Öd sistemi qaraciyər, öd kisəsi və öd axarlarından ibarət olub, orqanizmin normal həzm fəaliyyəti üçün olduqca vacibdir. Öd axarları vasitəsilə qaraciyərdə sintez olunan öd mayesi öd kisəsində toplanır və yemək qəbulundan sonra bağırsaqlara ifraz olunur. Bu prosesin pozulması, xüsusilə də öd axarlarının tıxanması, bir sıra ciddi sağlamlıq problemlərinə yol aça bilər.
Öd axarlarının tıxanmasının səbəbləri
Öd axarlarının tıxanması (xolestaz) müxtəlif səbəblərdən yarana bilər. Ən çox rast gəlinən səbəblər aşağıdakılardır:
Öd daşları (xolesistolitiazis): Kiçik daşlar öd kisəsindən çıxaraq əsas öd axarına (choledochus) düşə bilər və burada tıxanma yarada bilər.
Şişlər: Qaraciyər, mədəaltı vəzi və ya öd yollarında yaranan xoş və ya bədxassəli törəmələr axarı sıxaraq ödün axmasına mane olur.
İltihabi proseslər: Xolangit (öd yollarının iltihabı) və digər infeksiyalar öd axarlarında şişkinliyə və tıxanıqlığa səbəb ola bilər.
Parazitar xəstəliklər: Nadir hallarda qaraciyər qurdu kimi parazitlər də öd yollarında tıxanma yarada bilər.
Cərrahi əməliyyat və ya travma: Əvvəlki əməliyyatlardan sonra yaranan çapıqlar və ya mexaniki zədələnmələr axarların daralmasına səbəb ola bilər.
Əlamətlər
Öd axarlarının tıxanması zamanı aşağıdakı əlamətlər müşahidə oluna bilər:
Sarılıq: Dəridə və göz ağında saralma (bilirubinin qanda toplanması nəticəsində).
Tünd sidik və açıq rəngli nəcis
Qaşınma: Dəridə ümumi qaşınma, xüsusilə gecələr daha da güclənə bilər.
Sağ qabırğaaltı nahiyədə ağrı: Xüsusilə kəskin və ya mütəmadi narahatlıq şəklində.
Ürəkbulanma, qusma və iştahasızlıq
Diaqnostika
Öd axarlarının tıxanmasının aşkarlanması üçün aşağıdakı müayinələrdən istifadə olunur:
Qan analizləri: Bilirubin, qaraciyər fermentləri (ALT, AST, ALP, GGT) artmış olur.
Ultrasəs müayinəsi (USM): Öd kisəsində daş, öd axarlarının genişlənməsi kimi əlamətləri göstərir.
MRCP (maqnit-rezonans xolangiopankreatoqrafiya): Öd yollarını daha ətraflı vizualizasiya etməyə imkan verir.
ERCP (endoskopik retroqrad xolangiopankreatoqrafiya): Eyni zamanda diaqnostik və müalicəvi prosedur kimi istifadə olunur.
Müalicə
Müalicə səbəbdən asılı olaraq fərqli yanaşmalar tələb edir:
Daşların çıxarılması: Kiçik daşlar ERCP ilə çıxarıla bilər. Bəzi hallarda cərrahi əməliyyat lazım gəlir.
Şişlərin aradan qaldırılması: Onkoloji müdaxilə və ya stentləşmə tətbiq edilə bilər.
İltihabi hallarda antibiotiklər və iltihabəleyhinə dərmanlar təyin olunur.
Qaraciyər dəstək müalicəsi və pəhriz də ümumi vəziyyətin stabilləşməsində mühüm rol oynayır.
Tıxanmanın nəticələri
Əgər öd axarlarının tıxanması vaxtında aradan qaldırılmazsa, aşağıdakı ağırlaşmalar meydana çıxa bilər:
Xolangit: Öd yollarının infeksiyalaşması; həyati təhlükə yarada bilər.
