Üç yaş uşağın psixoloji və emosional inkişafında dönüş nöqtəsidir. Bu yaş dövrü uşağın dünyaya baxışının, özünü dərk etməsinin və başqaları ilə münasibətlərinin formalaşdığı bir mərhələdir. Bu mərhələdə uşağın fərdiyyət hissi – “mən” anlayışı inkişaf edir. O, artıq özünü başqalarından ayrı bir varlıq kimi hiss etməyə başlayır və hər şeyi özününküləşdirməyə meyilli olur.
“Bu mənimdir!” ifadəsi bu yaşda olan uşaqlar üçün tamamilə normaldır. “Mənim oyuncağım”, “Mənim şokoladım”, “Mənim anam” kimi cümlələr uşağın öz varlığını və sahib olduğu şeyləri tanımağa başladığını göstərir. Bəs bu eqoistlikdir? Yoxsa, sadəcə təbii inkişaf mərhələsi?
Uşaq niyə paylaşmaq istəmir?
3 yaşlı uşaq hələ də egosentrik düşüncə tərzi ilə dünyanı yalnız öz baxış bucağından görür. O, başqalarının da eyni hisslərə sahib ola biləcəyini tam dərk etmir. Məsələn, uşağa bir şokolad verildikdə, o düşünür ki, bu yalnız onun üçündür. Qardaşı və ya dostu ondan bir tikə istədikdə, uşağın beynində bir qarışıqlıq yaranır:
“Əgər bu mənimdirsə, niyə başqası da ondan yeməlidir?”
Uşaq üçün paylaşmaq hələ çətin bir anlayışdır, çünki o, mülkiyyəti və fərdiliyi yeni-yeni dərk edir. Ona görə də, uşağın bu yaşda əşyalarını paylaşmaq istəməməsi normal bir haldır və bu, onun eqoist olması demək deyil. Əksinə, bu mərhələdən keçməsi onun gələcək sosial bacarıqlarının formalaşması üçün vacibdir.
Paylaşmağa məcbur etmək doğrudurmu?
Bəzi valideynlər və böyüklər uşağı paylaşmağa məcbur edirlər: “Oyuncağını dostunla paylaşmalısan!”, “Qonaqlar gələndə hər şeyi bölüşməlisən!” Bu cümlələr uşağa hansı mesajı verir?
Əgər uşaq paylaşmağa tam hazır deyilsə və böyüklərin təkidi ilə bunu edirsə, o zaman o, iki hissi yaşaya bilər:
1) Məcburiyyət hissi – “Mənim istəklərim və sərhədlərim vacib deyil.”
2) İtkidən qorxu – “Əgər oyuncağımı versəm, onu geri ala bilməyəcəm.”
Bu hisslər uşağın özünü dəyərsiz hiss etməsinə və ya paylaşmağa qarşı mənfi münasibət formalaşdırmasına səbəb ola bilər. Paylaşmaq bir məcburiyyət deyil, bir bacarıqdır və bu bacarıq zamanla inkişaf etməlidir.
Bəs paylaşmağı necə öyrətmək olar?
Uşaqlara paylaşmağı öyrətmək üçün məcburiyyət yox, təcrübə və nümunə lazımdır. Bunun üçün bir neçə effektiv üsul mövcuddur:
✅ Öz nümunənizi göstərin – Uşaq sizi müşahidə edərək öyrənir. Siz öz şokoladınızı onunla bölüşəndə və ya əşyalarınızı başqaları ilə paylaşanda, uşaq bunu görüb imitasiya edəcək.
✅ Alternativlər yaradın – Uşağın əşyalarını birbaşa bölüşdürmək əvəzinə, onun seçim etməsinə imkan yaradın. “Dostunla hansı oyuncağını paylaşmaq istəyirsən?” kimi suallar ona paylaşma qərarını özünün verməsinə kömək edəcək.
✅ Həvəsləndirin, amma məcbur etməyin – Uşaq paylaşanda onu mükafatlandırmaq və ya tərifləmək faydalıdır: “Sən dostunla oyuncağını paylaşdın, bu, onu çox sevindirdi!”
✅ Paylaşmağı oyun formasında öyrədin – Birgə oyunlar uşağa paylaşmağı təbii şəkildə öyrədə bilər. Məsələn, rol oyunları ilə uşağa növbə ilə oynamağı, bir əşyanı bir-biri ilə istifadə etməyi öyrətmək olar.
✅ Səbrli olun – Paylaşmaq dərhal baş verən bir şey deyil. Uşaq zamanla başa düşəcək ki, başqaları ilə paylaşmaq ona da xoş hisslər gətirir.
Nəticə: “Mənim üçün”dən “Hamımız üçün”ə keçid
3 yaşlı uşağın hər şeyi “mənim” olaraq görməsi təbii bir inkişaf mərhələsidir. Onun paylaşmağa hazır olmaması onun eqoist və ya ərköyün böyüdüyünü göstərmir. Əksinə, bu, onun fərdiyyətinin formalaşmasının bir hissəsidir. Paylaşmaq məcburiyyət deyil, öyrənilən bir bacarıqdır.
