Müasir psixologiyada xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqların düzgün diaqnostikası onların inkişafı, təhsilə inteqrasiyası və sosial adaptasiyası üçün həlledici əhəmiyyət daşıyır. Diaqnozun dəqiq qoyulması yalnız tibbi baxımdan deyil, həm də pedaqoji və sosial baxımdan uşağın gələcək həyat keyfiyyətini müəyyənləşdirir. Lakin bu prosesdə bir sıra obyektiv və subyektiv çətinliklər mövcuddur.
Erkən diaqnozun gecikməsi
Uşağın inkişafında müşahidə olunan fərqliliklər çox vaxt valideynlər tərəfindən düzgün qiymətləndirilmir. “Zamanla düzələcək” düşüncəsi və ya sosial damğalanma qorxusu səbəbilə erkən müraciət gecikir. Halbuki, beynəlxalq tədqiqatlar göstərir ki, erkən müdaxilə inkişaf ləngimələrinin azaldılmasında ən təsirli vasitədir.
Mütəxəssis çatışmazlığı və qeyri-bərabər bölgü
Xüsusilə regionlarda uşaq psixoloqu, loqoped, neyropsixoloq və defektoloq kimi ixtisaslı mütəxəssislərin azlığı diaqnoz prosesində boşluqlar yaradır. Bu səbəbdən diaqnoz çox vaxt pediatr və ya ümumi həkim rəyinə əsaslanır ki, bu da obyektivliyi zəiflədir.
Simptomların qarışdırılması
Autizm spektr pozuntuları, diqqət çatışmazlığı və hiperaktivlik sindromu (DÇHS), nitq ləngiməsi və intellektual inkişaf geriliyi kimi vəziyyətlər oxşar simptomlarla müşayiət oluna bilər. Bu zaman uşaq davranışının yalnız səthi müşahidəsi əsasında nəticə çıxarılması səhv diaqnoza səbəb olur.
Diaqnostik metodların məhdud tətbiqi
Beynəlxalq praktikada istifadə olunan standart testlər (ADOS, WISC, Denver, Stanford-Binet və s.) ölkəmizdə kifayət qədər yayılmayıb. Çox vaxt diaqnoz yalnız mütəxəssis müşahidəsi və fərdi rəyə əsaslanır. Bu isə dəqiqliyi azaldır və uşağın inkişaf potensialının tam qiymətləndirilməsinə mane olur.
Valideyn amili
Diaqnoz prosesində valideynlərin emosional reaksiyası böyük rol oynayır. Bəzən valideynlər diaqnozu qəbul etmək istəmir, inkar və ya qorxu səbəbindən müayinəni yarımçıq saxlayır. Bu isə uşağın erkən reabilitasiya imkanlarını məhdudlaşdırır.
Sistemlərarası əlaqənin zəifliyi
Təhsil, səhiyyə və sosial müdafiə qurumları arasında əlaqələndirilmiş fəaliyyətin olmaması nəticəsində diaqnostika kompleks yanaşma ilə aparılmır. Nəticədə uşağın psixoloji, tibbi və pedaqoji qiymətləndirilməsi bir-birindən ayrı şəkildə həyata keçirilir.
Nəticə və tövsiyələr
Xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqlara düzgün diaqnoz qoyulması onların potensialını üzə çıxarmaq, inkişaf proqramını düzgün planlaşdırmaq və cəmiyyətə inteqrasiyasını təmin etmək üçün vacibdir. Bu istiqamətdə:
* Erkən diaqnostika və skrininq proqramları gücləndirilməli,
* İxtisaslı psixoloq, loqoped və defektoloqların hazırlığına önəm verilməli,
* Beynəlxalq standart testlərin tətbiqi genişləndirilməli,
* Valideynlərin maarifləndirilməsi üçün sosial proqramlar artırılmalı,
* Təhsil, səhiyyə və sosial müdafiə orqanları arasında inteqrasiya gücləndirilməlidir.
Psixoloq olaraq qeyd etmək vacibdir ki, düzgün diaqnoz yalnız “problemin adının qoyulması” deyil, uşağın inkişafına yönəlik dəqiq planın hazırlanmasıdır. Hər bir uşaq fərdi potensiala malikdir və bu potensialın üzə çıxarılması, yalnız düzgün diaqnostika və mütəşəkkil dəstək sayəsində mümkündür.
