Diabet əsrin ən çox yayılmış xəstəliklərindən biridir. 2-ci tip diabet isə ölümə səbəb olan dörd əsas xəstəlikdən biri sayılır. Son məlumatlara görə, dünyada 425 milyon insan diabet xəstəsidir. Mütəxəssislərin fikrincə 2045-ci ilə qədər bu rəqəm 736 milyona çatacaq. Eyni zamanda diabet xəstəliyi təəssüf ki, ildən ilə cavanlaşır. Diabet riskini azaltmaq üçün nə etməli və xəstələrin sağlamlığını qorumaq üçün hansı tədbirlər görmək lazımdır?
“Gencaile.az” saytı oxucuları bu barədə aparılan ən son elmi və tibbi məlumatların nəticələri ilə tanış edir.
Körpələri ana südü xilas edir
1-ci tip diabetdə insanın immunitet sistemi pisləşir, insulin mədəaltı vəzinin beta hüceyrələrini məhv edir. Nasazlığın səbəbləri hələ də məlum deyil. Odur ki, alimlər hələlik xəstəliyi tamamilə aradan qaldıracaq bir mexanizm tapa bilmirlər. Bu anda yalnız dərman müalicəsi və ya pankreas (mədəaltı vəzi) toxumasının transplantasiyası ilə müalicə üsulu təklif edilir.
Məlumdur ki, diabet xəstəliyi genetik ötürülür. Lakin Amerika Diabet Dərnəyi xəbərdarlıq edib ki, genetika xəstəliyin başlıca səbəbi deyil. Xəstəliyin digər bir səbəbi ətraf mühit ola bilər. Məsələn, 1-ci tip diabetin qışda daha çox inkişaf etdiyi və soyuq iqlimi olan ölkələrdə daha çox yayıldığı müşahidə edilib. O da məlum olub ki, uşaqlıqda uzun müddət ana südü ilə qidalananlarda bu xəstəliyə daha az rast gəlinir.
2-ci tip diabetdə hüceyrələr insulinə həssaslığını itirir və qlükoza mənimsəməyi dayandırır. Sistem “sönür” və bu fonda mədəaltı vəzin hormon ifrazı dəyişir.
Genetiklər xəstəliyin inkişafı ilə əlaqəli təxminən 150 DNT versiyasını müəyyən edib. Belə bir diaqnozu olan ən azı bir qohum varsa, xəstəliyə tutulma ehtimalı yüksəkdir. Qohumlar arasında diabet xəstəsinin çox olması bu riski daha da artırır.
Hansı ailədə doğulacağımızı seçmək imkanımız olmadığına görə, həyat tərzimizi yaxşı idarə etməklə bu xəstəliyin yaranmasını minimuma endirə bilərik. Tədqiqatlar göstərir ki, 2-ci tip diabetin inkişafı əsasən xarici səbəblərdən asılıdır. Hər şeydən əvvəl, düzgün olmayan qidalanma və fiziki fəaliyyətin olmaması. Yeri gəlmişkən, xəstəlik nəsillərə yalnız DNT ilə deyil, həm də vərdişlər yolu ilə ötürülə bilər – ailə üzvləri ümumiyyətlə eyni yemək və idman vərdişlərinə malikdirlər.
Əzələ zəifliyi
Əzələlərimiz qandan qlükozanı sovuran əsas orqanlardan biridir. Odur ki, əzələ kütləsi nə qədər az olarsa, qanda qlükoza səviyyəsi bir o qədər yüksək olar. Eyni zamanda, piy kütləsi yığıldıqca insulin müqaviməti artır. Odur ki, qlükoza atılmır, ancaq qanda qalır.
İnsan nə qədər çox hərəkət etsə, bir o qədər qlükoza yandırılır. Dolayısı ilə fiziki fəaliyyət qanda şəkərin miqdarının aşağı düşməsinə kömək edir.
Yağdan imtina xəstəliyi məğlub edir?
Amerika alimləri insion tədarükünün bir modelini təqdim edib ki, buna da bionik mədəaltı vəz deyilir. Bu, bədənə bağlanan, prosessor və mobil idarəetmə sistemi ilə əlaqə quran bir sistemdir. Onun funksiyaları qanda şəkər səviyyəsini izləmək və alınan məlumatlardan asılı olaraq, qlükoza səviyyəsini artıran hormonları – insulin və ya qlükaqonla təmin etməkdir. Bu hormonların balansı vacibdir, çünki bu, hipoqlikemiyanı – insulin müalicəsinin ciddi təsirini azaltmağa imkan verir, bununla birlikdə qlükoza səviyyəsi lazım olduğundan daha güclü azalır.
Belə bir cihazla xəstə qlükoza yoxlanmasını və çörək tikələrinin hesablanmasını unuda bilər. Cihaz klinik sınaqlar mərhələsindədir və müvəffəq olduqda yaxın gələcəkdə istifadəyə buraxıla bilər.