Valideynlər və tərbiyəçilər uşağı paylaşmağa məcbur etmədən, ona bu bacarığı mərhələli şəkildə öyrədə bilərlər. Sevgi, səbr və düzgün yanaşma ilə “mənim üçün” düşüncəsi tədricən “hamımız üçün” anlayışına çevriləcək və uşaq paylaşmağı təbii və xoş bir proses kimi qəbul edəcək.
Bu rubrika çərçivəvəsindəki məqalələr “PRİM – Psixososial Reabilitasiya və İnkişaf Mərkəzi“nin maliyyə dəstəyi ilə çap olunur.
“PRİM” Psixososial Reabilitasiya və İnkişaf Mərkəzi
📞+994 50 207 80 04
📍Ünvan: Bakı ş. Zahid Xəlilov 48A, Elmlər m/st yaxınlığı
uşaqların “mənimdir” deməsi onların inkişafının təbii bir mərhələsidir. Mənim oğlum bu yaş dövrünə daxil olduqca, hər şeyə sahib olmaq istəyir və digər uşaqlarla bölüşmək istəmir. Mən əvvəlcə narahat olurdum, amma yazı məni əmin etdi ki, bu, sadəcə təbii bir inkişaf prosesidir. Paylaşmaq məsələsində hələ də çətinlik çəkir, amma mənim üçün ən vacib olan şey onun doğru bir şəkildə inkişaf etməsidir.
Uşaqların bu yaş dövründə eqoist görünməsi heç də pis bir şey deyil. Bu, onların öz fərdiyyətlərini tapmaq və özlərini başqalarından ayırmaq üçün keçdikləri təbii bir mərhələdir. Paylaşmaq məsələsində isə çox yaxşı məsləhətlər verilmişdir. Bu yaşda uşağa məcburiyyət göstərmək yerinə, ona nümunə göstərmək və təcrübə imkanı yaratmaq çox vacibdir. Bununla yanaşı, uşağın hissləri və sərhədləri də çox önəmlidir.
Mənim düşündürən uşağımın gələcəkdə başqalarının hisslərini anlamayacağı və öz maraqlarını önə çıxaracağı yönündədir. Mən onu sosial bacarıqlar üzrə öyrətmək istəyirəm, amma bunun üçün doğru yanaşmanı tapmaq bəzən çətin olur. Paylaşmağın vacibliyini necə başa sala biləcəyimi dəfələrlə düşünmüşəm.
Hiss edirəm ki, uşağım bu yaşda “mənimdir” deməyə başlayıb və hər şeyi özünə aid etmək istəyir. Həmçinin, paylaşmaq məsələsində də eyni vəziyyətlə qarşılaşıram. Əvvəllər mən də uşağımı məcbur edirdim ki, paylaşsın, amma indi başa düşürəm ki, məcbur etmək düzgün deyil. Onu sakitcə və mərhələli şəkildə öyrətməyə çalışıram ki, başqaları ilə bölüşmək gözəl bir şeydir.
Bir tərəfdən, uşağın bu yaşda hər şeyi “özünə” götürməsi və paylaşmaq istəməməsi məni çox narahat edir, amma digər tərəfdən, mənə elə gəlir ki, onun fərdiyyətinin formalaşması üçün bu mərhələni keçməsi vacibdir. Paylaşmağı öyrətməkdə nə qədər doğru yolda olduğumu bəzən tam olaraq anlaya bilmirəm.
Bəzən uşağım paylaşmadığı üçün narahat oluram, xüsusilə də o, digər uşaqlarla əlaqə qurduqda. Sanki paylaşmamağı onun gələcəkdə sosial bacarıqlarına mənfi təsir edəcək. Bu yaşda bu əhəmiyyətli bir inkişaf mərhələsi olduğuna inanıram, amma bəzən nə qədər düzgün yanaşma göstərdiyimi və bunu necə yaxşı idarə edəcəyimi düşünürəm.
Yazıda uşağın 3 yaşında olan psixoloji və emosional inkişafını çox yaxşı izah etmisiniz. Əslində, uşaqların bu yaşda “mənimdir” demələri çox normaldır, çünki özünü dərk etməyə başlayırlar. Əgər valideynlər uşaqlara məcbur etmədən, nümunə göstərərək paylaşmağı öyrədərsə, çox daha yaxşı nəticələr əldə edilə bilər. Mən məktəbdə bu yaşda olan uşaqlarla işləyirəm və paylaşmağın öyrədilməsi çox vacibdir, amma məcbur etmədən bunu etmək lazımdır.
Mənim narahatlığım ondan ibarətdir ki, bəzən uşaqların paylaşmaq mövzusunda məcbur edilməsi onların gələcəkdə öz sərhədlərini qorumaqda çətinlik yaşamasına səbəb ola bilər. Həm də sosial bacarıqların inkişafı üçün doğru bir yanaşmanın tətbiqi vacibdir.
Mənim narahatlığım uşağın bu mərhələdən sonra başqa uşaqlarla münasibətlərində çətinliklər yaşaması ilə bağlıdır. Paylaşmaq, uşaqların sosial inkişafı üçün vacib bir bacarıqdır, amma bəzən məcburiyyət uşağın bu bacarığı tam mənimsəməsinə mane ola bilər. Bu məsələdə daha çox təcrübə ilə yanaşmağın vacibliyini düşünürəm.