Son dövrlər Azərbaycanda kəskin qiymət artımları müşahidə olunur. Bir çoxları bu bahalaşmanı ölkədə mövcud olan inhisarçılıq, bazar iştirakçılarının sui-istifadə halları ilə əlaqələndirsələr də, dünyada cərəyan edən iqtisadi proseslər, eləcə də ölkə daxilində yanacağın qiymətinin artması fonunda baş verdiyini iddia edənlər də var. Birincilərin qənətinə görə, qiymətlərdə olan artımlar xarici amillərlə bağlı olsaydı, o zaman yerli məhsulların qiymətlərində artım müşahidə edilməzdi. Qeyd edək ki, kənd təsərrüfatı məhsullarının da qiymətlərində ciddi artım var.
Milli Məclisin İqtisadi siyasət, sənaye və sahibkarlıq komitəsinin üzvü Vüqar Bayramov deyir ki, qiymətlərdə bahalaşmanı şərtləndirən əsas amil ölkədə yerli istehsalın payının az, idxalın payının isə çox olması ilə bağlıdır: “Məlumdur ki, koronavirus pandemiyası dünya üzrə bir çox sahələrin fəaliyyətinə mənfi təsir göstərib. Əksər sektorlar pandemiya nəticəsində uzun müddət fəaliyyətsiz qalıb. Onların büdcəsinə böyük ziyan dəyib, hətta müflis olmaq həddinə yaxınlaşanlar da var. Hesab edirəm ki, dünya bazarında qeydə alınan bahalaşma əsasən bu amillə bağlıdır. Azərbaycan bazarına çıxarılan məhsulların əksəriyyəti isə xaricdən idxal olunur. Bu səbəbdən son dövrlər həm ərzaq, həm də qeyri-ərzaq məhsullarının qiymətlərində artımlar müşahidə edirik”.
“Digər səbəb isə psixoloji faktorlarla bağlıdır. Hazırda dünyada iqtisadi sabitlik olmadığına görə, beynəlxalq istehsalçılar məhsullarını baha qiymətə bazara təklif edirlər. Onlar yenidən karantin qaydalarının sərtləşəcəyini ehtimal edirlər və bu səbəbdən hazırkı şəraiti özləri üçün fürsət bilirlər. Eyni zamanda dünyada müxtəlif təmayüllərin baş qaldırması, koronavirus və bu kimi gözlənilməz halların meydana çıxması da psixoloji inamsızlıq yaradıb. Bunun fonunda istehsalçılar özlərini sığortalamağa çalışır. Təbii ki, baş verən hər bir böhran ilk növbədə istehlakçılara zərbə vurur. İnsanlar gəlirlərinin azalmasına baxmayaraq, əvvəlkindən daha artıq vəsaiti ərzaq və qeyri-ərzaq məhsullarının alınmasına sərf edirlər”, – deyə deputat bildirir.
Onun sözlərinə görə, yanacağın qiymət artımı fonunda bahalaşma təbiidir: “Lakin bir çox hallarda biz sui-istifadə hallarını da müşahidə edirik. Təəssüf ki, əksər hallarda qiymətlər məhsulun maya dəyərindəki yanacağın qiymətindəki paya adekvat olmur. Bəzi işbazlar isə bunun yaratdığı psixoloji təsirlərindən istifadə edib, daha çox gəlir əldə etmək üçün qiymətləri süni şəkildə qaldırırlar. Bahalaşma təkcə idxal deyil, həm də yerli məhsullar bazarında hiss olunur. Kənd təsərrrüfatı məhsullarının qiymətlərində olan kəskin artım bunun bariz nümunəsidir. Sözsüz ki, belə bir vəziyyət arzuolunan deyil. Müvafiq qurumlar məsələyə müdaxilə etməli, süni qiymət artımlarının qarşısını almalıdır”.
