Azərbaycanda bütün bu illər ərzində dövlət ipotekası geniş vüsət alıb. İpoteka və Kredit Zəmanət Fondu ötən ilin sonuna qədər dövlət xətti ilə mənzil almaq üçün uzunmüddətli kreditləri məhz kimlərin götürdüyü barədə məlumatlar açıqlayıb.
Maraqlı statistika əldə edilib – ondan belə nəticə çıxır ki, ipoteka kreditorlarının 60 faizə qədərinin gəliri 1000 manatı ötür, Dövlət Statistika Komitəsinin (DSK) son hesabatlarına görə, ölkədə orta nominal əmək haqqı illik müqayisədə 3,4% artaraq 732,1 manat (430,6 dollar) təşkil edir. Burada qeyd etməyə dəyər: dövlət ipotekası, xüsusən güzəştli kreditləşmə baxımından əhalinin öz mənzili olmayan sosial cəhətdən həssas təbəqələri üçün nəzərdə tutulub. Fondun məlumatlarından belə görünür ki, ipoteka götürənlərin əksəriyyəti orta səviyyədən yuxarı gəliri olan vətəndaşlardır.
DSK-nın məlumatına görə, dövlət xətti ilə ipoteka krediti alan 36 762 nəfərdən 59,5 faizinin aylıq gəliri 1100 manatdan yuxarıdır. Eyni zamanda, borcalanların 13,8%-i ayda 901-1100 manat, 14,3%-i 701-900 manat, 9,6%-i 501-700 manat, 2,8%-i 500 manatdan az maaş alır. Dövlət ipotekasına iki aşağı faizli paket daxildir – bu, birbaşa sosial ipoteka proqramıdır, illik 8 faizlə, 25 il müddətinə verilir. Və güzəştli ipoteka – illik 4 faizlə 30 il müddətinə verilir. Hər iki halda ipoteka üzrə ilkin ödəniş məbləğin 30 faizini təşkil edir.
Daşınmaz əmlak bazarı analitiklərinin fikrincə, vətəndaşlarımızın sosial kateqoriyalarının mənzil probleminin həlli üçün nəzərdə tutulmuş güzəştli və sosial ipotekaların mahiyyətinə baxmayaraq (imtiyazlı ipoteka ilkin olaraq yoxsul təbəqəni nəzərdə tuturdu), son söz gəlirlə bağlıdır. Belə ki, ipoteka krediti üzrə aylıq ödənişlərin məbləği borcalanın (borcalanların) aylıq ümumi gəlirinin 70%-dən çox olmamalıdır. Borcalanın (borcalanların) və onun ailəsinin həyat və fəaliyyəti ilə bağlı müntəzəm ödənişlər ailənin hər bir üzvünü təmin etmək üçün ölkədə müəyyən edilmiş yaşayış minimumundan az olmamalıdır.
Ekspertlər qeyd edirlər ki, hətta mənzil qiymətlərinin indiki dinamikasını nəzərə alsaq, güzəştli kreditlər də bütün vətəndaşlar üçün əlçatan deyil. Məlum olduğu kimi, ipoteka almaq üçün müraciət edənin gəliri mənzil qiymətinə və kredit üzrə aylıq ödənişlərə uyğun olmalıdır. Eyni zamanda, qazanclar kredit şərtlərinə çatmır. Bu imkanı əldə etmək üçün dörd nəfərdən ibarət ailə ən azı 2000 manat almalıdır ki, ilkin xərclər çıxıldıqdan sonra krediti ödəməyə vəsait qalsın. Bir qayda olaraq, belə bir fürsətdən hazırda dövlət ipoteka paketi ilə əhatə olunan, deyək ki, maaşları ev almaq üçün kredit ödəməyə imkan verən hərbçilər, energetiklər və s. yararlana bilirlər.
Yeri gəlmişkən, bir qədər əvvəl məlum olub ki, dövlət başçısının sərəncamına əsasən, gənc ailələr kateqoriyasına aid olan və bu sahədə azı 5 il çalışmış jurnalistlər, eləcə də, ən azı 15 il iş stajı və ən əsası media reyestrində qeydiyyatda olan yaşlı media işçiləri də güzəştli ipoteka hüququ əldə edəcəklər.
Daşınmaz əmlak eksperti Elnur Fərzəliyevin dediyinə görə, güzəştli ipoteka üçün müraciət edən jurnalistin aylıq gəliri aylıq ödənişi ödəməyə imkan verəcək səviyyədə olmalıdır: “İstənilən halda, bank kredit üçün müraciət edərkən müştərinin gəlirinə, ailə üzvlərinin sayına baxır, xərcləri tutur və yalnız bundan sonra yerdə qalan məbləğin krediti ödəməyə kifayət edib-etmədiyinə qərar verir. Əgər insan minimum 300 manat maaş alırsa, həm də ailə üzvlərini dolandırırsa, təbii ki, ipotekaya ümid edə bilməz”.
Bu gün media işçilərinin maaşlarının orta hesabla 500-600 manat olması da diqqət çəkir. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, ipoteka sahiblərinin yalnız kiçik bir hissəsi (9,6%) ayda 500-700 manat alır.
Bundan əlavə, Fondun statistikası göstərir ki, borcalanların 53,5 faizi dövlət sektorunda, 46,5 faizi isə özəl sektorda çalışır. O cümlədən hərbçilər 19,6%, maliyyəçilər 18,7%, energetiklər 10,5%, hüquq-mühafizə orqanlarının əməkdaşları 9,7%, müəllimlər 5,1%, dövlət qulluqçuları 4%, rabitə işçiləri 3,2%, inşaatçılar 2,3%, işçilər 2,2%, nəqliyyat işçiləri 1,9%, həkimlər 1,7%, iş adamları 1,2%, digər sahələrdə çalışanlar 80%.
Borcalanların təxminən 69%-i evlidir, 31%-i isə subay. Eyni zamanda, kişilərin payı üstünlük təşkil edir – 81%, borcalanlar arasında qadınlar daha azdır – 19%. İpoteka kreditorlarının yaş profili belədir – borcalanların 35,1%-i 18-29, 33,8%-i 30-35, 31,1%-i 35-dən yuxarıdır. Güzəştli şərtlərlə kredit götürən 12 531 nəfərin 58,3 faizi hərbi qulluqçular, 15,6 faizi dövlət qulluqçuları, 8,7 faizi xüsusi rütbəli şəxslər, 7,3 faizi məcburi köçkün, 5,8 faizi müəllim, 2,6 faizi elm, 1,2 faizi idmançı, 0,4% – şəhid ailələri, 0,1% – milli qəhrəmanlardır.
Tanya Samsonova