İngiltərə və Norveç tədqiqatçıları müəyyən edib ki, bariatrik cərrahiyyə (mədəkiçiltmə) Langerhans adalarını (lat. insulae Langerhansi – mədəaltı vəzinin adacıq hissəsi) yeni güclə işləməyə məcbur edir. Mədəaltı vəzin bu hissəsi insulin ifraz edir və 2-ci tip diabetin aktivliyini azaldır. Bariatrik əməliyyat zamanı çox miqdarda UU peptid adlı hormon qan dövranına buraxılır və bu, endokrin sistemin “yenidən yüklənməsinə” səbəb olur. Alimlər kəşf əsasında terapiya yaratmağa çalışırlar ki, bu da pankreas hüceyrələrini əməliyyatsız stimullaşdıracaq.
Danimarkalı tədqiqatçılar bu gün tez-tez insulin qəbulunu həftədə bir dəfə insulin inyeksiya ilə əvəz etməyə çalışırlar. Bazal insulin üçün belə bir inkişaf artıq klinik tədqiqatların 2-ci mərhələsindədir. Və yaxın gələcəkdə xəstələr üçün əlçatan olacaq.
Xəstələr üçün digər vacib bir irəliləyiş, barmaq deşilməsi olmadan qlükoza səviyyəsinin ölçülməsidir. İndi bir çox xəstə gündə 5 – 8 dəfə bir qlükometrlə bunu etməyə məcburdur. Dünyada gündəlik barmaq deşilməsini tələb etməyən yalnız bir qlükoza nəzarət sistemi (bu FreeStyle Tərəzi adlanır) təsdiq edilib. Bu, çiyinə quraşdırılan və hər 14 gündən bir dəyişdirilən yapışan baza olan bir sensordur.
Diabetdən necə qurtulmalı?
Beynəlxalq alimlər qrupu 2-ci tip diabetin qarşısının alınması və müalicəsi üçün həkimlərin etimadını qazanan və müalicədə özünü sübut edən tövsiyələri bir araya gətirib.
1. Profilaktik fiziki fəaliyyət
Prediyabeti – tam insulinə qarşı həssaslığın inkişafından əvvəlki vəziyyətdir. Həftədə ən az 150 dəqiqə orta intensivlikdə məşq etmək tövsiyə olunur. Buraya sürətli gəzinti daxildir.
2. “Tibbi” aerobika
Məşqlər arasında iki gündən çox olmayan fasilələrlə həftədə 2,5 saat aerobik məşq diabet xəstələri üçün faydalıdır.
3. Hər yarım saatdan bir bədən tərbiyəsi
Mütəxəssislər uzun müddət davam edən hərəkətsizliyin qarşısını hər 30 dəqiqədən bir edilən bəzi fiziki hərəkətlərlə almağı məsləhət görürlər.
4. Arıqlamaq
Xəstələr həddindən artıq çəkili olduqda, bədən çəkisinin ən az 7%-nin azalması tövsiyə olunur. ABŞ, Çin və Finlandiyada aparılan araşdırmalar göstərib ki, aktiv həyat tərzi nəinki diabetin inkişafını orta hesabla dörd il təxirə sala bilər, həm də yaranmasını əngəlləyə bilər.
2-ci tip diabeti olan insanların 5% arıqlaması tövsiyə olunur.
5. Sağlam yuxu
Amerika Diabet Assosiasiyasının məlumatına görə, yuxu pozulması, həmçinin istirahət keyfiyyəti 2-ci tip diabetli xəstələrdə qlükoza səviyyəsinə təsir göstərir. Adətən yetkinlər üçün yuxu saatı 7-8-dir.
Hər şey olar, amma qədərində
Sağlam menyu yaratmaq üçün mütəxəssislər adi boşqabı üç hissəyə bölməyi məsləhət görürlər. Böyük bir yarısı tamamilə nişastasız tərəvəzlərlə doldurula bilər (başqa sözlə kartof, çuğundur və yerkökü olmaz). İkinci hissəsinə taxıl və ya nişastalı tərəvəz, üçüncüyə isə ət və ya balıq yeməkləri daxil edilməlidir. Desert olaraq, meyvə və ya süd məhsulu yeyə bilərsiniz.
Belə yanaşma nəinki arıqlamağa, eyni zamanda qlükozanı nəzarətdə saxlamağa imkan verir. Mütəxəssislər hesab edir ki, diabet xəstələri sağlam insanların özünə icazə verdiyi hər şeyi istifadə edə bilər. Məsələ sadəcə porsiyaların və şirniyyatın miqdarı və tezliyi ilə bağlıdır. Yeganə qadağa içkilərdir: qazlı sular, soklar, energetik içkilər, meyvə suları və s.
5.5 mmol / L – qanda şəkərin normal səviyyəsi
6.1 – 6.9 mmol / L – prediabet
7 mmol / L və yuxarı – diabet
