Yeniyetməlik dövrü, insan həyatının həm çətin, həm də mühüm mərhələlərindən biridir. Bu dövrdə uşaqlar yalnız fiziki deyil, eyni zamanda emosional və psixoloji baxımdan da əhəmiyyətli dəyişikliklər yaşayırlar. Onlar kimlik axtarışında olur, öz yerlərini tapmağa çalışır və daxili dünyalarında dərin çalxalanmalar keçirirlər. Bu səbəbdən, yeniyetməlik dövrü həm valideynlər, həm də uşaqlar üçün bəzən mürəkkəb və anlaşılmaz bir mərhələyə çevrilə bilər.
Yeniyetmələrin özlərində baş verən dəyişiklikləri dərk etməsi və idarə etməsi çox vaxt çətin olur. Fizioloji dəyişikliklər onların bədəninə, emosiyalarına və düşüncələrinə ciddi təsir edir. Bu isə onların kimlik axtarışını gücləndirir və bəzən özlərini itirilmiş və ya qarışıq hiss etmələrinə səbəb olur. Belə hallarda yeniyetmələrdə qeyri-müəyyənlik və qəzəb hissi yaranır ki, bu da həm özlərinə, həm də ətrafdakılara qarşı münasibətlərinə təsir göstərir. Məhz bu nöqtədə valideynlərin anlayışlı və dəstəkçi olması, onları tənqid və təzyiqlə deyil, şəfqət və diqqətlə müşayiət etməsi olduqca vacibdir.
Yeniyetmələrin sosial ehtiyacları və dostluq münasibətləri
Bu dövrdə yeniyetmələrin dostlarına olan ehtiyacı ön plana çıxır. Onlar üçün ailə və müəllimlərdən daha çox dostları əhəmiyyətli olur. Bu, onların yeni sosial mühit qurmaq ehtiyacından qaynaqlanır. Dostları ilə daha çox vaxt keçirməyi, onlarla ünsiyyətdə olmağı üstün tuturlar, çünki bu münasibətlərdə daha yaxşı anlaşıldıqlarını hiss edirlər. Valideynlərin nəzarəti və qaydaları isə bəzən onlara məhdudlaşdırıcı gələ bilər. Bunun əksinə olaraq, dostlarının yanında özlərini daha rahat və azad hiss edirlər. Bu, onların qəbul olunduqlarını və dəyər verildiklərini hiss etmələrinə kömək edir.
Valideynlərin və dostların yeniyetmə üçün fərqli rolları var. Dostları onlara sərbəstlik və anlayış təqdim edərkən, ailə daha çox qaydalar və nəzarət tətbiq edir. Bu isə bəzən yeniyetmələrdə ailə ilə ünsiyyətdə çətinliklər yaradır. Əgər valideynlər onların bu sosial ehtiyaclarını nəzərə almasa və münasibətlərinə sərt müdaxilə etsələr, bu, yeniyetmələrin daha da uzaqlaşmasına səbəb ola bilər.
Valideynlərə tövsiyələr
Yeniyetməlik dövründə valideynlərin uşaqlarına doğru yanaşma sərgiləməsi çox vacibdir. Onların dostluq münasibətlərinə həddindən artıq müdaxilə etməmək, seçimlərinə hörmətlə yanaşmaq və anlamağa çalışmaq daha sağlam bir əlaqə qurmağa kömək edər. Əgər valideynlər övladlarının dostlarının onlara mənfi təsir göstərdiyini düşünürlərsə, bu zaman sərt qadağalar qoymaq əvəzinə, daha açıq və səmimi dialoqlar aparmaq daha faydalıdır.
Tənqid və qınaqdan çəkinmək, əvəzində uşaqların fikirlərini dinləmək və onlarla ünsiyyəti gücləndirmək, onların özlərini daha yaxşı ifadə etməsinə və ailəsi ilə yaxın münasibətdə olmasına şərait yaradar. Unutmayın ki, yeniyetməlik dövrü duyğusal və psixoloji sınaqlarla doludur. Bu səbəbdən, uşaqlarınızın sizə ehtiyacı olduğu bu mərhələdə onları tənqid etmək əvəzinə, anlayış və dəstək göstərmək daha məqsədəuyğundur.
