Çörək strateji bir məhsuldur və çörək bazarında baş verənlər ölkə iqtisadiyyatı haqqında çox şey deyə bilər. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, bu ilin yanvar-iyun aylarında əhali pərakəndə satış şəbəkələrində 54,591 milyon manatlıq çörək məhsulları alıb. Bu, 2020-ci ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 18,6% çoxdur.
Müqayisə üçün deyək ki, yalnız bu ilin ikinci rübündə əhali pərakəndə ticarət şəbəkəsində 28,321 milyon manatlıq çörək məhsulları alıb ki, bu da illik müqayisədə 16,7%, rüblük göstəricidən 7,8% çoxdur.
Müəyyən edilmiş müddətdə un alışı üçün əhali pərakəndə ticarətə 37 milyon 892 min manat xərcləyib. Bu, 2020-ci ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 12,4% çoxdur. Yerli mətbuatın yazdığına görə, təkcə bu ilin ikinci rübündə əhali un alışı üçün 19,991 milyon manat xərcləyib ki, bu da illik göstəricidən 8,5% çoxdur.
Bazarda pul ekvivalenti baxımından artım ümumilikdə dünya bazarında və xüsusən də Rusiya bazarında buğda qiymətlərinin artması ilə əlaqədardır. Bu baxımdan ölkəmiz idxaldan çox asılıdır, buna görə də bu ilin fevral ayında Rusiya ixracat seqmentində ixrac qiymətlərinin artması səbəbindən ölkədə un və çörəyin qiyməti qalxıb.
Başqa bir səbəb, pandemiya səbəbiylə gəlirlərin azalması fonunda çörək məhsullarının istehlakının artması ola bilər.
Azad İstehlakçılar Birliyinin (AİB) rəhbəri Eyyub Hüseynov deyir ki, BMT-nin hesabatına görə, Azərbaycan istehlakçıları çörək istehlakında birinci yerdədir. Ancaq çoxlu çörək məhsulları yemək artıq çəkiyə səbəb ola bilər. Azərbaycanda şəkərli diabet və bəzi digər xəstəliklərin geniş yayılması təsadüfi deyil.
“İnsanları başa düşmək olar: indiki çətin zamanda pula qənaət etmək və eyni zamanda kifayət qədər yemək istəyirlər, buna görə də bu məhsula üstünlük verirlər. Çörək az və ya çox dərəcədə ucuzdur, xüsusən də söhbət sosial çörəkdən gedirsə. Baxmayaraq ki, bahalı olan çörək də var. Sosial zavod çörəyi istehsalçıları “qırmızı xəttin” astanasındadır, çünki dövlət qurumları onların qiymətlərinə gizli şəkildə nəzarət edir. Və istehsalçılar çörəyin çəkisini azaltmağa və eyni zamanda keyfiyyətini aşağı salmağa məcbur olurlar”, – deyə müsahibimiz bildirib.
Onun fikrincə, bu tendensiya yaxın gələcəkdə həmin müəssisələrin bağlanmasına səbəb ola bilər: “Nəticədə çörəyin qiyməti daha baha olacaq. Ötən gün ölkənin qərb bölgəsindən zəng aldım, şikayətçi çörəyin qiymətinin artmasından narazılıq edirdi. Ötən illə müqayisədə sosial çörək istisna olmaqla, çörəyin qiymətləri 30-40% artıb. Artan tələb fonunda qiymətlərin daha da artacağını gözləmək olar. Qiymətlərin düşməsini gözləməyə dəyməz, çünki Azərbaycanda bir dəfə artan qiymət bir daha düşmür”.
Hüseynov dövləti sosial çörəyin qiymətini tənzimləməməyə, biznes strukturları üçün əlverişli şərait yaratmağa çağırır: “Ki, çörək qiymətləri aşağı düşsün və keyfiyyəti yaxşılaşsın. İnzibati tədbirlər burada kömək etməyəcək. Üstəlik, mağazalar çörək tədarükçülərindən pul alır. Onları ən azından sosial çörək istehsal edənlərə münasibətdə bu praktikadan əl çəkməyə çağırıram”.
Çörəyin keyfiyyətinə gəlincə, AİB rəhbəri qeyd edir ki, ölkədə yetişdirilən taxıl əsasən heyvandarlıqda yem üçün istifadə olunur, ona görə də keyfiyyətli taxılı xaricdən almalı oluruq: “Un satışının artmasına gəldikdə, pandemiya dövründə daha çox adam evdə çörək bişirməyə başladı, kimsə qənaət etmək, kimsə də satışda olandan daha keyfiyyətli çörək almaq istəyir”.
Dayanıqlı İnkişaf Tədqiqatları Mərkəzinin sədri Nəriman Ağayev söyləyir ki, çörəkdə kalorinin miqdarı azalıb və kifayət qədər doymaq üçün insanlar onu çox miqdarda yeməli və buna görə də daha çox satın almalıdırlar: “Çoxları daha ucuz ərzaq məhsullarına üstünlük verməyə başlayıb. Beləliklə, toyuq ətini mal ətindən, daha ucuz qiymətə kolbasanı bahalı kolbasadan üstün tutmağa başlayıblar”.
“Eyni zamanda, əhalinin gəlirlərinin azaldığını deməzdim, sadəcə xərclərin istiqaməti dəyişdi. Bir çox insan tibbi xidmətlərə və dərman almağa daha çox pul xərcləməyə başlayıb”, – deyə Ağayev vurğulayır.
İqtisadçı ekspert Natiq Cəfərlinin sözlərinə görə isə, bütün dünyada müəyyən bir vətəndaşın istehlak minimumu nəzərə alındıqda, yaş kateqoriyasına görə ümumi kalori miqdarı hesablanır: “İnsan bədəninin normal fəaliyyət göstərməsi üçün gündə müəyyən miqdarda kalori istehlak etməlidir. Ən ucuz, lakin ən çox kalorili qidalardan biri çörəkdir. Çox kalorili və ucuzdur”.
“İnkişaf etmiş ölkələrdə, xüsusilə Avropada, Afrika və Asiyada çörək istehlakı azalır. Bənzər bir prosesi Azərbaycanda da müşahidə etməyə başlamışıq”, – deyə ekspert bildirir.
Elya Belskaya
