Pandemiya sosial və iqtisadi sahənin bütün seqmentlərinə mənfi təsirini göstərdi. Bir çox sahələrdə dövriyyə 0-ın altına düşdü desək, yanılmarıq. 2 aya yaxın bir müddətdə insanların karantin şəraitində yaşaması, ölkə iqtisadiyyatına ciddi zərbə vurdu. Amma elə sahələr də var ki, onlara dəyən zərbəni “ölümcül” adlandırmaq olar. Belə sahələrdən biri də əmlak bazarıdır. Karantin dövründə, demək olar ki, ev alıb satmaq kiminsə yadına düşmədi. Yeni mənzil almaq istəyənlər planlarını təxirə saldılar. Koronavirus yayılmazdan öncə mənzillərini satışa çıxardanlar isə alıcı tapa bilmədilər. Amma hazırda karantin qaydaları ilə bağlı yumşalma işləri gedir və iqtisadiyyatın bir sıra sahələrində fəaliyyət bərpa edilir. Lakin bəzi sahələr var ki, hələ də dəyişiklik yoxdur. Həmin sahələrdən biri də daşınmaz əmlak bazarıdır. Əmlak bazarında fəaliyyət göstərənlərə hələ də işləməyə icazə verilməyib. Bu bir yan, heç deyəsən, əhali özü də indiki halda mənzil alıb-satmağa meyilli deyil. Sanki hər kəs durğunluğun aradan qalxmasını gözləyir. Bəs durğunluq nə vaxt aradan qalxacaq? Əmlak bazarın yenidən dirçəlməsi, əvvəlki fəaliyyətinin bərpası nə zamana planlaşdırılır və bunun üçün hansı işlər görülməlidir, ilkin olaraq hansı addımlar atılmalıdır? Suallarımızı ekspertlərə ünvanladıq.
Əmlak məsələləri üzrə ekspert Elnur Fərzəliyevin sözlərinə görə, daşınmaz əmlak bazarında vəziyyət payıza doğru düzələ bilər: “Daşınmaz əmlak bazarı ölkə iqtisadiyyatının böyük bir hissəsini özündə cəmləşdirir. Yəni demək olar ki, iqtisadiyyatın 30%-i əmlak və tikinti sahəsi ilə bağlıdır. Çünki bir binanın tikintisi zamanı sement, kərpic zavodu, bir sıra fabriklər işlək vəziyyətdə olur. Tikinti bitdikdən sonra isə mənzillərin təmiri işləri aparılır, bu zaman isə divar kağızı, parket, kafel, metlax kimi inşaat materiallarının satışı aktivləşir. Növbəti mərhələdə isə ev üçün elektronika malları, mebellər alınır. Bu proses zəncirvari şəkildə baş verir. Yəni bir binanın tikintisi ilə bu qədər sahədə alğı-satqı işi gedir. Beləliklə də, ciddi pul dövriyyəsi olur. Amma hazırda əmlak bazarında olan durğunluq sadalanan digər sahələrə də təsir edir. Sahəni yenidən dirçəltmək üçün isə bəzi işlər görülməlidir. Məsələn, ilk olaraq insanlarda mənzil alğı-satqısına inam yaratmaq lazımdır. Bunun üçün isə tikilən mənzillərin hər birinin çıxarışı olmalıdır. Vətəndaş artıq müqaviləli mənzil almaqdan ehtiyat edir. Çünki bir evin bir neçə şəxsə satılması təcrübəsi yaşanıb. Ona görə, əvvəlcə mənzillərin çıxarış və qeydiyyat problemi həll edilməlidir. Digər tərəfdən isə banklar uzunmüddətli kreditlər verməlidir. Həmçinin dövlət ipotekası kimi sosial layihəli kreditlər ayrılmalıdır. Bu gün dövlət ipotekasını almaq üçün dövlət işçisi olmalısan və ya yüksək maaşın olmalıdır. Amma nəzərə almayıq ki, hər kəs dövlət sektorunda işləmir. Bu sahəni dirçəltməkdən ötrü özəl sektorda işləyən insanlar üçün də ipoteka kreditləri ayrılmalıdır. Azərbaycanda iqtisadiyyata ən güclü töhfə verən sahələrdən biri daşınmaz əmlak sahəsidir. Ona görə də bu sahəni aktivləşdirmək üçün mütləq şəkildə bu kimi tədbirlər görülməlidir. Bəzi iş yerləri açılsa da, reiltorların fəaliyyəti hələ də bərpa edilməyib. Buna görə də ev alğı-satqı işləri baş vermir və bazar demək olar ki, dayanıb. Əlavə addım olaraq isə söküntü işlərini misal çəkmək olar. Məsələn, “Sovestski”, “Kubinka”, “Yasamal” tərəflərdə olan evlər sökülərsə, bazar bir az canlana bilər. Çünki söküntü zamanı dövriyyəyə çoxlu pul gedir. Evi sökülən adama dövlət pul verir, o da əvəzində gedib başqa yerdən alır. Beləcə, bazarda canlanma olur. Amma çox güman ki, bu proses sentyabra qədər davam edəcək. Çünki onsuz da bu sahədə yay aylarında normal şəraitdə də durğunluq olurdu. İndiki vəziyyəti də nəzərə alsaq, bazarın payızda canlanması mümkündür”.
“Əmlak” Ekspert Mərkəzinin direktoru Ramil Osmanlı qeyd edir ki, bazarın canlanması üçün bəzi inzibati addımlar atılmalıdır: “Daşınmaz əmlakın digər istehlak bazarlarından fərqi odur ki, burada canlanma prosesinin müşahidə olunması xeyli müddət alır. Yəni alğı-satqı əməliyyatlarının bərpası, bazar iştirakçılarının yenidən bazara adaptasiyası, potensial alıcıların cəlb edilməsi üçün bəzi işlər görülməlidir. Makroiqtisadi sabitlik pozulduğuna görə, hələ ki, milli valyuta üzərindəki təzyiqlər qalmaqdadır. Nə qədər ki, bu təzyiqlər var, yalnız inzibati yollarla bazarı aktivləşdirmək mümkün ola bilər. Məsələn, Mənzil İnşaat Dövlət Agentliyi, İpoteka və Kredit Zəmanət Fondu və s. kimi qurumların fəaliyyətini bərpa etmək və bu sahəyə ayrılan vəsaitlərin həcmini artırmaq lazımdır. Bu şəkildə, qismən də olsa, bazarda dinamiklik yaratmaq olar. Əks halda mövcud vəziyyət ilin sonuna qədər passiv formada davam edəcək”.
Günel Azadə
