Uşaq tərbiyəsi valideynlərin həyatında ən vacib və məsuliyyətli sahələrdən biridir. Uşaqların sağlam psixoloji inkişafı və özünə inamlarının formalaşması, əslində, ilk növbədə valideynlərin onlara münasibətindən asılıdır. Valideynlər bəzən yanlış tərbiyə metodlarından istifadə edərək uşaqlarında özgüvənsizlik və özünə inamsızlıq yaradırlar. Bu səhvlər uşaqda uzun müddətli psixoloji çətinliklərə və özünə inamsızlığa səbəb ola bilər.
Aşağıda valideynlərin uşaq tərbiyəsində etdiyi bəzi səhvləri və bu səhvlərin uşaqlarda özgüvənsizlik yaradacağını izah edəcəyik:
Valideynlərin uşaqlarından çox yüksək gözləntilər içində olmaları, onların özlərinə olan inamını zədələyə bilər. Uşaqlara real olmayan, onların yaşına və bacarıqlarına uyğun olmayan məqsədlər qoyularsa, onlar özlərini uğursuz hiss edə bilərlər. Bu, uşağın öz qabiliyyətlərinə və potensialına olan inamını azaldır. Uşaqlar tez-tez valideynlərin gözləntilərini qarşılaya bilmədiklərində, onlarda özünü kiçik hiss etmə və ya dəyərsizlik hissi yaranar.
Valideynlər uşaqlarını tənqid edərkən diqqətli olmalıdırlar. Qeyri-konstruktiv tənqid, uşağı yalnız səhvlərinə görə cəzalandırmaq, onu alçaltmaq və ya həqiqətən yaxşı olduğu xüsusiyyətlərini gözardı etmək, uşağın özünü dəyərsiz hiss etməsinə səbəb ola bilər. Uşaq tənqid olunduqda, onu sevdiklərini və dəyərli olduğunu hiss etməlidir. Əks halda, özünü qəbul etməmək və az dəyər vermək kimi problemlər ortaya çıxar.
Valideynlər yalnız uşağın səhvlərinə diqqət yetirərək onları həmişə mühakimə etdikdə, uşaqlar öz müsbət tərəflərini görməkdə çətinlik çəkə bilərlər. Valideynlər uşaqlarının güclü tərəflərini və müsbət davranışlarını da tərifləməli, onların yaxşı xüsusiyyətlərini vurğulamalıdır. Əks halda, uşaq özünü daima “pis” hiss edə bilər.
Valideynlər uşaqlarına kifayət qədər sevgi və diqqət göstərmədikdə, bu uşağın özünə inamını zədələyir. Uşaqlar valideynlərinin sevgisini və diqqətini hiss etməli, onlardan qayğı və dəstək almalıdırlar. Sevgi göstərilmədikdə, uşaqlar özlərini yetersiz hiss edirlər və bu da uzunmüddətli özgüvənsizlik hissinə yol açır.
Ailə daxilində davamlı münaqişələr, xüsusilə də valideynlərin arasında olan gərginliklər uşaqların psixoloji inkişafını mənfi təsir edə bilər. Uşaqlar ailədəki münaqişələri izlədikdə, özlərini təhlükə altında hiss edirlər və bu, onların özünə inamlarının zəifləməsinə səbəb ola bilər. Uşaqlar həmişə ailənin birliyi və qarşılıqlı hörmətini görmək istəyirlər.
Valideynlərin öz qorxuları, narahatlıqları və stressləri uşaqlarına ötürmələri də bir səhvdir. Uşaqlar, xüsusilə valideynləri tərəfindən qorxulara və narahatlıqlara yönləndirilərkən, özlərini pis hiss edə bilər və ya hər vəziyyətdə narahat olmağa başlaya bilərlər. Bu, uşaqların özünü təhlükə altında hiss etməsinə və özünə inamsızlıq yaşamasına səbəb olur.
Uşaqların öz qərarlarını verməsi, təcrübələr əldə etməsi və müstəqil düşünməsi vacibdir. Valideynlər uşaqlarının həyatına çox müdaxilə edərsə və onlara hər addımda yön verməyə çalışarsa, bu, uşağın özünü dəyərli hiss etməsinə mane olar. Uşaqlar özlərini başqalarının nəzarətində hiss edirlər və bu da onların özünə güvənmə qabiliyyətini zəiflədir.
Uşaqların bir-biri ilə və ya digər uşaqlarla müqayisə edilməsi onların özgüvənini poza bilər. “Niyə filan uşağa oxşamırsan?”, “Bax, o, nə qədər yaxşıdır!” kimi ifadələr uşaqlarda özünü dəyərsiz hiss etməyə yol açar. Uşaqlar hər biri fərqli və unikal varlıqlardır, buna görə də onların öz inkişaflarını başqaları ilə müqayisə etmək səhvdir.
