Klinik psixologiya üzrə ekspert Şerri Kempell “Zəhərli qohumlar” kitabının müəllifidir. Müəllif kitabda sevdiklərinizlə münasibətlərdə öz emosional təhlükəsizliyinizə necə diqqət yetirəcəyinizi izah edir.
“Gencaile.az” saytı xarici mediaya istinadla uşaqların sağlam yetkinlərə çevrilməsinə kömək edən faydalı ifadələri təqdim edir.
1. Mən səni sevirəm
Valideynlər övladlarına çoxlu maddi şeylər verə bilər: paltar, oyuncaq, kitab və s. Ancaq “çox sevgi” verilmir. Uşaqlarımıza onları sevdiyimizi söyləsək və bunu mümkün qədər tez-tez etsək, onlar bizim üçün həqiqətən əziz olduqlarını hiss edəcəklər. “Mən səni sevirəm” ifadəsi uşaqlara səhv etdikdən sonra lazım olan cəsarət, inam və dəstəyi verir.
Bu üç sadə söz yaraları sağalda və sizi həqiqətən xoşbəxt edə bilər. Beləliklə, uşaqlar valideynlərinin yaxşı mənada onların pərəstişkarı olduğunu hiss edirlər. Ana və ata onların yanındadır ravə onları həqiqətən sevirlər.
Düşünün: uşaqlar özlərini sevməyi necə öyrənirlər? Bu, valideyn nümunəsindədir. Uşaqlara onları sevdiyimizi söylədikdə və sözlərimizi hərəkətlərlə dəstəklədikdə, onlarda özümüzə və başqalarına sevgi aşılayırıq.
“Mən səni sevirəm” sözləri qorxunu uzaqlaşdırır, uşaqlara inam və həyatları boyu onlara dəstək olan təhlükəsizlik hissi verir.
2. Mən səninlə fəxr edirəm
Uşaqların sağlam özünə hörmətini inkişaf etdirmək üçün mütləq dəstəyə və təsdiqə ehtiyacı var. Onların buna çox ehtiyacı var.
Valideynlər uşaqların təəssürat yaratmaq istədikləri ilk insanlardır. Demək olar ki, uşaqlar bizim sevgimizi və qəbulumuzu almaq üçün hər şeyi edirlər. Bəli, bir çox valideynlər övladlarına onlarla fəxr etdiklərini deyirlər, lakin bu sözlərin kəmiyyəti, keyfiyyəti və səmimiliyi önəmlidir. Eləcə də qucaqlaşmalar, sevgi və uşaqların yanında olmaq.
Valideynlər olaraq biz həmişə uşaqlarımızın hərəkətləri ilə razılaşa bilmərik. Bununla belə, biz onları ən çətin işi – müstəqilliyə gedən yolu başa vurduqlarına görə alqışlamalıyıq.
3. Səhv etdim, bağışla, sən haqlısan
Uşaqlarımızın qarşısında səhv etdiyimizi etiraf etmək üçün kifayət qədər açıq və inamlı olmalıyıq. Biz insan olduğumuzu və mükəmməl olmadığımızı belə göstəririk. Əgər bizim səhvimizdən əziyyət çəkiblərsə, onlara səmimiyyət göstərməliyik. Uşaqlarla münasibətdə səmimi və təvazökar olanda kamilliyin əlçatmaz olduğunu göstəririk – nə onlar üçün, nə də bizim üçün.
Qeyri-kamilliklərini etiraf etmək üçün valideynlər dürüst olmalıdırlar. Biz öz səhvlərimizə görə məsuliyyəti öz üzərimizə götürdükdə, uşaqlara öz qüsurlarını tanımaq və qəbul etmək cəsarətinə malik olmağa kömək etmiş oluruq.
Bunun sayəsində uşaqlar mükəmməllikçi deyil, tarazlığa nail olmağı öyrənirlər. Səhvlərinizə görə məsuliyyət daşımaq tolerantlıq və açıqlıq mühiti yaradır. Sonradan bu atmosfer uşaqlarımızın bütün gələcək münasibətlərini qurmağı öyrəndiyi təmələ çevrilir.
