Bu sözləri yazıçı Varis AzNews.az-a verdiyi müsahibəsi zamanı bildirib.
-Varis bəy, xoş gördük sizi. Söhbətimizə bu günlərdə Amerikada dərc edilən “Metamorfoz. Bir gecənin əhvalatı” adlı kitabınızdan başlayaq. İçərisində bir roman, hekayələr və esselər daxil edilən kitabın okeanın o tayında işıq üzü görməsi ideyası hardan qaynaqlanıb?
-Bu suala cavab verməzdən öncə bir xatırlatma etmək istərdim. Ötən ilin yayından mən Rusiyada çap olunmağa başladım. Bir neçə ədəbi portallarda əsərlərim yayımlandı. İlin sonunda isə Rusiya Yazıçılar Birliyinin nəsr şöbəsi bu Birliyə üzv olmaq üçün mənə müraciət etdi. Sözün düzü, bu təklif mənim üçün böyük bir şərəf idi. Təbii ki, Dostoyevski, Puşkin və Tolstoy kimi dühalar yetişdirən bir ölkənin Yazarlar Birliyinin üzvü olmaq hər bir söz adamının ürəyindən keçə bilər. Razılıq verdikdən sonra bir neçə rus yazıçısının tövsiyyəsilə Birliyə üzv oldum. Rusiya Yazıçılar Birliyi, proza.ru, lit.ru, stixi.ru və bir neçə portalın “İlin yazıçısı” adlı nominasiyası var. İl ərzində həmin o elektron resurslarda dərc olunan 200 min əsərdən ən layiqli bilinən nominant seçilir. Mənə də məlumat gəldi ki, hekayələrim və esselərim nominantlar sırasına daxil edilib. Bu, mənim üçün çox sevindirici oldu. Sonra isə nüfuzlu münsiflər heyəti finalçıları müəyyənləşdirdi. Romantik nəsr nominasiyasında mən də finalçı seçildim və fəxri diplom aldım. Martın 21-də Rusiya Hökumət Evinin zalında YUNİSEF-in təşkilatçılığı ilə Beynəlxalq Poeziya Günündə böyük bir tədbir keçirildi. Rusiyada bu il ədəbiyyat ili olduğundan buna böyük önəm verilir. Fəxr edirəm ki, mən də müsabiqənin proza nominasiyasında finalçı oldum. Deməli, bu rus dilli resurslarda çap olunmağım Amerikaya doğru gedən yolumda sanki bir mayak oldu…
-Deməli, uzun illərdir ki, əsərləri Rusiyada dərc edilən Eduard Bağırov, Elçin Səfərli, Çingiz Hüseynov kimi azərbaycanlı yazarların okeanın o tayında tanınmağında heç bir problem yoxdur.
-Bəli, elədir. Bu vaxta qədər elə düşünürdüm ki, Qərb ölkələrində və ABŞ-da məşhur olmaq üçün mütləq romanların ingilis dilində çap olunmalıdır. İndisə gördüm ki, bu, belə deyil. Rus dilli ədəbiyyatın da ABŞ baryerini keçmək məharəti var imiş. Bu il may ayının 9-da okeanın o tayından məktub gəldi ki, mənim Rusiyanın elektron resurslarında yayılan əsərlərim ABŞ və Kanadada kitabları rəqəmsal çap edən nəşr evinin böyük marağına səbəb olub. Onlar mənim “Metamorfoz. Bir gecənin əhvalatı” romanımı və hekayələrimi nəşr etmək təklifi ilə çıxış etdilər. Mən də bununla razılaşdım. Həmin nəşr evi qısa zaman kəsiyində əsərləriminin külliyyatını hazırladılar.