Valideynlər uşaqlarının özünə inamını qazanması üçün onlara sevgi, dəstək, düzgün rəhbərlik və müsbət rəy verməlidirlər. Onların səhvləri tənqid etmələri yerinə uşaqların güclü tərəflərini qiymətləndirməlidirlər. Həmçinin, uşaqların sosial və emosional inkişafını dəstəkləyərək, özlərinə güvənmələri və özlərini ifadə etmələri üçün uyğun mühit yaratmalıdırlar. Səhv tərbiyə üsulları isə uşaqların psixoloji sağlamlığını mənfi təsir edə bilər və onları özgüvənsizliklə üzləşdirə bilər.
Psixoloq M. Almara Ağaqızı
PRİM – Psixososial Reabilitasiya və İnkişaf Mərkəzinin direktoru
(Psixoloqla əlaqə saxlamaq istəyənlər Bakı şəhəri, Zahid Xəlilov 48A, Elmlər m/st yaxınlığında yerləşən “PRİM” Psixososial Reabilitasiya və İnkişaf Mərkəzinə müraciət edə və ya 050 777 80 04 mobil nömrəsi ilə birbaşa Almara Ağaqızı ilə əlaqə saxlaya bilərlər. Həmçinin almara.melikova.aga_qizi instagram səhifəsi vasitəsi ilə də Almara xanımla kontakt yarada bilərlər.)
Məncə, hər bir valideyn bu mövzu haqqında daha çox məlumat almalı və öz tərbiyə metodlarını nəzərdən keçirməlidir.
mənim valideyn olaraq bəzi narahatlıqlarım var. Uşağımın özünə inamını necə bərpa edə bilərəm, xüsusilə də o, artıq çox güclü özgüvənsizlik hissi yaşayır və özünü heç vaxt “yaxşı” hiss etmir? Mən nə etməliyəm ki, onun psixoloji sağlamlığını dəstəkləyim?
Menim fikrimce, yazida cox vacib bir mesələ qaldirilib. Valideynlerin usaqlarina sərbəslik verməsi, onlara öz qərarlarini vermək imkani yaratması cox önəmlidir. Usaklar yalniz valideynlər tərəfindən yönləndirilməməli, öz potensiallarini kəşf etməlidir. Bu yazı, valideynlərə usaklarini daha müstəqil və özünə guvenən fərdlər kimi yetisdirməyə kömək edəcək.
Uşağımda hər zaman yüksək gözləntilər qoyuram, çünki onun böyük potensiala malik olduğunu düşünürəm, amma bu onu daima stress altında saxlayır. Mənim uşağımın özünü daha yaxşı hiss etməsi üçün nə etməliyəm? Onun uğurlarını daha real gözləntilərlə necə dəstəkləyə bilərəm?
Mənim fikrimcə, bu yazı valideynlərə çox vacib məsləhətlər təqdim edir. Ailələrdəki münaqişələrin uşaqların inkişafına necə təsir etdiyini qeyd etmək çox düzgün addımdır. Uşaqlar heç vaxt ailənin gərginliklərindən təsir altında olmamalıdırlar. Bu cür yazılar valideynlər üçün tərbiyə prosesini daha sağlam şəkildə qurmağa kömək edir.
mənim uşağım hər zaman valideynlərinin gözləntilərini qarşılamaq üçün çox səy göstərir, amma mən hiss edirəm ki, o, buna görə özünü çox yorur və davamlı stress yaşayır. Mənə deyə bilərsinizmi, uşaqda stressin azaldılması və özünə güvən hissinin artırılması üçün konkret hansı addımları atmalıyıq?
Uşaqların başqaları ilə müqayisə edilməsi, onları yalnız səhvlərinə görə mühakimə etmək valideynlər tərəfindən edilən ən böyük səhvlərdən biridir. Yazıda göstərilən hər bir məqam valideynlərə öz tərbiyə üsullarını yenidən nəzərdən keçirmək üçün yaxşı bir fürsət yaradır. Tərbiyə metodlarına diqqət yetirmək uşaqların gələcəyi üçün çox önəmlidir.
Çox vacib mövzuya toxunmusunuz. Uşaqlara sevgi və dəstək göstərilməməsi onların psixoloji inkişafına çox mənfi təsir edir. Valideynlər, uşaqlarını yalnız tənqid etməklə deyil, onlara düzgün yön göstərərək müsbət inkişaflarını dəstəkləməlidirlər. Mənə görə, yazınız bu mövzuda çox faydalı məlumat verir və valideynlərə doğru tərbiyə üsulları haqqında fikir verir.
uşağımda daimi tənqidlərin psixoloji təsirini çox görürəm. Mənim ona etdiyi tənqidlər onun özünə olan inamını azaldıb. Bunun qarşısını almaq üçün nə etməliyəm? Onu necə müsbət şəkildə tərbiyə edə bilərəm və səhvləri haqqında necə danışmalıyıq ki, o, daha çox özünü dəyərli hiss etsin?