“Əsas çıxış yolu qiymətləri optimallaşdırmaqdan keçir. Məhsulların birinci əldən bazara çıxışı təmin edilməlidir. Bununla yanaşı rəqabət mühitini artırmaq və müəyyən stimullaşdırıcı addımlar da atılmalıdır. Misal üçün, meyvə-tərəvəz məhsulları birinci əldən təklif olunan qiymətdən üç dəfə baha qiymətə yerində təklif olunur. Yaxşı olardı ki, müxtəlif ərazilərdə kənd təsərrüfatı yarmarkalar təşkil olunsun. Bununla bağlı ortada təcrübə var. Həmin yarmarkalarda çalışan sahibkarlara güzəştli şərait yaradılsın. Belə olarsa, biz qiymətlərdə azalmanı müşahidə edərik. Nəticədə süni qiymət artıran işbazlar məcbur qalaraq bazara uyğunlaşmaq məcburiyyətində qalacaqlar”, – deyə Bayramov fikrini yekunlaşdırdı.
Sahibkar və loqistika eksperti Şaiq Qəribzadə deyir ki, hər şeyi sahibkarların üzərinə yıxmaq olmaz: “Sahibkar nə etməlidir, xərcləri qarşılamalı, işçini saxlamalı deyil?! Öz çalışdığım sahədən danışmaq istəyirəm. Hazırda məhsulların çatdırılması, kuryer xidmətləri ilə məşğul oluruq. Ölkə daxilində çatdırılma xidmətləri üzrə bizdə də qiymət artımları gözlənilir. Çünki yanacağın qiyməti artıb və qarşıdakı dövrlərdə yenidən artacağı gözlənilir. Bizim kuryerlər isə daha çox şəxsi və ictimai nəqliyyatdan istifadə edirlər. Nəticədə məhsulun çatdırılma xərcləri artır. Biz də qiymətləri artırmaq məcburiyyətində qalırıq. Xarici daşınmalarda isə qiymət artımları gözlənilmir”.
“Loqistika baxımından qiymətlərin artırılmasının isə heç bir əsası yoxdur. Çünki bu gün bazarda çox böyük rəqabət hökm sürür və qiymət siyasətini tənzimləmək elə də asan deyil. Belə hallarda müştəriləri itirmək riski yaranır. Lakin bununla yanaşı, koronavirus pandemiyası ilə əlaqədar bütün sahələrdə durğunluq yaşanır. Bu da öz növbəsində satışa bilavasitə təsir göstərir. Faktiki olaraq ölkələr arası sərhədlərdə məhdudiyyətlər var, təyyarələr az uçur, anoloji vəziyyət digər nəqliyyat vasitələrində də müşahidə olunur. Bütün bunlar gələcəkdə bizim sahədə də qiymət artımlarına yol aça bilər. Ancaq mövcud şəraitdə biz əvvəlki qiymətlərlə fəaliyyət göstərməyə çalışırıq. Buna nə qədər nail olacağıq, bunu zaman göstərəcək”, – deyə ekspert söyləyir və əlavə edir ki, son günlər qeydə alınan qiymət artımları əsasən obyektiv amillərlə bağlıdır: “Azərbaycan hökuməti benzinin və digər yanacaq məhsullarının qiymət artımını yerli istehsalın olmaması ilə əlaqələndirir. Baxmayaraq ki, o sahənin eksperti deyiləm, bir sahibkar kimi mənə də maraqlıdır, doğrudan da belədirsə, niyə yanacaq məhsullarını ölkə daxilində istehsal etmirik?! Düzdür, bəzi işbazların bundan sui-istifadə etməsi, psixoloji faktorlar da bu məsələdə rol oynayır, amma əsas problem sahibkarların xərclərinin artması ilə bağlıdır. Bizim şirkət daşınmaları əsasən üç yolla həyata keçirir. Bunlardan biri avtomobil, digərləri isə moped və ictimai nəqliyyatdır. Əgər yanacağın və ictimai nəqliyyatın qiymətləri artırsa, biz də məcburuq ki, qiymət siyasətinə yenidən baxaq”.
“Son beş ildə ictimai nəqliyyatda qiymətlər artıb. Lakin biz qiymətləri olduğu kimi saxlamışıq. Bunu nə zamana qədər edə bilərik? Təbii ki, məhsul və ya xidmətin maya dəyərini artıran qərarlar verilirsə, sahibkar da məcbur qalacaq ki, qiymətləri artırsın”, – deyə Qəribzadə fikrini tamamladı.
Azər Niftiyev
