Son illərdə valideynlərin demək olar ki, hamısı eyni şikayətlə müraciət edir:

“Uşağım çox tez xəstələnir. Niyə belə oldu?”

Əslində bu, təkcə Azərbaycanda yox, dünyanın bir çox ölkəsində müşahidə edilən ümumi problemdir. Xəstələnmələrin artmasının səbəbləri çoxşaxəlidir və həm bioloji, həm psixoloji, həm də mühit faktorları ilə bağlıdır.

1) Uşaqların həyat tərzi dəyişib

◼ Az hərəkət – çox oturaq həyat

Keçmişdə uşaqların gündəlik həyatı açıq havada oyun, qaçış və fiziki aktivliklə dolu idi.

İndi isə:

uzun dərslər

əlavə məşğələlər

ekranlar (tablet, telefon, TV)

evdə oturan həyat tərzi

fiziki aktivliyi minimuma endirib.

Nəticə:

qan dövranı zəifləyir

limfa sistemi ləngiyir

immun hüceyrələrinin aktivliyi azalır

Fiziki aktivlik immunitetin ən güclü stimulyatorudur.

2) Açıq hava və günəşlə kontaktın azalması

Əvvəllər uşaqlar günün yarısını çöldə keçirirdi.

İndi isə:

hava soyuq olanda çölə çıxarılmır

bağça və məktəb həyətləri məhduddur

təhlükəsizlik, yol problemi kimi səbəblərlə valideynlər uşaqları evdə saxlayır

Nəticə

D vitamini çatışmazlığı – immunitetin zəifləməsinin TOP səbəblərindən biri

mikroblarla təbii təmas azalır → immunitet “təcrübə qazanmır”

tənəffüs yollarının müdafiə baryeri zəifləyir

3) Tez və erkən bağça/məktəbə adaptasiya

1–2 yaşlı uşaqların bağçaya verilməsi artıq geniş yayılıb.

Bu dövrdə uşağın immun sistemi yetkin deyil və çoxlu yeni virusla tanış olur.

Nəticə:

ildə 8–12 dəfə respirator infeksiya

təkrarlayan burun axıntısı

davamlı öskürəklər

Bu vəziyyət patoloji sayılmır. Çünki immun sistem bu yaşda öyrənmə mərhələsindədir.

Lakin bu dövrü düzgün idarə etmək vacibdir ki, xəstələnmə ağır keçməsin.

4) Bağırsaq florasının pozulması (Mikrobiota problemi)

Bu, XXI əsrin ən mühüm səbəblərindən biridir.

Müasir uşaqlarda:

paketlənmiş qidalar

şirniyat

qazlı içkilər

tez-tez antibiotik

natamam lif qəbulu

bağırsaq bakteriyalarını ciddi zədələyir.

Bağırsaq sağlamlığının immunitetlə əlaqəsi:

immunitetin 70%-i bağırsaqlarda yerləşir

probiotik bakteriyalar immun hüceyrələrə “təlim” verir

flora pozulanda bədənin müdafiə qabiliyyəti düşür

Klinik nəticələr:

tez-tez xəstələnmə

allergiya

qəbizlik/ishal

qida seçiciliyi

vitamin-mineral çatışmazlığı

5) Yuxu rejiminin pozulması

Müasir uşaqların böyük qismi 22:00–23:00, bəzən 00:00-dan sonra yatır.

Bu isə immunitet üçün ən böyük zərərdir.

Melatonin – immun sistemin “təmir hormonu”

Uşaq nə qədər gec yatarsa:

melatonin istehsalı azalır

immun hüceyrələri zəifləyir

beyin dincəlmir

stress hormonu (kortizol) yüksəlir

Nəticə:

tez-tez xəstələnmə

sinir sistemində yorğunluq

əsəbilik, aqressiya

diqqət pozğunluğu

6) Ekranların həddindən artıq istifadəsi (telefon, tablet, oyunlar)

Telefon uşağın immunitetinə birbaşa necə təsir edir?

1) Yuxunu pozur → melatonin düşür

2) Sinir sistemini həddindən artıq stimullaşdırır

3) Açıq havada hərəkətin yerini tutur

4) Uşağın qidalanmasını pozur, iştah salır

5) Beynin inkişafını gecikdirir

Bu amillərin hamısı immuniteti dolaylı olaraq zəiflədir.