Pankreatit: Öd və mədəaltı vəzi axarlarının yaxınlığı səbəbilə pankreatit riski yüksəlir.
Qaraciyər zədələnməsi: Uzun müddətli xolestaz qaraciyərin struktur zədələnməsinə və sirrozun inkişafına səbəb ola bilər.
Qan laxtalanmasında pozulmalar: Qaraciyər öd vasitəsilə K vitaminini istifadə edir, bu isə laxtalanma üçün vacibdir.
Öd axarlarının tıxanması sadə bir narahatlıq kimi görünsə də, vaxtında diaqnoz qoyulmaz və müalicə olunmazsa, ciddi fəsadlara gətirib çıxara bilər. Belə hallarda həkimə vaxtında müraciət etmək və göstərişlərə əməl etmək sağlamlığın qorunmasında mühüm rol oynayır.
Nərminə Abbasova
Mayomed Fizioterapiya və Reabilitasiya Klinikasının baş həkimi, həkim-terapevt
(Həkimlə əlaqə saxlamaq istəyənlər Əhməd Rəcəbli 207-də yerləşən MayoMed klinikasına müraciət edə (TEL: (012) 464 86 93; 464 86 94; 464 86 95) və ya (051) 866 02 20; (051) 567 66 96 mobil nömrələri ilə birbaşa Nərminə Abbasova ilə əlaqə saxlaya bilərlər.)
menim anamda da bu cür problem olmusdu, sariliq ve uzulme ile baslamisdi. sonradan USM-de das tapdilar. vaxtinda baw cixartmasaydilar cox pis ola bilerdi. yaziniz cox komek etdi, sag olun.
Məncə, bu mövzuya daha çox diqqət verilməlidir. Bir çox insan sadəcə qarın ağrısını həzm pozuntusu kimi qəbul edir. Amma yazıdan sonra aydın olur ki, bu məsələ göründüyü qədər sadə deyil.
Bu yazini oxuyandan sonra artiq ozumde olan bazı əlamətləri ciddi qəbul etməyə başladım. Tıxanma bu qədər təhlükəli ola bilərmiş. Bəlkə də vaxtında müayinə olunmaqla çox şeyin qarşısını almaq olar.
Həkim Nərminə xanımın yazılarını hər zaman izləyirəm. Bu yazısı da çox maarifləndiricidir. Ən azı oxucular başa düşür ki, sadə simptomlar arxasında ciddi səbəblər dura bilər.
belə yazilarin cox olmasi lazimdi. cox adamda ozunde olan narahatliqlari agirsamali seyler kimi gorur, amma vaxtinda bilmek xeyirdir. men oxuyub birbasa atami həkime aparacagam.
Atamda da bu cür simptomlar var idi: sari deri, qasinti, ishtasizlik… Ilk vaxtlar yasla bagli oldugunu dusunurduk. Yazini oxuyandan sonra daha ciddi yanaşmaq lazim oldugunu anladim. Cok sag olun, faydali oldu.
Əla izah edilib. Tıxanma nəticəsində pankreatitə qədər gedə bildiyini bilmirdim açığı. Bu cür yazılar insanları maarifləndirir və zamanında reaksiya verməyə vadar edir.
cox gozel ve informativ yazidi. mende de son zamanlar agrilar var, indi mutleq USM-e yazilacam. belke de vaxtinda yoxlatmaqla boyuk problemin onune kecmek olar.
Nərminə xanım, belə ətraflı və maarifləndirici yazıya görə sizə təşəkkür edirəm. Tibbi mövzuları bu qədər sadə və aydın şəkildə izah etməyiniz böyük dəyərdir. Uğurlarınız bol olsun!
Yazıya görə çox sag olun, doktor. Hər kəs bu cür məlumatlara çətinliklə çatır. Siz isə hər şeyi həm peşəkar, həm də başa düşülən formada izah etmisiniz. Allah sizdən razı olsun!