-Azərbaycanda isə daha çox nəşriyyatların qapılarını müəlliflərin özləri döyür. Az qala ki, yalvarılır ki, kitabımı çap elə və hətta satışında da yardım umurlar…
-Bu yanaşma artıq Qərbdə mövcud deyil. Elə qardaş Türkiyədə də yazarları nəşriyyatların özləri tapır və buna görə onlara müəyyən faizlə pul da verirlər. Hər bir peşə insana gəlir gətirməlidir. Bir misal çəkim. Bu yaxınlarda yaşlı bir yazarımız şikayətlənirdi ki, öz avtomobilini sataraq kitabını dərc etdirib. sonda da onun kitabı satılmayıb və yazar böyük zərərə düşüb. Əslində isə dünyada belə qəbul olunmayıb. Yazarlar kitab çıxarıb gəlir əldə etməlidirlər. ABŞ-da dərc edilən 144 səhifəlik kitabım artıq satışa çıxarılıb. Mənə də bir nüsxə göndərəcəklər. Müqaviləyə görə qiyməti 23 dollar olan kitabın satışdan əldə edilən gəlirinin müəyyən faizi mənə ödənəcək. Məlumunuz olsun ki, ABŞ və Kanadada yüzlərlə satış məntəqəsi var. Rəqəmsal texnologiyaya görə, kitablar hər satış məntəqəsində satılıb qurtardıqdan sonra yenidən çap edilir. Yəni tələbat olmasa, nəşriyyat heç bir kitabı çap etmir. Orda min tirajı 30 dəqiqəyə hazır edirlər və məntəqələrə paylayırlar. Satılıb qurtardıqdan sonra isə bir il ərzində yenidən dərc edirlər. Daha kitabların öncədən 1000 və yaxud 10 min tirajla çap edilməsi, anbarlarda yatıb qalması anlayışı yoxdur.
-Varis bəy, hazırda hansı əsər üzərində çalışırsınız? Ümumiyyətlə, sizin yazmaq mexanizminiz necədir. Eyni vaxtda bir neçə əsər üzərində işləyə bilirsinizmi?
-Hal-hazırda “Neqativ” adlı romanımı yazıram. Paralel olaraq “Sevgi üçbucağı” romanı üzərində də çalışıram. Sonra artıq iki ildir ki, Qarabağ həqiqətlərindən bəhs edən bir roman üzərində işləyirəm. Mürəkkəb strukturlu bu romanda alpinizmlə bağlı da epizodlar yer alıb, ancaq burada quraşdırılmış səhnələr olduğundan mütləq dağa dırmaşmalıyam. Ora çıxmasam, o əsəri yaza bilmərəm. Sonra hekayələr, esselər yazıram. Türkiyədə də yeni romanım çıxacaq. Onun da hazırlıqlarını sona çatdırıram. Rusiyada mükafat aldığıma görə mənim bu ölkədə pul ekvivalenti həcmində kitab çap etdirmək hüququm var. Bu baxımdan sentyabr ayında rus dilində 7500 tirajla kitabım işıq üzü görəcək.
-Səhv etmirəmsə, sizin bu yaxınlarda 1905.az saytında dərc etdirdiyiniz Quba soyqırımına həsr edilən “Xrizontema buketi” adlı bir hekayəniz böyük marağa səbəb olub.