Klinik psixoloq Nahidə Axundova
“AN Psixoloji Dəstək və Reabilitasiya Mərkəzi”nin təsisçisi və rəhbəri
Məncə, uşaqların düzgün diaqnoz alması çox vacibdir, çünki erkən müdaxilə həqiqətən də çox böyük fərq yaradır. Təkcə xəstəlikləri müəyyən etmək deyil, onların gələcəkdəki inkişafını düzgün şəkildə yönləndirmək də vacibdir. Elə uşaqlar var ki, çox sadə bir müdaxilə ilə böyük irəliləyişlər əldə edirlər. Sadəcə, mütəxəssislər hər zaman yerində olmalı və valideynlər də bu prosesi ciddi qəbul etməlidirlər.
Sözsüz ki, erkən diaqnoz çox önəmlidir. Uşağımın kiçik yaşlarında bir neçə inkişaf ləngiməsi oldu və biz erkən müdaxilə etdik. Amma mən çox təəssüflənirəm ki, Azərbaycanda bu işlər çox vaxt həkimlərə və ya ümumi mütəxəssislərə həvalə edilir, amma onlar bu sahədə o qədər də təcrübəli olmurlar. Belə hallar çox vaxt uşağın inkişafına mane ola bilər. Məncə, xüsusilə regionlarda mütəxəssis çatışmazlığı çox böyük problemdir.
Diaqnostikada mütəxəssislərin rolu həqiqətən böyükdür, amma bununla bərabər, bu sahədə elə tədqiqatlar da çox vacibdir ki, onlar konkret mütəxəssis rəyinə əsaslanmır, daha çox statistikaya dayanır. Təəssüf ki, bizdə bu cür metodların tətbiqi çox məhduddur. Bu, diaqnozların dəqiqliyini azaldır və uşaqların inkişafını düzgün qiymətləndirməyə mane olur.
Mənim uşağımın vəziyyətini hələ də tam başa düşmürəm və doğru qərar verməkdən qorxuram. Müəllifdən bir neçə konkret məsləhət istəyirəm. Valideynlər bu prosesi necə daha yaxşı idarə edə bilər?
Bəzən valideynlər diaqnozu qəbul etməkdə çətinlik çəkirlər, amma bu çox təbii bir haldır. Bir çoxları “mənim uşağım niyə belədir?” sualını soruşurlar və çox vaxt bu qorxu onların qərar verməsini çətinləşdirir. Amma məncə, maarifləndirmə çox vacibdir. Valideynlərin düzgün məlumatlandırılması, onların həm təhsil, həm də reabilitasiya prosesində aktiv rol almasına kömək edə bilər.
Beyin testləri və ya beynəlxalq standartlardan danışdınız, amma bizdə bu testlər mövcud deyil. Yəni, mənim uşağım üçün konkret hansı metodlar daha əlverişlidir? Belə bir vəziyyətdə hansı mütəxəssislərə müraciət etməliyik?
Məqalədə uşaqların sosial adaptasiyasından söz gedir, amma mənim uşağım hələ də məktəbə getməyə çətinlik çəkir. Erkən müdaxilə barədə dedikləriniz doğru olsa da, konkret olaraq hansı addımları atmalıyam ki, uşağım həm məktəbdə, həm də cəmiyyətdə daha yaxşı adaptasiya ola bilsin?
Əslində, məktəbdə qarşılaşdığım uşaqlardan bəziləri diqqət çatışmazlığı və hiperaktivlik sindromu (DÇHS) diaqnozu ilə gəlirlər, amma mən hələ də bu vəziyyəti tam olaraq necə idarə etməyimi bilmədim. Çünki çox vaxt diaqnozlar düzgün qoyulmur və biz müəllimlər, elə bil, uşaqları özümüz həll etməliyik. Belə uşaqlar üçün konkret yanaşmalar olarsa, biz də daha yaxşı işləyə bilərik.
