Qaraciyər, insan orqanizmində çoxsaylı həyati funksiyalar həyata keçirən, bədənin ən böyük daxili orqanıdır. Onun əsas vəzifələri arasında maddələr mübadiləsi, detoksifikasiya, qan dövranının tənzimlənməsi və qida maddələrinin emalı yer alır. Qaraciyər xəstəlikləri isə yalnız bu orqanın fəaliyyətini pozmaqla qalmır, həm də digər orqan və sistemlərə ciddi təsirlər göstərə bilər. Bu məqalədə qaraciyər xəstəliklərinin digər orqanlara necə təsir etdiyini və bu təsirlərin hansı nəticələrə yol açdığını araşdıracağıq.

1) Qaraciyər və böyrəklər

Qaraciyər xəstəliklərinin böyrəklərə təsiri xüsusilə qaraciyər yetmezliyi və cirroz kimi hallarda daha çox nəzərə çarpır. Qaraciyər funksiyasının pozulması nəticəsində, bədənin detoksifikasiya prosesi yavaşlayır, bu da orqanizmə zəhərli maddələrin yığılmasına səbəb olur. Nəticədə, böyrəklər bu maddələrin atılmasında daha çox yük altında qalır.

Hepatorenal sindrom: Qaraciyər xəstəlikləri ilə əlaqəli olaraq, böyrəklərin funksiyası sürətlə pisləşə bilər. Hepatorenal sindrom, qaraciyər yetmezliyi olan xəstələrdə ən çox görülən böyrək çatışmazlığı vəziyyətidir. Bu vəziyyət böyrək funksiyalarının qəflətən pozulması ilə nəticələnir.

Elektrolit balansı və maye tənzimlənməsi: Qaraciyər xəstəlikləri zamanı qan dövranında maye və elektrolitlərdə dəyişikliklər müşahidə oluna bilər. Bu, böyrəklərin üzərinə əlavə stress qoyur və böyrək problemlərinin inkişafını sürətləndirə bilər.

2) Qaraciyər və ürək-damar sistemi

Qaraciyər xəstəlikləri ürək-damar sistemi ilə də əlaqəlidir. Xüsusilə qaraciyər sirozu və yüksək qan təzyiqi, ürək-damar xəstəlikləri ilə sıx bağlıdır. Qaraciyər xəstəlikləri olan şəxslərdə tez-tez aşağıdakı hallara rast gəlinir:

Portal hipertenziya: Qaraciyərin qan dövranında pozulmalar səbəbindən, qaraciyərdəki qan damarlarında təzyiq yüksəlir (portal venoz təzyiq artımı). Bu, qaraciyər xəstəliyi olan şəxslərdə ürək problemləri və damar genişlənmələri ilə əlaqəlidir.

Kardiovaskulyar riskin artması: Qaraciyər xəstəlikləri olan şəxslərdə piylənmə, şəkərli diabet və yüksək qan təzyiqi kimi risk faktorları daha çox müşahidə olunur. Bu da ürək-damar xəstəlikləri riskini artırır. Qaraciyər xəstəlikləri, xüsusilə yağlı qaraciyər xəstəliyi (NAFLD), hiperlipidemiya (qan yağlarının yüksəkliyi) ilə əlaqəlidir ki, bu da damarların tıxanmasına və ürək infarktı riskinin artmasına səbəb olur.

3) Qaraciyər və sinir sistemi

Qaraciyər xəstəlikləri sinir sistemini də təsir edə bilər. Qaraciyər yetmezliyi və cirroz nəticəsində orqanizmdə bir çox metabolik pozulmalar meydana gəlir, bu isə beyin və sinir sistemini mənfi təsir edir.

Hepatik ensefalopatiya: Qaraciyər funksiyasının pozulması, xüsusən detoksifikasiya qabiliyyətinin itirilməsi, toksinlərin beyinə keçməsinə səbəb olur. Bu, sinir hüceyrələrinin zədələnməsinə və beyin funksiyalarının pozulmasına yol açır. Hepatik ensefalopatiya əqli pozğunluqlar, yaddaş itkisi, qarışıqlıq və komaya qədər ağır vəziyyətlərə gətirib çıxara bilər.

Nervoz sistem pozğunluqları: Qaraciyər xəstəliklərində bədəndəki zəhərli maddələr sinir sisteminə təsir edərək baş ağrıları, depressiya, anksiyete (narahatlıq), yuxu pozğunluqları və konsentrasiyadan zəiflik kimi şikayətlərə səbəb ola bilər.

4) Qaraciyər və immunitet sistemi

Qaraciyər, orqanizmin immunitet sisteminin fəaliyyətində mühüm rol oynayır. Qaraciyərin iltihabi xəstəlikləri və ya zədələnməsi, bədənin ümumi immun cavabını zəiflədə bilər.

Autoimmun xəstəliklər: Qaraciyər xəstəliklərinin bir çoxu autoimmun xarakterlidir. Məsələn, autoimmun hepatit kimi vəziyyətlərdə, bədənin öz qaraciyər hüceyrələrinə qarşı reaksiyaları baş verir. Bu da immun sisteminin digər orqanlara təsir etməsinə və orqanizmə qarşı mübarizə qabiliyyətinin azalmasına səbəb olur.

İmmunitet çatışmazlığı: Qaraciyər xəstəlikləri olan şəxslərdə infeksiyalara qarşı müqavimət zəifləyir. Qaraciyər, qan dövranı vasitəsilə bədənin qorunmasına kömək edən müxtəlif maddələri (məsələn, qlükoza və albümin) istehsal edir. Qaraciyərin zədələnməsi bu funksiyaları pozur və infeksiyaların yaranma riskini artırır.

5) Qaraciyər və hormonlar

Qaraciyər, müxtəlif hormonların metabolizmasında və tənzimlənməsində mühüm rol oynayır. Qaraciyərin zədələnməsi, hormonların balansını poza bilər və bu da digər orqanların funksiyalarına mənfi təsir göstərə bilər.

Hormonal balansın pozulması: Qaraciyər xəstəlikləri zamanı estrogen və digər hormonların metabolizması dəyişir. Bu, qadınlarda menstruasiya problemlərinə, kişilərdə isə cinsi funksiyaların pozulmasına səbəb ola bilər. Həmçinin, qaraciyər xəstəlikləri olan şəxslərdə tiroid funksiyası da pozula bilər.

Qaraciyər xəstəlikləri yalnız öz orqanında deyil, bədənin digər sistemlərində də ciddi dəyişikliklərə səbəb ola bilər. Qaraciyər xəstəliklərinin erkən diaqnozu və müalicəsi, yalnız qaraciyər funksiyalarının qorunması üçün deyil, həm də digər orqanların sağlamlığının saxlanması üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir. Müasir tibb sahəsində qaraciyər xəstəliklərinin daha yaxşı başa düşülməsi və müalicə üsullarının inkişafı, bu orqanın təsir etdiyi digər orqanlarla əlaqədar daha effektiv yanaşmaların tətbiqinə imkan yaradır.

Nərminə Abbasova

MayoMed Medikal Fizioterapiya və Reabilitasiya Mərkəzinin təsisçisi və baş həkimi, terapevt, ailə həkimi