-İnanın ki, bu hekayə erməni vəhşiliyinin canlı bir eksponatıdır. Bədii ədəbiyyatla informasiyanı çatdırmağın çox böyük təsir qüvvəsi var. Mən bunu öz praktikamda sübut edə bilərəm. Məsələn, mənim proza.ru saytında çıxan “Əzilmiş foroşəkillər” romanımı oxuyandan sonra ən azından 20-yə yaxın Rusiya, Ukrayna və Belarus yazıçıları mənə yazmışdılar ki, Sumqayıtda ermənilərin Qriqoryan adlı erməni tərəfindən təşkil edilərək öldürülməsi faktını bilməyiblər. Ermənilərin o vaxt azərbaycanlılardan fərqli olaraq bank hesablarında daha çox pulları olub və yaxşı yaşayıblar. Onlar həmişə bəhanə ediblər ki, Sumqayıtda başqa bir millətin nümayəndələri kimi guya alçaldılıblar. Bu gənclər şəhərində yeganə “Şkoda” avtomobili də erməniyə məxsus olub. Əhalinin heç 3 faizini təşkil etməsələr də gəlirlərin 10 faizi onların imiş. Romanda bu faktlar var. Və onu oxuyan şəxs o informasiyaları şüurun alt qatına yazır. Ümumiyyətlə, bir ölkə haqda yazılan publisistik yazılara çox zaman inanmırlar, çünki düşünürlər ki, o, zərərçəkən tərəf kimi öz xeyrinə yazıb. Bədii əsərlərdə isə tarixi faktları ciddi qəbul edirlər. O romandan sonra sosial şəbəkələrdə mənə ermənilərin böyük təzyiqi başladı, çoxlu təhqir dolu şərhlər yazdılar. Ancaq gördülər ki, bunun elə də təsiri yoxdur. Axırda mənim haqda müsbət fikirlər yazan rus dilli yazıçılara müraciət etdilər ki, o azərbaycanlıdır, onun əsərini oxumayın. Rusiyada bədii ədəbiyyat vasitəsilə belə təbliğat effektli rol oynayır. Nüsxəsi hətta dünyanın ən böyük universitet kitabxanasına – Birmingem Universiteti kitabxanasına qoyulan, Türkdilli ölkələrin kitab satışı bazarında möhkəmlənərək ən populyar kitablar reytinqində klassik və müasir dünya yazarlarının 35 000 kitabı arasında 52-ci yerə yüksələn “Son məktub” romanımda da Xocalı soyqırımı haqda fraqmentlər çoxdur. Onun da böyük təsiri oldu. “Xrizontema buketi” hekayəsində isə ermənilər tərəfindən 4 min azərbaycanlı ilə yanaşı bir neçə dağ yəhudisinin öldürülməsini yazdım. Hekayədə İsraildən babalarının yaşadığı “Qırmızı qəsəbə”yə gələn Rauf adlı bir yəhudu jurnalistin yol qeydləri toplanıb. O, sevgilisinə Bakıya gəldiyindən yazır. Deyir ki, bu şəhər Dubaydan da gözəldir. Sonra Qubaya gəlişindən də ürəkdolusu danışır və bildirir ki, yəhudilərin çay sahilində yerləşən bu qəsəbədə yaxşı şəraitləri var, Azərbaycan tolerant bir ölkədir. Sonra hekayədə yəhudilərin adət-ənənəsindən, Azərbaycana inteqrasiyasından söz açılır və bildirilir ki, Fətəli xan onlara sığınacaq verib. Onlar Dağıstandan dədə-baba yurdlarından qovulub bura gəliblər. Sevgilisi isə ondan Rauf adının mənasını soruşur. O, cavab verir ki, Rauf babasının qardaşının adıdır və cavan öldüyündən onun adını veriblər, ancaq nədən öldüyünü bilmədiyi də deyir. Oğlan daha sonra gec qayıdacağını yazır və qeyd edir ki, o, adının qoyulduğu insanın nədən öldürüldüyünü araşdırıb. Sən demə, o, öz əcəli ilə ölməyib. Nişanlı olan bu oğlanı 1918-ci ildə ermənilər öldürüb. O, nişanlısına xrizontema gülü alarkən küçədə ermənilər tərəfindən qətlə yetirilib. Qeyd etdiyim kimi Quba soyqırımında öldürülən 4 min türkün içərisində bir neçə nəfər yəhudi də olub. Bütün bunlar isə hekayədə arxiv sənədləri vasitəsilə ortaya qoyulub. Oğlan sevgilisinə yazır ki, yəhudilərin dünyada 7 qara bayramına biri də əlavə edilməlidir. Hekayənin sonunda oğlan bir xrizontema gülü alıb adı qoyulan Raufun nişanlısının qəbrinin üstünə qoyur. Həmin qız isə Raufun ölümündən sonra heç kəsə ərə getməyib və öz əcəli ilə dünyasını dəyişib.