Məqalədə vurğulanan bir məsələ də diqqətimi çəkdi, o da uşaqların sosial adaptasiyasıdır. Düzgün diaqnoz qoyulmadıqda, uşaq həm sosial, həm də təhsil baxımından çətinliklərlə üzləşir. Məncə, bu sahədə bir çox cəhətdən inkişaf etməliyik. Təhsil və səhiyyə sistemləri arasında daha sıx əlaqə olarsa, bu uşaqlar üçün daha faydalı olar.
Mənim bir sualım var: Əgər bir uşaqda diaqnoz düzgün qoyulmazsa və ya gecikərsə, bunun gələcək inkişafına necə təsir göstərə bilər? Erkən müdaxilənin olmadığı halda hansı potensial problemlərlə qarşılaşa bilərik?
Valideynlər çox zaman bu cür məsələlərə emosional yanaşırlar, amma əslində uşağın düzgün inkişafı üçün erkən mərhələdə müayinə və diaqnoz çox vacibdir. Onlara bu barədə daha çox məlumat verilməlidir ki, uşağın gələcəyi üçün düzgün addımlar atılsın.
Nigar xanım, dəyərli fikirlərinizə görə təşəkkür edirik.
AN Psixoloji Dəstək və Reabilitasiya Mərkəzi olaraq biz də hər gün erkən diaqnozun və doğru istiqamətləndirmənin uşağın gələcək inkişafında nə qədər böyük rol oynadığının şahidi oluruq.
Bu prosesdə mütəxəssis yanaşması qədər valideynlərin məsuliyyəti də həlledicidir. Sizin kimi bu məsələyə həssas yanaşan valideynlər bizim üçün həm motivasiya, həm də digərləri üçün nümunədir.
Yazıda qeyd edilən mütəxəssis çatışmazlığı problemi çox vacib bir məsələyə toxunur. Bölgələrdə psixoloq, loqoped və defektoloq kimi mütəxəssislərin azlığı, uşaqların dəqiq qiymətləndirilməsini çətinləşdirir. Bir valideyn kimi bu məni narahat edir.
Aytac xanım, dəyərli fikirlərinizi bizimlə bölüşdüyünüz üçün təşəkkür edirik.
Erkən müdaxilənin əhəmiyyətini dərk edib övladı üçün vaxtında addım atan valideynlər bu prosesin əsl qəhrəmanıdır. Təəssüf ki, qeyd etdiyiniz kimi, xüsusilə regionlarda mütəxəssis çatışmazlığı səbəbindən bir çox uşaq düzgün yönləndirilmədiyi üçün geridə qala bilir.
AN Psixoloji Dəstək və Reabilitasiya Mərkəzi olaraq məqsədimiz bu boşluğu doldurmaq və hər bir uşağa fərdi deyil, komanda yanaşması ilə dəstək olmaqdır — harada yaşamasından asılı olmayaraq.
Ruslan bəy, çox önəmli məsələyə toxundunuz.
Doğrudur, diaqnostika yalnız fərdi rəyə deyil, statistik və elmi əsaslara söykənməlidir. Təəssüf ki, bu yanaşmanın çatışmazlığı ölkəmizdə nəticələrin dəqiqliyinə təsir edir.
Biz AN Psixoloji Dəstək və Reabilitasiya Mərkəzi olaraq həm mütəxəssis müşahidəsini, həm də ölçülə bilən test və monitorinq sistemlərini birləşdirərək daha obyektiv qiymətləndirmə tətbiq etməyə çalışırıq.
Dəyərli fikriniz üçün təşəkkür edirik! 🌿
Sevda xanım, tamamilə haqlısınız.
Valideynin “niyə mənim övladım?” sualı çox təbiidir və biz bu hissi inkar etmirik — əksinə, onu düzgün yönləndirmək lazımdır. Düzgün məlumat alan valideyn nəinki qəbul edir, hətta prosesin ən güclü iştirakçısına çevrilir.
AN Psixoloji Dəstək və Reabilitasiya Mərkəzində biz diaqnozu bir “möhür” kimi yox, inkişafa aparan yol xəritəsi kimi təqdim etməyə çalışırıq.
Dəyərli fikriniz üçün təşəkkür edirik! 🌿
Samir bəy, çox önəmli sual verdiniz.