Övladınızın hisslərini və düşüncələrini qəbul etmək, onunla müsbət və güvənli bir münasibət qurmağa kömək edəcək. Onun dünyasına daxil olmaq, maraqlarına və problemlərinə diqqətlə yanaşmaq, bu dövrü daha sağlam keçirməsinə və ailə bağlarının güclənməsinə şərait yaradacaqdır.
Psixoloq M. Almara Ağaqızı
PRİM – Psixososial Reabilitasiya və İnkişaf Mərkəzinin direktoru
(Psixoloqla əlaqə saxlamaq istəyənlər Bakı şəhəri, Zahid Xəlilov 48A, Elmlər m/st yaxınlığında yerləşən “PRİM” Psixososial Reabilitasiya və İnkişaf Mərkəzinə müraciət edə və ya 050 777 80 04 mobil nömrəsi ilə birbaşa Almara Ağaqızı ilə əlaqə saxlaya bilərlər. Həmçinin almara.melikova.aga_qizi instagram səhifəsi vasitəsi ilə də Almara xanımla kontakt yarada bilərlər.)
qeyd edirsiniz ki, yeniyetmələrin sosial ehtiyacları çox önəmlidir və dostlar onlar üçün çox əhəmiyyətlidir. Amma bəs necə münasibət qurulmalıdır ki, yeniyetmə həm dostlarından daha az təsir görsün, həm də valideynləri ilə əlaqə qurmağa davam etsin? Bu tarazlığı necə təmin etmək olar?
Mən də valideyn kimi bu mərhələdə uşaqlarımın duyğularını anlamaya çalışıram, amma bəzən necə yanaşacağımı bilmirəm. Sizin təklif etdiyiniz şəkildə tənqid etməmək və daha çox anlayışla yanaşmaq çox doğru yanaşmadır. Yeniyetmələrin bu dövründə valideynlərin rolunun nə qədər əhəmiyyətli olduğunu vurğulamanız çox yerindədir.
Valideyn olaraq, mənim narahatlığım odur ki, yeniyetmələrin dostları ilə əlaqələrini məhdudlaşdırmaqla onların dünyasına daha da uzaqlaşmalarına səbəb ola bilərik. Amma başqa tərəfdən də, bəzən dostlar mənfi təsir göstərə bilər və valideynlər buna necə yanaşmalı olduğunu bilmirlər. Yazıda da qeyd etdiyiniz kimi, sərt müdaxilə etməmək vacibdir, amma bu halda necə düzgün bir balans tapa bilərik?
Mən də düşünürəm ki, yazıda qeyd edilən tənqid və qınaqdan çəkinmək çox vacibdir. Yeniyetmələrin özlərini ifadə etmələri üçün açıq bir mühit yaratmaq, onların iç dünyalarını daha yaxşı anlamamıza kömək edər. Amma bu mövzuda əlavə olaraq bir sualım var: Yeniyetmənin həddindən artıq sərbəstliyi, onun digər problemlərlə qarşılaşmasına səbəb ola bilərmi? Bunu necə düzgün idarə etmək olar?
Bu yazıda qeyd etdiyiniz fiziki, emosional və psixoloji dəyişikliklər mənə çox tanış gəldi. Özüm də yeniyetməlik dövründə bu dəyişiklikləri yaşadım. Amma bəzən yeniyetmələr öz bədənlərini və duyğularını tam anlamadıqları üçün narahatlıq hissi yaşaya bilərlər. Bu səbəbdən, valideynlər onların bu narahatlıqlarını başa düşməli və onları qoruyucu şəkildə dəstəkləməlidirlər. Yazıda qeyd etdiyiniz kimi, daha səmimi və açıq dialoqlar bu prosesi asanlaşdıra bilər.
