalicə yanaşmaları və həyati riskləri haqqında geniş məlumat veriləcəkdir.
Böyrəküstü vəzilər və onların funksiyaları
Böyrəküstü vəzilər (adrenal vəzilər) bədənin hər iki böyrəyinin üst hissəsində yerləşən kiçik, üçbucaq şəklində orqanlardır. Bu vəzilər bədənin stresə qarşı cavab verməsini tənzimləyən hormonları istehsal edir. Böyrəküstü vəzilərin əsas funksiyaları arasında adrenalin, noradrenalin, kortizol və aldosteron hormonlarının istehsalı daxildir. Bu hormonlar bədənin su və duz balansını, qan təzyiqini və metabolizmanı tənzimləyir.
Böyrəküstü vəzilərinin xəstəlikləri ümumiyyətlə hormon istehsalının artması və ya azalması ilə bağlı olur və buna görə də müxtəlif klinik əlamətlər yaradır.
Böyrəküstü vəzilərinin xəstəlikləri
1) Adrenal qeyri-kafiliyəti (Addison xəstəliyi)
Addison xəstəliyi böyrəküstü vəzinin kortizol istehsalını yetərsiz şəkildə yerinə yetirməsi nəticəsində meydana gəlir. Kortizol, bədənin stressə qarşı reaksiyasını idarə edən vacib bir hormondur. Bu xəstəlik, nadir hallarda, amma həyati təhlükə yarada bilər.
Əlamətlər:
Həddindən artıq yorğunluq
Dərinin qaralması (dəri üzərində tünd ləkələr)
Aşağı qan təzyiqi
Çəki itkisi
İştahın azalması
Müalicə:
Addison xəstəliyinin müalicəsi hormon əvəzləyici müalicə ilə həyata keçirilir. Kortizol və aldosteron kimi hormonların təbii şəkildə əvəzlənməsi, xəstənin həyati fəaliyyətini təmin etmək üçün çox önəmlidir.
2) Cushing xəstəliyi
Cushing xəstəliyi böyrəküstü vəzinin həddindən artıq kortizol istehsal etməsi ilə əlaqədardır. Bu xəstəlik, bədənin artıq kortizol hormonu ilə qarşılaşmasına səbəb olur ki, bu da bir sıra metabolik problemlərə yol açır.
Əlamətlər:
Üzün yuvarlanması və “ay ballı” üz görüntüsü
Boynun arxasında yağ yığılması
Həddindən artıq arıqlıq və əzələ zəifliyi
Yüksək qan təzyiqi
Diabet riski artması
Müalicə:
Cushing xəstəliyinin müalicəsi əsasən kortizol istehsalını azaldan dərmanlar və ya cərrahi müdaxilə ilə həyata keçirilir. Əgər şişlər böyrəküstü vəzilərdə yerləşirsə, onkologiya və endokrinologiya mütəxəssisləri tərəfindən cərrahiyyə müdaxiləsi tələb oluna bilər.
3) Feokromositoma
Feokromositoma böyrəküstü vəzilərin içindəki kiçik şişlərdir ki, bunlar adrenalin və noradrenalin kimi hormonları həddindən artıq ifraz edirlər. Bu, qan təzyiqinin yüksəlməsinə, ürək döyüntülərinin artmasına və digər ciddi problemlərə səbəb ola bilər.
Əlamətlər:
Yüksək qan təzyiqi
Həddindən artıq tərləmə
Ürək döyüntülərinin artması
Baş ağrıları
Müalicə:
Feokromositoma müalicəsi şişin əməliyyatla götürülməsi və qan təzyiqinin idarə olunması üçün dərman müalicəsindən ibarətdir. Şişin erkən diaqnozu çox vacibdir.
Mədəaltı vəzinin xəstəlikləri
Mədəaltı vəzinin (pankreas) əsas funksiyası qida maddələrinin emalına kömək edən fermentlərin və insulinin istehsal edilməsidir. İnsulin, bədənin şəkəri (qlükozu) tənzimləmək üçün vacib bir hormondur. Mədəaltı vəzinin xəstəlikləri daha çox şəkərli diabet, pankreatit və pankreas xərçəngi ilə əlaqədardır.
1) Şəkərli diabet
Şəkərli diabet pankreasın insulin istehsal etməməsi və ya düzgün istifadə etməməsi nəticəsində yaranır. İnsulinin olmaması və ya qeyri-kafi olması qanda şəkər səviyyəsinin yüksəlməsinə səbəb olur. Bu xəstəlik iki əsas növə bölünür:
Tip 1 şəkərli diabet – Pankreasın insulin istehsal etməməsi nəticəsində orqanizm şəkər istehsalını düzgün şəkildə tənzimləyə bilmir. Bu növ diabet daha çox gənc yaşda diaqnoz qoyulur.
Tip 2 şəkərli diabet – Pankreasın insulin istehsalı hələ də mövcuddur, lakin orqanizm artıq insulini düzgün istifadə edə bilmir. Bu, daha çox yaşlı insanlarda rast gəlinir və həyat tərzi amilləri ilə əlaqədardır.
Əlamətlər:
Yüksək qan şəkəri
Sidik miqdarının artması
Yorğunluq
Çəki itkisi
Müalicə:
Diabetin müalicəsi həyat tərzi dəyişiklikləri, düzgün pəhriz və insulin müalicəsindən ibarətdir. Tip 2 diabet xəstələrinə dərmanlar və ya insulinin köməyi ilə şəkər səviyyəsi tənzimlənir.
2) Pankreatit
Pankreatit mədəaltı vəzinin iltihabıdır və iki növü vardır: akut pankreatit və xroniki pankreatit. Akut pankreatit, pankreasın qısa müddətli iltihabıdır və adətən infeksiya və ya alkollu içkilərin həddindən artıq istifadəsi ilə əlaqələndirilir. Xroniki pankreatit isə uzun müddətli iltihabın nəticəsidir və pankreasın funksiyalarını zədələyir.
Əlamətlər:
Yuxarı qarın ağrısı
Tərləmə
Bulantı və qusma
İştahsızlıq
Müalicə:
Akut pankreatitin müalicəsi əsasən xəstəxanada qısa müddətli müalicə və infeksiyaların qarşısının alınması ilə həyata keçirilir. Xroniki pankreatitdə isə pəhriz dəyişiklikləri və ağrı idarəetmə vasitələri ön planda olur.
3) Pankreas xərçəngi
Pankreas xərçəngi mədəaltı vəzinin hüceyrələrinin nəzarətsiz şəkildə böyüməsi ilə əlaqədardır. Bu tip xərçəng çox gec diaqnoz qoyulur, çünki ilkin mərhələlərdə simptomlar çox az olur.
Əlamətlər:
Qarın ağrısı
Çəki itkisi
Sarılıq
Təsadüfi qanda şəkərin yüksək olması
Müalicə:
Pankreas xərçənginin müalicəsi cərrahiyyə, kemoterapi və radioterapiya ilə həyata keçirilir. Erkən diaqnoz və müalicə, xəstənin sağ qalma şansını artırır.
Nərminə Abbasova
MayoMed Medikal Fizioterapiya və Reabilitasiya Mərkəzinin təsisçisi və baş həkimi, terapevt, ailə həkimi
Həkimlə əlaqə saxlamaq istəyənlər Əhməd Rəcəbli 207-də yerləşən MayoMed klinikasına müraciət edə (TEL: (012) 464 86 93; 464 86 94; 464 86 95) və ya (051) 866 02 20; (051) 567 66 96 mobil nömrələri ilə birbaşa Nərminə Abbasova ilə əlaqə saxlaya bilərlər.
