Uşaqların inkişafı yalnız fiziki deyil, həm də psixoloji və emosional baxımdan önəmlidir. Uşaqların özünə inamının artırılması, sağlam psixoloji vəziyyətin formalaşdırılması üçün doğru şəkildə tərifləmə vacibdir. Lakin uşaqları tərifləyərkən nəzərə almalı olduğumuz bir sıra vacib məqamlar mövcuddur.
Psixologiya üzrə fəlsəfə doktoru və “Orvita” Psixoloji Reabilitasiya Mərkəzinin təsisçisi və direktoru Ramidə Oktayqızı uşaqları tərifləməkdə valideynlərə və müəllimlərə tövsiyələr verir. Onun fikrincə, təriflər, uşaqların şəxsiyyətinin formalaşmasında və motivasiyalarının artmasında mühüm rol oynayır.
Tərifin konkret olması vacibdir
Tərifin ümumi və mənasız olmamalıdır. Uşağa “Çox yaxşısınız” deməkdənse, “Bu işi çox düzgün və ətraflı şəkildə yerinə yetirdin” kimi konkret ifadələr daha təsirli olur. Ramidə Oktayqızı bildirir ki, bu cür konkret təriflər uşağa yalnız davranışını qiymətləndirdiyini hiss etdirir, həm də onu daha müsbət şəkildə inkişaf etdirməyə yönəldir.
Tərifin əməyinə yönəlməsi
Uşaqları tərifləyərkən onların yalnız nəticəyə deyil, əməyə görə qiymətləndirilməsi vacibdir. Yalnız mükafatları və uğurları tərifləmək, uşağın mükafat gözləyərək fəaliyyət göstərməsinə gətirib çıxara bilər. Ramidə Oktayqızı uşaqları tərifləyərkən “Sən bu tapşırığı həll edərkən çox səbirli oldun” kimi ifadələr istifadə etməyin önəmini vurğulayır. Beləliklə, uşaq həm yaxşı davranışları görür, həm də öz səylərini qiymətləndirildiyini hiss edir.
Təriflərdə həddini aşmamaq
Təriflərin həddindən artıq olmaması vacibdir. Uşağın hər bir hərəkətinə həddindən artıq təriflər vermək, onun inamını yanlış yolda inkişaf etdirə bilər. Ramidə Oktayqızının dediyinə görə, təkrarlanan və aşırı təriflər, uşağın narahatlıq hissi yaratmasına və özünü mükəmməl hiss etməyə çalışmasına səbəb ola bilər. Hətta bu, gələcəkdə real həyata hazırlıqsızlıq yarada bilər. Təriflər balanslı olmalı, uşağın bacarıqlarını düzgün şəkildə qiymətləndirməlidir.
Tərifin şərti olmaması
Uşağı tərifləyərkən onlara “Yalnız yaxşı iş görsən tərif alacaqsan” demək, uşağın özünə dəyərini yalnız xarici mükafatlarla ölçməsinə gətirib çıxara bilər. Ramidə Oktayqızı uşaqlara qarşı şəxsiyyətlərini və daxili potensiallarını qiymətləndirmək üçün şərtsiz və hər zaman müsbət münasibət göstərməyin əhəmiyyətini vurğulayır. “Sən bacararsan, bu sənə aiddir, sən buna layiqsən” kimi ifadələr uşağa özünə inam aşılayır.
Həddindən artıq mükafatlandırmadan qaçınmaq
Mükafatlar uşağın motivasiyasını artıran amillərdən biridir, lakin mükafatların çox olması uşağın davranışını müvəqqəti şəkildə yaxşılaşdıra bilər, lakin uzunmüddətli təsir göstərməz. Ramidə Oktayqızının fikrincə, mükafatlandırma və təriflər arasındakı fərqi anlamaq vacibdir. Mükafatlar bir məqsəd üçün verilir, amma təriflər uşağın şəxsiyyətini qiymətləndirir.
Uşağın emosional vəziyyətini nəzərə alaraq tərifləmək
Uşaqların əhval-ruhiyyəsi dəyişkən ola bilər və bu halda onların təriflənməsi də fərqli yanaşma tələb edir. Ramidə Oktayqızı vurğulayır ki, uşağın emosional vəziyyəti nəzərə alınmalı və onun inkişaf mərhələsinə uyğun təriflər verilməlidir. Məsələn, uşağın narahat olduğu bir dövrdə, onlara diqqət və dəstək göstərmək daha vacibdir, sadəcə mükafat və təriflərdən daha çox empatiya göstərilməlidir.
