Mükəmməllik insan davranışlarının və düşüncə tərzinin müxtəlif aspektlərinə təsir edən vacib psixoloji mövzulardandır. Perfeksionizm fərdlərin özünə və ətrafındakı insanlara qarşı həddindən artıq yüksək standartlar müəyyən etməsi ilə xarakterizə olunur.  Bu meyl, insanın şəxsi inkişafına təkan verə biləcəyi kimi, onun həyatına neqativ təsirlər də göstərə bilər. Məqalədə perfeksionizmin səbəbləri, əlamətləri və onunla mübarizə yolları ətraflı təhlil olunacaqdır.

Perfeksionizmin mahiyyəti

Perfeksionizm insanın hər sahədə mükəmməl olmaq istəyidir. Bu xüsusiyyətə malik insanlar hər şeydə maksimum səviyyəyə çatmağa çalışır, öz səhvlərini və başqalarının qüsurlarını qəbul edə bilmir, daim özlərini və ətraflarını tənqid edirlər. Onlar çox vaxt real olmayan məqsədlər qoyur və bu məqsədlərə çatmadıqda xəyal qırıqlığı, qəzəb və narahatlıq hissi yaşayırlar.

Perfeksionizm ümumi olaraq iki əsas istiqamətdə özünü göstərir:

1) Konstruktiv perfeksionizm: İnsanın özünü inkişaf etdirməsi və reallığa uyğun hədəflər qoyaraq bu hədəflərə çatmaq üçün müsbət cəhdlər göstərməsidir.

2) Distruktiv perfeksionizm: Reallıqdan uzaq məqsədlər və gözləntilər müəyyən etmək, nəticədə emosional və psixoloji problemlərlə üzləşməkdir.

Perfeksionizmin əlamətləri

Perfeksionizmi müəyyənləşdirmək üçün aşağıdakı əlamətlərə diqqət yetirmək olar:

Müqayisə etmə meyli: Fərd özünü və başqalarını daim müqayisə edir.

Səhvləri qəbul etməmək: Kiçik qüsurlar belə ciddi narahatlıq yaradır.

Tənqidə meyillilik: Özünə və başqalarına qarşı hədsiz tənqidçi olmaq.

Real olmayan məqsədlər: Həyata keçməsi mümkün olmayan hədəflər müəyyən etmək.

Həddindən artıq planlama: Hər addımı detallı şəkildə planlaşdırmaq.

Başqalarını dəyişdirməyə çalışma: İnsanların davranışlarını və düşüncələrini idarə etmək istəyi.

Qərar qəbul etməkdə çətinlik: Davamlı tərəddüd və qərarsızlıq.

Perfeksionizmin formalaşma səbəbləri

Perfeksionizmin yaranmasında müxtəlif sosial və psixoloji amillər rol oynayır. Bu səbəblər arasında ən əhəmiyyətli olanları aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar:

1) Ailənin rolu:

Avtoritar valideynlər uşaqlardan yaşlarına uyğun olmayan yüksək gözləntilər tələb edir.

Tənqid və müqayisə metodu ilə tərbiyə edilən uşaqlar daim özlərini başqalarından üstün göstərməyə çalışır.

Narsist valideynlər uşaqlarının hər sahədə mükəmməl olmasını istəyir və onları daim təzyiq altında saxlayır.

2) Cəmiyyətin təsiri:

Cəmiyyətin uğur standartları fərdləri həddindən artıq rəqabətə sövq edir.

Valideynlərin yüksək sosial mövqeyi uşaqların özlərini daim bu səviyyəyə çatdırmağa məcbur hiss etməsinə səbəb olur.

3) Uşaqlıq təcrübələri:

Abüziv münasibətlər, təhqirlər və ya emosional laqeydlik fərddə mükəmməl olma meylini inkişaf etdirir.

Uşaqlıqdan diqqət cəlb etmək üçün rəqabət şəraitində böyümək bu meylin güclənməsinə səbəb olur.

Perfeksionizmin təsirləri

Perfeksionizmin şəxsi, sosial və emosional həyat üzərində bir çox mənfi təsirləri var. Bu təsirləri aşağıdakı kimi təsnif etmək olar:

1) Psixoloji təsirlər:

Depressiya, stres və narahatlıq halları.

Daimi özünütənqid və emosional yorğunluq.

2) Emosional təsirlər:

Özünə inamın azalması və utancaqlıq hissi.

Daimi günahkarlıq və neqativ emosiyalar.

3) Sosial təsirlər:

Əlaqələrdə problemlər, çünki perfeksionist insanlar çox vaxt tənqidçi və idarəedici olur.

Sosial təcrid və başqalarının rəylərinə həddindən artıq həssaslıq.

4) Praktik təsirlər:

İşlərin başa çatdırılmaması və vaxt itkisi.

Real olmayan standartlara görə yarımçıq qalan layihələr.

Perfeksionizmlə mübarizə yolları

Perfeksionizmin mənfi təsirlərini azaltmaq və onunla effektiv mübarizə aparmaq üçün aşağıdakı üsullar təklif olunur:

1) Reallığa uyğun hədəflər qoymaq: Qeyri-real məqsədlərdən qaçaraq, əldə edilə bilən hədəflərə fokuslanmaq.

2) Prosesdən zövq almaq: Nəticədən çox prosesi qiymətləndirmək və onun müsbət tərəflərinə diqqət yetirmək.

3) Tənqidi düşüncəni azaltmaq: Özünüzü və başqalarını tənqid etməkdən çəkinmək və daha anlayışlı olmaq.

4) Psixoloji dəstək almaq: Mübarizədə çətinlik çəkənlər üçün peşəkar dəstək və terapiya tövsiyə olunur.

5) Səhvləri qəbul etmək: Hər bir insanın səhv edə biləcəyini anlamaq və bu səhvləri inkişaf üçün fürsət kimi görmək.

Nəticə

Mükəmməllik düzgün idarə olunduqda insanın inkişafına müsbət təsir göstərə bilər. Lakin qeyri-real tələblər və özünə qarşı həddindən artıq sərt yanaşma fərdin emosional və sosial həyatında ciddi problemlərə yol aça bilər. Buna görə də, perfeksionizmin dağıdıcı təsirlərindən qaçmaq və həyat keyfiyyətini artırmaq üçün reallığa uyğun yanaşma və psixoloji sağlamlıq vacibdir.

Ülkər Ərəbxanova

Orvita Autizm Evinin psixoloqu