Yazınızda çox doğru bir məqamı qeyd etmisiniz – valideynlərin yeniyetmələrə qarşı anlayışlı və dəstəkçi olmaları vacibdir. Məncə, bu dövrü daha rahat keçirmək üçün valideynlərə bir təklifim var: Bəlkə də, valideynlər və yeniyetmələr arasında müntəzəm olaraq “böyük danışıq saatları” təşkil olunsa, hər iki tərəf öz fikirlərini rahat şəkildə ifadə edə bilər. Bu, qarşılıqlı anlayışı və münasibətləri gücləndirə bilər.
Yazını oxuduqdan sonra fikrimi dəqiqləşdirmək istəyirəm: Məncə, yeniyetmələrin dostlarına olan ehtiyacı çox doğru qeyd olunub. Amma mənim sualım budur ki, valideynlər dostlarla əlaqəni nə qədər izləməlidirlər? Çünki bəzən dostlar yanlış istiqamətə aparmağa meylli ola bilərlər. Bu halda valideynlər necə davranmalıdır?
Bu yazı məni çox təsirləndirdi, çünki yeniyetməlik dövrü çox mürəkkəb və çətin bir mərhələdir. Mən də öz yeniyetmə dövrümü xatırladım və bəzən özümü itirilmiş hiss edirdim. Ancaq, valideynlərim məni düzgün başa düşməyə çalışmışdılar və bu yazı bunun vacibliyini çox yaxşı vurğulayır. Məncə, uşaqların duyğularını başa düşmək, onların dünyasına daxil olmaq çox əhəmiyyətlidir.
Mən də valideyn olaraq, yeniyetməlik dövründə uşaqlarımla açıq ünsiyyət qurmağın vacibliyini anlayıram. Yazıda çox yaxşı vurğulanan mövzu budur: “Tənqid etməmək və açıq dialoq qurmaq.” Məncə, hər bir valideynin bu dövrdə uşağını anlamağa çalışması çox vacibdir. Amma bir valideyn olaraq mənim çətinlik çəkdiyim ən böyük məsələ, uşağımın nə düşündüyünü və nə hiss etdiyini başa düşməkdir. Bəzən, onlar öz hisslərini düzgün ifadə edə bilmir və bu da qarşılıqlı anlaşılmazlıqlara səbəb ola bilir. Nə düşünürsünüz, bu halda daha çox necə dəstək ola bilərik?
Yazıda qeyd etdiyiniz yeniyetmələrin dostlarına olan ehtiyacı mənə çox maraqlı gəldi. Bu dövrdə dostları ilə daha çox vaxt keçirmələrini normal hesab edirəm, amma bəzən bu, valideynləri narahat edə bilər. Mənim fikrimcə, burada balansın qorunması vacibdir. Yeniyetmənin sosial çevrəsinin necə olduğunu valideynlər izləməli, amma müdaxilə etmədən, sadəcə dəstəkləyici olmalıdırlar. Yazınız bu cəhətdən çox faydalıdır.
Yazını oxuduğumda bir məqam diqqətimi çəkdi: Dostların təsiri. Mənim fikrimcə, yeniyetmələr üçün dostlar çox vacibdir, amma bəzi dostluqlar əslində zərərli ola bilər. Valideynlər bəzən dostlar barədə həddindən artıq tənqidçi ola bilərlər. Bəlkə də, yazınızda olduğu kimi, daha çox açıq dialoq və etibar yaradaraq bu mövzuda həll yolları tapmaq daha faydalıdır. Bununla yanaşı, valideynlərə də məsləhətim: dostlarının mənfi təsirini hiss etdikdə, dərhal müdaxilə etmədən əvvəl daha çox söhbət etməyə çalışsınlar.
Bu yazıda emosional dəstəyin vacibliyi çox düzgün vurğulanıb. Yeniyetmələrin duyğusal dəyişikliklərini başa düşmək, onlar üçün çox çətin olan bu dövrü daha asan keçirmələrinə kömək edər. Mən də öz təcrübəmdən bilirəm ki, valideynlər yalnız qayda və tənqid yox, eyni zamanda dəstək və anlayışla yanaşarsa, yeniyetmələr daha rahatlaşar və daha çox ünsiyyət qura bilərlər.