Doğrudur, beynəlxalq standartların tam şəkildə tətbiqi ölkəmizdə hələ məhduddur. Amma bu o demək deyil ki, heç bir etibarlı metod yoxdur. Uşağın yaşına və inkişaf xüsusiyyətinə görə bir neçə əsas sahə üzrə testlər istifadə olunur:
• Koqnitiv və inkişaf testləri (məsələn, Denver, Bayley, WISC və s.)
• Danışıq və nitq qiymətləndirilməsi — loqoped tərəfindən
• Davranış və emosional inkişaf testləri — psixoloq tərəfindən
• Gündəlik həyat bacarıqları və motor inkişaf — psixopedaqoq və ya erqoterapevt tərəfindən
Ən doğru yanaşma — tək bir mütəxəssisə yox, komanda şəklində çalışan mərkəzə müraciət etməkdir, çünki bir şəxsin verdiyi rəy tam təsviri əks etdirməyə bilər.
Əgər istəsəniz, biz AN Psixoloji Dəstək və Reabilitasiya Mərkəzində əvvəlcə ilkin müşahidə aparıb, uğurlu dəyərləndirmə üçün hansı metodların uyğun olduğunu müəyyənləşdirə bilərik.
Sualınıza görə təşəkkür edirik! 🌿
📞 Əlaqə: +994 55 415 72 15
Zahra xanım, sualınız çox doğru və aktualdır.
Uşağın məktəbə və cəmiyyətə rahat uyğunlaşması üçün:
• Fərdi qiymətləndirmə – psixoloq və loqoped tərəfindən uşağın inkişaf səviyyəsini müəyyən edin.
• Komanda dəstəyi – psixopedaqoq və erqoterapevtlə birgə fərdi plan hazırlayın.
• Kiçik addımlar – oyun qrupları və sosial fəaliyyətlərlə tədricən uyğunlaşmasını təmin edin.
• Valideyn rolunu aktiv edin – uşağı dəstəkləyin və onun fərdi inkişafını izləyin.
AN Psixoloji Dəstək və Reabilitasiya Mərkəzində biz uşağınıza uyğun fərdi adaptasiya proqramı təqdim etməyə hazırıq. 🌿
📞 +994 55 415 72 15
Ravane xanım, çox doğru sualdır.
Əgər diaqnoz gec qoyularsa və ya düzgün müəyyən edilməzsə, uşağın təhsil, sosial və emosional inkişafı zədələnə bilər, davranış problemləri yarana bilər və bacarıqlar vaxtında inkişaf etməyə bilər.
Erkən müdaxilə isə bu problemlərin qarşısını alır, uşağın güclü tərəflərini inkişaf etdirir və təhsil, sosial və emosional sahələrdə uğurlu adaptasiyanı təmin edir.
AN Psixoloji Dəstək və Reabilitasiya Mərkəzində uşağınız üçün fərdi inkişaf planı hazırlamağa hazırıq. 🌿
📞 +994 55 415 72 15
Nuranə xanım, səmimi fikirləriniz üçün təşəkkür edirik. Sizi anlayırıq — narahatlıq hiss etmək qayğıkeş valideyn olmağın göstəricisidir.
Bu prosesdə sizə kiçik, amma faydalı tövsiyələr:
• Qiymətləndirməni yalnız bir rəyə əsaslandırmayın — psixoloq, loqoped və pediatrın birgə yanaşması daha dəqiq nəticə verir.
• Uşağın davranışlarını müşahidə edib qeyd edin — bu, işi xeyli asanlaşdıracaq.
• Uşağınızı başqaları ilə yox, yalnız öz inkişafı ilə müqayisə edin.
İstəsəniz, AN Psixoloji Dəstək və Reabilitasiya Mərkəzində ilkin konsultasiya edib sizə fərdi plan təqdim edə bilərik. Yanınızdayıq. 🌿
📞 +994 55 415 72 15
Rahman bəy, tamamilə haqlısınız.
Valideynlərin emosional reaksiyası təbiidir, amma uşağın düzgün inkişafı üçün erkən müayinə və diaqnoz vacibdir. Doğru məlumat valideynə uşağın gələcəyi üçün düzgün addımlar atmağa imkan verir.
AN Psixoloji Dəstək və Reabilitasiya Mərkəzində biz valideynləri məlumatlandırmaq və uşaqlar üçün fərdi plan hazırlamağa hazırıq. 🌿
📞 +994 55 415 72 15