“Qara Cümə” (Black Friday) hər il noyabr ayının dördüncü cümə günü, Şükranlıq Bayramı (Thanksgiving) sonrasına təsadüf edir və alış-verişdə ən böyük endirimlərin tətbiq olunduğu bir gündür. Bu günün tarixi və mənası, həm Amerika, həm də dünya üzrə istehlakçı mədəniyyətini və iqtisadiyyatı əhəmiyyətli dərəcədə formalaşdırmışdır.

“Qara Cümə”nin tarixi

“Qara Cümə’nin tarixi 1950-ci illərə qədər gedib çıxır. Adətən, bu xüsusi günün mənşəyi ilə bağlı bir neçə fərqli nəzəriyyə mövcuddur. Ən çox qəbul edilən versiya, 1950-ci illərdə Filadelfiya şəhərində yaranmışdır. Həmin dövrdə polis, Şükranlıq Bayramı sonrası böyük alış-veriş tıxacları və izdihamları ilə qarşılaşmış və bu vəziyyətin təhlükəli olmasından narahat olmuşdu. “Qara” sözü burada mənfi mənada istifadə edilmişdi, çünki bu gündəki izdihamlar və trafik sıxlığı polis üçün əlavə stress və çətinlik yaratmışdı.

Ancaq zaman keçdikcə, bu anlayış dəyişdi. 1980-ci illərdə, pərakəndə satış mağazaları bu günü daha müsbət bir mənada təbliğ etməyə başladılar. “Qara Cümə” adının bugünkü mənasına uyğun olaraq, bu, mağazaların maliyyə hesabatlarında “qırmızı” (zərərli) rəngdən “qara” (fəaliyyətin müsbət, gəlirli olduğu) rəngə keçməsini simvolizə etməyə başladı. “Qara” burada mağazaların ilin sonuna doğru karlı olduqları dövrü işarə edir. Çünki bu gün, pərakəndə satışlar üçün ilin ən böyük satış dövrü sayılır və bir çox mağaza bu gündə çox böyük endirimlər tətbiq edərək, ildəki ən yüksək gəlirlərini əldə edir.

“Qara Cümə”nin iqtisadi əhəmiyyəti

“Qara Cümə”, yalnız Amerika Birləşmiş Ştatları üçün deyil, dünya üzrə pərakəndə satış bazarları üçün də mühüm bir hadisədir. Bu günün iqtisadiyyatı çox sürətlə böyüməkdədir. Hər il milyardlarla dollar dəyərində alış-veriş həyata keçirilir, xüsusilə elektronika, geyim, oyuncaq və ev əşyaları kimi məhsullar üçün böyük endirimlər təklif olunur. 2023-cü ildə, yalnız ABŞ-da “Qara Cümə” zamanı onlayn satışlar 9 milyard dolları keçmişdir, bu da rəqəmsal ticarətin nə qədər güclü olduğunu və istehlakçıların onlayn alış-verişə meyl etdiyini göstərir.

“Qara Cümə”nin iqtisadi əhəmiyyəti yalnız ABŞ ilə məhdudlaşmır. Artıq dünyanın bir çox ölkələrində bu alış-veriş fenomeni geniş yayılıb. Həmçinin, pərakəndə satışların yalnız bir günlə məhdudlaşmadığını da nəzərə almaq lazımdır. Bir çox mağaza “Qara Cümə”yə bağlı endirimləri həftələrlə davam etdirir və bu, “Qara Cümə həftəsi” kimi tanınır.

“Qara Cümə”nin sosial və mədəni təsirləri

Qara Cümə, sadəcə iqtisadiyyat və ticarət dünyasında deyil, sosial və mədəni sahədə də böyük təsirə malikdir. Bu gün həmçinin bir çox insanlar üçün ən böyük alış-veriş təcrübəsi sayılır. Şükranlıq Bayramından sonra insanların “mükəmməl hədiyyələri” tapmaq və ya sadəcə endirimlərdən faydalanmaq istəyi, alış-verişi əyləncəli və bəzən həddindən artıq bir fəaliyyətə çevirir.

Bundan əlavə, Qara Cümə-nin zamanla müxtəlif sosial problemlərə də yol açdığı görülmüşdür. Mağazalarda sıxlıq, təzyiq və bəzi hallarda zorakılıq hadisələrinə səbəb ola bilən bu gün, həm də istehlakçıların impulsiv alış-verişlər etməsinə, həddindən artıq borc almağa və ya məhsul israfına yol açan bir fenomenə çevrilmişdir.

“Qara Cümə”nin gələcəyi

Son illərdə “Qara Cümə”nin forması dəyişməkdədir. Onlayn satışların artması ilə, pərakəndə satışlar artıq yalnız fiziki mağazalarla məhdudlaşmır. İnsanlar, həmçinin “Cyber Monday” (Kiber Bazar ertəsi) adlanan onlayn alış-veriş günündə də böyük endirimlərdən faydalanmağa davam edirlər. Rəqəmsal texnologiyaların inkişafı və e-ticarət platformalarının güclənməsi ilə “Qara Cümə”, gələcəkdə yalnız onlayn satışlara yönələn və daha geniş əhatə edən bir alış-veriş hadisəsinə çevrilə bilər.