Son dövrdə cəmiyyətin müzakirəsində aktuallaşan mövzulardan biri ölkəyə idxal olunan keyfiyyətsiz dərmanlarla bağlıdır. Məsələyə dair çoxsaylı analitik materiallar, mütəxəssislərin rəyləri və siyasi müstəvidə müzakirələrin olmasını nəzərə alaraq, göstərilən problemin əhalinin sağlamlığının qorunması və bütövlüklə ölkənin dərman təhlükəsizliyi baxımdan nə dərəcədə ciddi olmasını araşdırdıq.
İlk növbədə qeyd edək ki, dərmanın keyfiyyəti anlayışına dərman vasitəsinin effektivliyi, yəni onun müalicə prosesinə pozitiv təsiri və təhlükəsizliyi, yəni yan təsirlərinin insan orqanizmi üçün zərərli olmaması aspektləri daxildir. Ölkəmizdə dərman vasitələrinin qeyd olunan hər iki parametrlərin müvafiq beynəlxalq standartlara uyğun olması faktının yoxlanılması vəzifəsi isə Səhiyyə nazirliyinin Analitik Ekspertiza Mərkəzinin öhdəliklərinə aiddir.
Apardığımız araşdırma nəticəsində məlum olub ki, ölkəyə dərman vasitələrinin idxal prosesi aşağıdakı mərhələləri əhatə edir:
– İstehsalçı şirkət tərəfindən Azərbaycan bazarına idxal etmək niyyətində olduğu dərman vasitəsinin keyfiyyətinə dair tədqiqat sənədləri Analitik Ekspertiza Mərkəzinə təqdim edilir;
– Ölkə qanunvericiliyinə uyğun ekspertiza mərhələlərindən keçdikdən sonra müvafiq ekspertiza rəyi əsasında həmin dərman vasitəsi Səhiyyə Nazirliyi tərəfindən dövlət qeydiyyatına alınır;
– Dövlət qeydiyyatı haqqında şəhadətnamənin verilməsi ilə istehsalçıya yerli distributor vasitəsilə Azərbaycana 5 illik müddətinə dərmanın idxalına icazə verilir – son mərhələdə isə dövlət qeydiyyatına alınmış dərman vasitəsi üçün Tarif Şurası tərəfindən satış qiyməti müəyyən edilir.
Yuxarıda qanunvericiliklə nəzərdə tutulmuş prosedurlara riayət olunduğu halda bazarda keyfiyyətsiz dərman vasitələrinin olması səbəbləri xüsusi aktuallıq doğurur. Keçən ilin dekabrın sonunda ARB TV kanalındakı “Pulumuzu və canımızı alan keyfiyyətsiz dərmanlar” adlı video süjetində həkim pediatr Günay Rəsulova uşaqların müalicəsi zamanı effekti bəlli olmayan dərman vasitələrinin istifadə olunması məcburiyyətində olduğunu deyir. Bu cür vəziyyət, həkimin sözlərinə görə bir çox hallarda müalicənin effektiv olmadığını göstərir. Bu isə öz növbəsində uşaqların vəziyyətini risk altına salır. Materialda gedən məlumata əsasən keçən il ərzində Azərbaycana 1 mlrd. dollar dəyərində dərmanlar idxal olunub ki, həmin dərmanların 30%-ni keyfiyyətsiz dərmanlar təşkil edib. Deputat Əli Məsimlinin hələ 2019-cu ildəki çıxışında isə ölkəyə idxal olunan dərmanların 50%-nin keyfiyyətsiz olduğu qeyd olunmuşdu.
Problemin kökü dərindir
Belə vəziyyət həqiqət olduğu halda şübhəsiz ki, ölkədə nəinki əczaçılıq sahəsinin tənzimlənməsi, ümumiyyətlə, effektiv səhiyyə sisteminin qurulmasından söhbət gedə bilməz. 1 mlrd. dollarlıq dərman bazarı ciddi kommersiya maraqları, eləcə də qeyri-sağlam rəqabət və yüksək korrupsiya risklərini artırır. Bu baxımdan əczaçılıq şirkətlərin Analitik Ekspertiza Mərkəzi ilə korrupsiya əlaqələrinin qurulması bununla da ölkəyə istədikləri dərman vasitələrinin idxalı üçün icazələrin alınması istisna olunmur.
Pia.az resursunun “Ölkə bazarını effektivliyi sübut olunmayan dərmanlar üçün kim açıb?” materialı bu risklərin real olmasına işarə edir. Araşdırmada qeyd olunur ki, dərmanlar 2 hissəyə bölünür – orijinal, yəni ilk icad olunan və onun generikləri, yəni orijinal dərmanla eyni təsirə malik olan analoji preparatlar. Generiklərin idxalına icazənin yalnız onların orijinal preparatlarla bioloji ekvivalentliyi sübut olunduqda verilə biləcəyi bildirilir. Analitik Ekspertiza Mərkəzi bu qaydaya riayət edib-etməməsi məsələsinə isə pia.az saytı Time.tv-yə istinadən şübhə ilə yanaşır: “AEM bir çox hallarda bioloji ekvivalentliyinə dair ekspert rəyi olmadan generik preparatlarını dövlət qeydiyyatına alır. Deməli, ölkəyə ucuz və effektivliyi sübut olunmayan dərmanların idxalına yol açılır. Bu dərmanlar isə orijinal preparatlar və keyfiyyətli generikləri bazardan sıxışdırır. Ölkənin dərman bazarındakı mövcud vəziyyəti yalnız bu məntiqin prizmasından izah etmək mümkündür”.
Səhiyyə Nazirliyinin hərəkətsizliyi problemi daha da dərinləşdirir
Səhiyyə sistemindəki digər problemlərin həlli istiqamətində görünən tədbirlərin olmadığı kimi bu problemlə əlaqədar də Səhiyyə Nazirliyinin hərəkətsizliyi göz qabağındadır. Lakin hətta nazirliyin hərəkətə gəldiyi halda problemin yaxın gələcəkdə həlli mümkün görünmür. Bunun səbəbi çox sadədir. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi dərman vasitələrinin dövlət qeydiyyatının müddəti 5 ildir. Bunu nəzərə alaraq, dərman bazarının təmizlənməsi üçün son 5 ildə dövlət qeydiyyatına alınmış dərman vasitələrinin siyahısı reviziya olunmalı, qanunsuz qeydiyyata alınan dərmanların şəhadətnamələri ləğv edilməlidir. Yeni və daha keyfiyyətli dərman vasitələrinin dövlət qeydiyyatına alınması isə uzun müddət tələb edir. Bu isə dərman bazarında ciddi çaxnaşma yarada bilər. Hər bir halda görünən odur ki, problemə qarşı biganəlik onu daha da dərinləşdirir və bu artıq tək Səhiyyə Nazirliyinin ümidinə qalmamalıdır. (musavat.com)