4. Mən səni bağışlayıram – mükəmməl olmaq məcburiyyətində deyilsən
Heç birimiz mükəmməl deyilik. İdeal valideynlər yoxdur. Hamımız düşündüyümüzü deyirik və etməməli olduğumuzu edirik. Hamımız vaxt itiririk, vədləri pozuruq, vacib bir şeyi unuduruq, bir çox başqa səhvlər edirik.
Heç birimiz özümüz də daxil olmaqla üzərimizə qoyulan gözləntiləri tam şəkildə doğrultmuruq.
Biz uşaq böyüdərkən bütün bunları xatırlamalıyıq ki, onlara adi insan olmaq imkanı verək. Heç kim, yaşından asılı olmayaraq, pis seçim və ya səhvin xatırlanmasını sevmir.
Əgər o, bu səhvinə görə sonsuz cəzalandırılırsa, başqalarının qarşısında alçaldılırsa və ya burnuna soxulursa, bu, sadəcə olaraq dəhşətdir. Biz valideynlər olaraq tarazlıq tapmalıyıq: uşaqlar öz hərəkətlərinin nəticələrini başa düşməlidirlər və eyni zamanda uşaqların da hissləri olduğunu unutmamalıyıq. Bizim vəzifələrimiz onlara çatışmazlıqlarına baxmayaraq, sevgiyə layiq olduqlarını bildirmək, düzgün intizam tədbirlərini seçmək və səhv etdikləri təqdirdə uşaqları bağışlamaqdır.
5. Mən burada səninləyəm və səni dinləyirəm
Uşaqları dinləmək çox vacibdir ki, onların dediklərinin bizə maraqlı olduğunu başa düşsünlər. Dinləməklə biz onların daxili dünyasına baxmaq və həm valideynin, həm də uşağın öz dəyərini hiss etdiyi qarşılıqlı xoş söhbətə başlamaq fürsəti əldə edirik.
Anlaşılmazlığın qarşısını almaq üçün uşaqlara onların sözlərindən eşitdiklərimizi bir daha təkrarlamaq və hər şeyi düzgün anladığımıza əmin olmaq faydalıdır. Əgər belədirsə, biz uşağı həvəsləndirə, istiqamətləndirə və tərifləyə bilərik.
Mənfi əlaqə o, özünü vacib hiss etmədikdə yaranır, çünki eşidilmək onun öz dəyərini hiss etməyin əsas komponentidir.
Uşaqlarımızı heç vaxt dinləməsək, necə tanıya və onlarla yaxın ola bilərik? Əgər biz onlarla mübahisə etsək və daim yalnız özümüz haqqında danışsaq, necə olacaq? Uşaqlarımız bizdən fərqlidirlər və onlara nə edəcəyini, kim olacağını söyləməkdənsə, əvvəlcə onları dinləməyə, sonra məsləhət verməyə (lazım olduqda) dəyər. Bu, uşaqlara problemləri həll etməyi və düzgün qərarlar qəbul etməyi öyrənməyə kömək edəcək.
Məni mənimlə deyil, yalnız mənimlə danışan, öyrədən və ehtiyac və hisslərimi çox nadir hallarda dinləyən öz anam böyüdüb. Bir daha vurğulamaq istəyirəm: uşaqlarınızı dinləmək son dərəcə vacibdir.
6. Bu sənin məsuliyyətindir
Şəxsi məsuliyyət böyümənin vacib hissəsidir. Övladlarımız müdrik olub-olmamasından asılı olmayaraq qərar qəbul etdikdə onun nəticələri onlar üçün dərs olur. Valideynlər uşaqda məsuliyyəti inkişaf etdirsələr, o, bu dərsi öyrənəcək.
