Metabolik sindrom (MS), ürək-damar xəstəlikləri, şəkərli diabet və digər xroniki xəstəliklər üçün yüksək risk faktoru təşkil edən bir xəstəlik kompleksidir. Bu sindrom, əsasən, piylənmə, yüksək qan təzyiqi, yüksək qan şəkəri və dislipidemiya kimi metabolik pozğunluqları özündə birləşdirir. Son illərdə dünya üzrə artan piylənmə nisbətləri və qeyri-sağlam həyat tərzi bu sindromun yayılmasına səbəb olmuşdur. Metabolik sindromun qarşısını almaq və idarə etməkdə düzgün qidalanma çox mühüm rol oynayır.
Bu məqalədə, metabolik sindromun əsas komponentləri və qidalanmanın bu komponentlərin qarşısının alınmasında və idarə olunmasında necə təsirli olacağı izah ediləcəkdir.
Metabolik sindrom nədir?
Metabolik sindrom, bir neçə metabolik pozuqluqla xarakterizə olunan və insan sağlamlığını ciddi şəkildə təhdid edən bir vəziyyətdir. Sindromun əsas əlamətləri aşağıdakılardır:
Piylənmə: Əsasən abdominal (qarın bölgəsi) piylənmə, metabolik sindromun ən mühüm göstəricisidir. Belə vəziyyətdə qarın ətrafında yığılan yağ toxuması, bədənin insulinin təsirinə qarşı müqavimətini artırır.
Yüksək qan təzyiqi: Arterial təzyiqin davamlı olaraq yüksək olması, ürək-damar xəstəlikləri və insult və infarkt riskini artırır.
Yüksək qan şəkəri (hiperglisemiya): Qaraciyərin və əzələlərin insulinə qarşı müqavimət göstərməsi nəticəsində qan şəkəri səviyyələri yüksəlir, bu da diabetə səbəb ola bilər.
Dislipidemiya: Xüsusilə yüksək trigliserid səviyyələri və azalan HDL (yaxşı) xolesterol səviyyələri ilə xarakterizə olunur.
Yağlı qaraciyər (NAFLD): Qaraciyərdə yağın yığılması, metabolik sindromun digər əlamətlərindən biridir və bununla bağlı ciddi sağlamlıq problemləri yaranır.
Metabolik sindromun diaqnozu, bu komponentlərdən ən azı üçü mövcud olduqda qoyulur. Tədqiqatlar göstərir ki, metabolik sindromu olan şəxslərdə ürək-damar xəstəlikləri, şəkərli diabet, böyrək xəstəlikləri və digər xroniki xəstəliklər riski əhəmiyyətli dərəcədə artır.
Qidalanmanın metabolik sindrom üzərindəki təsiri
Metabolik sindromun qarşısını almaq və idarə etməkdə qidalanma, çox mühüm bir rol oynayır. Düzgün pəhriz və həyat tərzi dəyişiklikləri, metabolik sindromun komponentlərini idarə etməyə və həmçinin sindromun inkişafını dayandırmağa kömək edir. Aşağıda bu sahədə əsas qidalanma prinsipləri və tövsiyələr verilmişdir.
1) Karbohidratların nəzarətli istifadəsi
Metabolik sindromlu şəxslərdə insulin müqaviməti çox yaygındır. Bu vəziyyətin idarə olunmasında, sadə şəkərlərdən və yüksək glisemik indeksli qidalardan qaçınmaq vacibdir.
Qeyd: Yüksək glisemik indeksli qidalar qan şəkərinin sürətlə artmasına səbəb olur, bu da insulin müqavimətini gücləndirir.
Tövsiyə: Tam taxıllar, yüksək lif tərkibli tərəvəzlər və meyvələr seçilməlidir. Bu qidalar, qan şəkərinin tədricən yüksəlməsini təmin edir.
2) Sağlam yağların seçilməsi
Piylənmə və dislipidemiya, metabolik sindromun əsas komponentlərindəndir. Yüksək doymuş yağlar və trans yağların istehlakı, xolesterol səviyyələrini artırır və ürək-damar xəstəlikləri riskini yüksəldir.
Qeyd: Doymuş yağlar və trans yağlar, arterial iltihabı artırır və ateroskleroz riskini yüksəldir.
Tövsiyə: Zeytun yağı, avokado, balıq yağı və qoz kimi sağlam yağlar pəhrizə daxil edilməlidir. Omega-3 yağ turşuları, iltihabları azaldır və ürək-damar sağlamlığını dəstəkləyir.
3) Pəhrizdə yüksək lifin tətbiqi
Lifli qidalar, qan şəkərinin səviyyəsini tənzimləyərək insulinin təsirini artırır. Həmçinin, liflər həzm sistemini dəstəkləyir və qan təzyiqini salır.
Qeyd: Yüksək lifli pəhriz, piylənmə ilə mübarizə aparmağa kömək edir və mədə-bağırsaq sağlamlığını qoruyur.
Tövsiyə: Pəhrizdə tərəvəzlər, paxlalılar, tam taxıllar və meyvələr bol miqdarda yer almalıdır.
4) Yağlı qaraciyərin idarə edilməsi
Yağlı qaraciyər, metabolik sindromun digər mühüm komponentidir və qidalanma ilə sıx əlaqəlidir. Aşırı şəkər istehlakı, qaraciyərdə yağ yığılmasına səbəb olur.
Qeyd: Şəkərli içkilər və yüksək şəkər tərkibli qidalar qaraciyərdə yağlanmanı artırır.
Tövsiyə: Şəkərli qidaların istehlakını azaltmaq və hər gün 30-40 dəqiqə fiziki aktivliklə məşğul olmaq yağlı qaraciyərin qarşısını almağa kömək edir.
5) Duz istifadəsinin azaldılması
Yüksək qan təzyiqi olan şəxslərdə duzun istehlakının məhdudlaşdırılması çox vacibdir. Duz, bədənin su tutmasına səbəb olaraq qan təzyiqini artırır.
Qeyd: Aşırı duz istehlakı, hipertansiyonun inkişafına səbəb olur.
Tövsiyə: Duzlu yeməklərdən qaçınmaq və təbii ədviyyatlar ilə ləzzət vermək qan təzyiqinin idarə olunmasında faydalıdır.
Metabolik sindrom, çağımızın ən geniş yayılmış və ciddi sağlamlıq problemlərindən biridir. Bu sindromun qarşısını almaq və idarə etmək, düzgün qidalanma və həyat tərzi dəyişiklikləri ilə mümkündür. Sağlam pəhriz, metabolik pozğunluqların, xüsusilə piylənmə, yüksək qan təzyiqi, şəkərli diabet və yağlı qaraciyər kimi problemlərin qarşısını almağa kömək edir. Klinik dietoloq olaraq, metabolik sindromun müalicəsində məqsəd, pəhrizlə yanaşı, ümumi sağlamlıq vəziyyətini yaxşılaşdırmaqdır. Hər bir insan üçün fərdi pəhriz planı və düzgün həyat tərzi seçimi, metabolik sindromun idarə olunmasında ən effektiv üsul olacaqdır.
Rəna Bayramova
Pediatr, uşaq kardioloqu, ailə həkimi, Kliniki dietoloq, Misir və Rusiya Dietoloqlar Assosiasiyasının üzvü