7) Düzgün qidalanma problemləri

Uşaqların menyusunda aşağıdakılar çoxdur:

şəkərli məhsullar

fast-food

hazır şirələr

paket şokoladlar

ağ unlu qidalar

trans yağlar

Amma çox azdır:

təzə meyvə-tərəvəz

keyfiyyətli zülal

lif

su

balıq və dəniz məhsulları

Nəticələr:

Dəmir, D vitamini, sink, omega-3 çatışmazlığı

allergik fonun artması

bağırsaq florasının pozulması

infeksiyalara tez tutulma

8) Antibiotiklərin nəzarətsiz istifadəsi

Bu, valideynlərin ən böyük səhvlərindən biridir.

Antibiotik nə edir?

bağırsaq florasını öldürür

immunitet zəifləyir

viruslara təsir etmir

gələcəkdə antibiotiklərin təsirini azaldır

Bir çox ölkədə uşaq xəstəliklərinin tezləşməsi birbaşa səbəbsiz antibiotik istifadəsi ilə əlaqələndirilir.

9) Çevrə faktorları: hava çirklənməsi və ev mühiti

Çöldə:

maşınların çoxalması

sənaye tullantıları

havada kimyəvi maddələrin çoxluğu

Evdə:

təmizləyici kimyəvi maddələr

sprey ətirlər

soba qazı

toz yığılan xalçalar və yumşaq mebellər

Bunların hamısı uşağın tənəffüs yollarını zəiflədir və infeksiyaları artırır.

10) Stress, emosional gərginlik və ailə mühiti

Uşaq psixologiyası ilə immunitet bir-biri ilə sıx bağlıdır.

Uşaqda:

stress

qorxu

gərginlik

valideyn mübahisələri

məktəb təzyiqi

olduqda kortizol hormonu yüksəlir və bu hormon immun sistemini ciddi zəiflədir.

11) COVID sonrası immun sistemin dəyişməsi

Pandemiya dövründə:

uşaqlar uzun müddət evdə oldu

viruslarla təmas olmadı

immunitet “tənbəlləşdi”

Pandemiyadan sonra viruslar daha aqressiv formada yayılmağa başladı və uşaqlar daha tez xəstələnir.

Bu, dünya üzrə müşahidə edilən ümumi trendlərdən biridir.

UŞAQLARIN TEZ XƏSTƏLƏNMƏSİNİN QARŞISINI NECƏ ALMAQ OLAR? (GENİŞ PRAKTİK TÖVSİYƏLƏR)

✔ 1) Gündə ən az 1–2 saat açıq hava

Yağış, soyuq – problem deyil. Düzgün geyim kifayətdir.

✔ 2) D vitaminini daim nəzarətdə saxlamaq

Uşaqların 80%-ində çatışmazlıq var.

✔ 3) Dəmir və sink səviyyələrini yoxlatmaq

✔ 4) Probiotikləri həftəlik və ya kursla istifadə etmək

✔ 5) Yuxu saatı ən gec 21:30

Bu, immun sistem üçün ən böyük dəstəkdir.

✔ 6) Ekran saatını məhdudlaşdırmaq

2–6 yaş: gündə maksimum 1 saat

6+ yaş: nəzarətli və qısa müddətli

✔ 7) Evdə toz, kimyəvi qablaşdırıcılar, ətir spreyini azaltmaq

✔ 8) Antibiotikləri yalnız həkim göstərişi ilə istifadə etmək

✔ 9) Qidalanma:

şəkəri azalt

tərəvəz-meyvə artır

gündə 1 dəfə sup

həftədə 2–3 dəfə balıq

hər gün su qəbulu

✔ 10) Psixoloji rahatlıq

Uşaq sakit və təhlükəsiz mühitdə böyüyəndə immunitet güclənir.

Nəticə

İndiki uşaqların tez-tez xəstələnməsi təsadüfi deyil. Həm həyat tərzi, həm qidalanma, həm emosional mühit, həm də mikrobioloji dəyişikliklər bu vəziyyəti formalaşdırır.

Uşağın immunitetini gücləndirmək üçün mövcud problemləri düzgün dəyərləndirmək və gündəlik həyat tərzində kiçik, lakin davamlı dəyişikliklər etmək kifayətdir.

Pediatr Atlaz Möhsümova

(Mütəxəssislə 077 250 11 37 mobil nömrəsi vasitəsiylə əlaqə saxlaya bilərsiniz.)