Nəticə olaraq, Ramidə Oktayqızının sözlərinə görə, düzgün tərif və motivasiya uşaqların özlərini dəyərli hiss etmələrinə və sosial, emosional bacarıqlarının inkişaf etməsinə kömək edir. Uşaqları tərifləyərkən diqqətli olmaq və onların şəxsiyyətini düzgün qiymətləndirmək, həmçinin onlara sevgi və dəstək göstərmək ən vacib amillərdəndir.
Hazırladı: UĞUR
Mənə elə gəlir ki, uşaqların əməyini tərifləmək, nəticə və mükafatdan daha vacibdir. Uşaqlara öz əməklərini qiymətləndirmək, onlara doğru model olaraq öz davranışlarını formalaşdırmağa kömək edir. Ramidə Oktayqızının fikri ilə tamamilə razıyam – uşaqları şərtsiz tərifləmək, onlara özlərini dəyərli hiss etdirmək çox vacibdir.
Ramidə xanımın qeyd etdiyi kimi, uşaqlara şərtsiz tərif vermək çox önəmlidir. Lakin bəzən şərtsiz təriflərlə uşaqların həddindən artıq inamlı olması, ətrafdakı real dünyaya adaptasiya olmağına mane ola bilər. Bu halda valideyn və ya müəllimlər necə balanslı şəkildə tərif verə bilər? Həmçinin, uşağın özünə inamını pozmadan onu tənqid etməyin düzgün yolu nədir?
Öz təcrübəmdən deyə bilərəm ki, uşaqları tərifləyərkən konkret və düzgün ifadələrdən istifadə etmək çox önəmlidir. Mənim oğlumun da məktəb fəaliyyətlərində çox müvəffəqiyyətli olduğunu görürəm, amma onun uğurlarını sadəcə “Çox yaxşısınız” ilə tərifləmək yerinə, onun nəyi yaxşı etdiyini, necə yaxşı bacardığını qeyd etməyə çalışıram. Bu, ona daha çox özünə inam aşılayır və gələcəkdə daha məsuliyyətli davranmağa təşviq edir.
Məncə, həddindən artıq təriflər uşağın özünü mükəmməl hiss etməsinə səbəb ola bilər və bu da gələcəkdə ona real həyatın çətinliklərini qəbul etməkdə çətinlik yarada bilər. Uşağa düzgün şəkildə və balanslı tərif vermək lazımdır, çünki bu, onların özünü qiymətləndirmə qabiliyyətini artırar və gerçək dünyada müvəffəqiyyətə çatmaq üçün daha sağlam bir yanaşma təmin edər.
Bəzən uşaqlarımızın əhval-ruhiyyəsi dəyişkəndir və onlar kədərli və ya narahat olduqda, onları tərifləmək yerinə daha çox dəstək vermək lazımdır. Mənim öz təcrübəmdə gördüyüm odur ki, uşağın duyğusal ehtiyaclarına uyğun yanaşmaq daha effektiv olur. Onlar yaxşı bir şey etdiklərində tərif almağa ehtiyac duymur, amma çətin bir dövr keçirdiklərində onlara daha çox dəstək və empatiya göstərməyə çalışıram. Bu, onlara daha çox kömək edir.
Uşaqları tərifləyərkən yalnız nəticəni deyil, əməyini də qiymətləndirmək vacibdir. Mənim də oğlum var və artıq bu məsləhətləri tətbiq etməyə çalışıram. Təriflərin konkret və həddindən artıq olmaması xüsusilə önəmlidir, çünki hər dəfə mükafat gözləməyə alışmasınlar.
Uşaqların təriflə böyüdülməsi onların özünə inamını artırır və sağlam şəxsiyyətin formalaşmasında vacib rol oynayır. Ramidə Oktayqızının izah etdiyi konkret təriflər məsələsi çox yerindədir. Uşağa nəyin yaxşı olduğunu və necə yaxşı olduğunu bildirmək, onun daha da yaxşılaşması üçün vacibdir.
Çox maraqlı və faydalı məqalədir! Uşaqları tərifləmək mövzusunda səhv anlamaların qarşısını almaq üçün vacib məqamları vurğulayırsınız. Mən də hər zaman uşaqlarımı tərifləyərkən əməyə önəm verirəm, çünki yalnız nəticə ilə tərif vermək onların inkişafına ziyan vura bilər. Tərifin balanslı və konkret olması çox vacibdir
Bu yazıdan sonra uşaqlarım üçün daha balanslı bir tərif və motivasiya sistemi quracağam. Ramidə Oktayqızının təklifləri çox yerindədir və uşaqların inkişafını daha yaxşı dəstəkləyəcək. Mənim üçün ən vacib məqam isə tərifin konkret olmasıdır, çünki bu, uşaqların əməklərini daha yaxşı qiymətləndirməyə kömək edir.