Uşaqlar bu hərəkətlərə görə şəxsi məsuliyyət daşımalı olduqları halda hansı hərəkətlərin müsbət, hansının mənfi nəticə verdiyini tez öyrənirlər.
Ancaq uşaqları utandırmağa, alçaltmağa başlasaq və ya ümumiyyətlə, heç nə etməsək, onlara məsuliyyət aşılamayacağıq. Yaxşı qərarlar qəbul etməyi öyrətməklə, uşaqlar qaçılmaz olaraq pis qərarlar verəcəklər.
Əsas odur ki, onları bu imkandan məhrum etməmək, çünki belə bir təcrübə onlara böyüməyə kömək edəcəkdir. Valideynlər uşaqları öyrətmək, vəziyyəti tələb edərkən müdaxilə etmək və irəli, gələcəyə getməkdə kömək etmək üçün lazımdır.
Uşağı öz hərəkətlərinə görə məsuliyyət daşımağa təşviq etdikdə, ona aydın bir “mesaj” göndəririk: inanıram ki, sən lazım olan hər şeyi edə bilərsən. Öz məsuliyyətini dərk etmədən uşaqlar həyatlarını idarə edə bilməyəcəklər.
7. Uğur qazanmaq üçün lazım olan hər şeyin var
Uğur anlayışını birbaşa səy və qətiyyətin nəticəsi kimi başa düşmək uşaqlarda olduqca erkən görünür. Sağlam özünə qiymət, uşağı dünyada onu gözləyən çətinliklərdən qoruyan zirehdir.
Biz uşaqları elə böyütməliyik ki, onlar öz güclü və zəif tərəflərini bilsinlər, özlərini sevsinlər. Belə olan halda uşaqlarımız münaqişələrin öhdəsindən daha asan gələcək və neqativlərə müqavimət göstərəcək. Uşağın uğur qazanmaq üçün lazım olan hər şeyə sahib olduğuna inanması, həyata və qarşıda duranlara daha nikbin baxmağa kömək edir.
Övladlarımıza verdiyimiz ən vacib hədiyyələrdən biri onlara olan inancımızdır. Biz onların səylərini təşviq etməli, nailiyyətlərini qiymətləndirməli və uğursuzluqlardan sonra onlara dəstək olmalıyıq. Uşaqlarımıza başa salmalıyıq ki, uğursuzluqlar həyatın ayrılmaz hissəsidir və bəzən çətinliklər yeni uğurlar qazanmağa kömək edir.
Uğursuzluq uşaqlara nəyin səhv olduğunu başa düşməyi öyrədir, bundan sonra yenidən cəhd edə bilərlər. Məğlubiyyətlə qalib gəlməyin yolunu tapmağı öyrənərək, xoşbəxt həyata yol açacaqlar.
Uşaqların tərbiyəsində məhəbbət və nizam-intizam rəhbər qüvvə olmalıdır. İntizam və alçatmaq bir yerdə yaramır. Uşağın özünə inamını sındırsanız, o, həyatının sonuna qədər bunun nəticələri ilə üzləşməli olacaq.
Diqqətli olun: uşaqlar böyüdükdə onlara münasibətini dəyişmək çox çətin olacaq. Odur ki, siz mümkün qədər tez uşaqlarda yüksək özünə inam yaratmağa başlamalı və bunu ardıcıl və səmimi şəkildə etməlisiniz.
Uşaqlarımız cəhd etdikdə, uğursuzluqla üzləşdikdə, yenidən nəyəsə cəhd etdikdə, yenə uğursuz olduqda və sonra yenə də uğur qazandıqda, qabiliyyətləri haqqında nümunəvi bir fikir əldə edirlər.
Eyni zamanda, onların özləri haqqında təsəvvürləri bizimlə və başqa insanlarla ünsiyyət əsasında formalaşır. Bu ünsiyyət nə qədər dəstəkləyici və pozitiv olarsa, uşaqlarımız bir o qədər inadkar və özünə inamlı olurlar.