-Rusiyada dərc edilən bu hekayədən sonra yəqin ermənilər sənə qarşı total “hücuma” başlayıb…
-Onlar hər şərhin altında link qoyaraq guya ermənilərin türklər tərəfindən öldürüldüyü haqda saysız-hesabsız videolar, məqalələlər yerləşdiriblər. Bu gün öyrəndim ki, Ümumdünya dağ yəhudi konqresinin səhifəsində tövsiyyə edilən əsərlər arasında o hekayənin də adı var. Bir yəhudu professor isə təklif edib ki, Ağ Ev qarşısında aksiya keçirilsin və hakimiyyətə bildirilsin ki, dağ yəhudilərini qıran ermənilərə qarşı sanksiya tətbiq edilsin. Görürsünüz, bədii əsər böyük bir mübarizə metodudur. Deməli, rus dilində çap edilən heç bir əsər diqqətdən yayınmır. Yaxşı əsər, yaxşı yazar haqda mütləq fikir bildirilir. Əsərlərlə dünyaya çıxışlarımın hər birində erməni vəhşiliyini sübut edən dəlillər yer alıb. ABŞ-da, Kanadada çıxan o kitabımda 2 polis söhbət edir. Biri o birisinə deyir ki, ATƏT-in nümayəndələri yalandan gəlib gedir, Qarabağ münaqişəsi isə həll edilmir: “Bizə imkan versələr, Qarabağı 2 günə ermənilərin əlindən alarıq. Mübariz kimi qəhrəmanımız düşmənin bir taqımını məhv edib. Ermənilər onun meyidindən qorxaraq əlini bağlı saxlayıb”. Bu fakt orda gedib. Bunları yazmaq mənim vətəndaşlıq borcumdur. Gücüm çatırsa, bunları etməliyəm. Bu dəsti-xətt bütün yaradıcılığımda var. Türkiyədə çap edilən “77-ci gün” romanım Yozqart Dövlət Universitetində dərs vəsaitinə salınıb, çünki orda 1937-ci il repressiyaları var. Bu, qürurlu bir hadisədir.
-Varis bəy, romanlarınızı hansı müddətdə bitirirsiniz? Bunun üçün düşünülmüş bir mexanizm varmı?
-Çoxları deyir ki, bir roman 3-4 il ərzində yazılmalıdır. Mən isə bu cür düşünmürəm, çünki sürət əsridir. Dünya reytinqlərində ən çox əsər yazan yazıçılar hər 10-12 aydan bir roman nəşr etdirirlər. Klassik söz adamları isə əsərlərini gec yazırdılar, çünki o vaxt ləng bir dövr idi. İndisə informasiya-kommunikasiya texnologiyalarına görə insanlara elə gəlir ki, vaxt tez gəlib keçir. Yəni insan heç nəyə zaman ayıra bilmir. İnsan ömrü də xeyli qısalıb. Ona görə maksimum çalışmaq və işləmək lazımdır.
Babək Göyüş
ARAYIŞ: Varis Yolçiyev 7 iyun 1966-cı ildə Sumqayıt şəhərində anadan olub. 1990-cı ildə Bakı Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsini bitirib. 2007-ci ildə “Azərbaycan Televiziya və Radio Verilişləri” QSC-də (AzTV) Dövri Nəşrlər və Sosioloji Araşdırmalar Departamentinin rəisi vəzifəsinə təyin edilib. O, həmçinin Azərbaycanda ilk “TV plyus” milli teleradio jurnalının baş redaktorudur. Varis 2011-ci ildə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin “Qızıl Kəlmə” ədəbi mükafatını alıb. İlk bədii kitabı (“Sonuncu ölən ümidlərdir”) 2008-ci ilin noyabrında çap olunub. Ümumilikdə isə yazıçının təkcə Azərbaycanda 9 romanı işıq üzü görüb.
