Uşaqların inkişafı, onların fiziki və zehni sağlamlığının təşkili, o cümlədən sosial və mədəni davranışların formalaşması, bütün cəmiyyətin maraqlarına xidmət edən mühüm məsələlərdən biridir. Lakin, bəzən uşaqlarımızda mənfi və ya pis vərdişlərin yaranması, onların gələcək həyatlarını əngəlləyə bilər. Bu vərdişlər, təkcə uşağın öz inkişafını zəiflətməkdə qalmır, həm də cəmiyyətin tərbiyəvi səviyyəsini aşağı sala bilər. Buna görə də, uşaqlarda pis vərdişlərin yaranma səbəblərini araşdırmaq və onlarla mübarizə üsullarını müəyyənləşdirmək mühüm əhəmiyyət daşıyır.

Pis vərdişlərin yaranma səbəbləri

1) Ailə mühiti və tərbiyə

Uşaqların ilk sosial təcrübələri ailə daxilində yaranır. Ailənin tərbiyə metodu, uşağın psixoloji və emosional inkişafına əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir. Bəzi hallarda, uşaqlar valideynlərin yanlış davranışlarını və vərdişlərini mənimsəyir. Məsələn, valideynlərin kobud davranması, daimi tənqid etmələri, ya da vərdiş halını almış pis nümunələr (siqaret çəkmək, alkoqol içmək) uşağın bu cür davranışları təkrarlamasına səbəb ola bilər. Ailədə uşağa qarşı göstərilən sevgi, diqqət və anlayış, onun düzgün vərdişlər inkişaf etdirməsinə imkan yaradır.

2) Dost mühiti və sosial təzyiq

Uşaqların sosial təcrübələri, xüsusilə məktəb və dost qruplarında yaranan əlaqələr, onların davranışlarına birbaşa təsir edir. Təzyiq altında qalmaq, özünü göstərmək istəyən uşaqlar bəzən pis vərdişlərə meylli ola bilərlər. Məsələn, sinif yoldaşlarının təzyiqi ilə siqaret çəkmək, alkoqol içmək və ya digər mənfi davranışlara yönəlmək, həmin uşağın xarakterində və davranışlarında ciddi dəyişikliklərə səbəb ola bilər.

3) Texnologiyanın artan təsiri

Müasir dövrümüzdə uşaqların çoxu ekran qarşısında vaxt keçirir. İnternet və televiziya, bəzən uşaqların mənfi təsirlərini qoruya bilmir. Violent oyunlar, pis nümunə göstərən film və seriallar, uşaqların təsirə məruz qalmasına səbəb olur. Uşaqların uzun müddət ekrana baxması, həm də fiziki fəaliyyətin azlığına gətirib çıxarır ki, bu da onların sağlamlığına mənfi təsir göstərir.

4) Emosional və psixoloji çətinliklər

Uşaqların pis vərdişlərə meyl etmələri bəzən daxili narahatlıq və psixoloji sıxıntıların nəticəsidir. Uşaqlar stres, tənhalıq, qorxu və ya narahatlıq hissi yaşadıqları zaman, bu problemləri aradan qaldırmaq üçün qeyri-sağlam yollara əl atmağa meylli olurlar. Məsələn, yemək yeyərək narahatlığı yatıra biləcəyini düşünən bir uşaq, bulimiya və ya digər yemək pozğunluqlarına yol aça bilər.

Pis vərdişlərdən necə qurtulmaq olar?

1) Ailə tərbiyəsinin gücləndirilməsi

Ailə, uşağın həyatında ən mühüm rol oynayan təsir vasitəsidir. Valideynlər, uşaqlara nümunə olmaqla yanaşı, onların tərbiyəsini düzgün şəkildə formalaşdırmalıdırlar. Ailədə sevgi, qayğı və təhsilə önəm verilməli, uşaqlara düzgün davranış modelləri göstərilməlidir.

2) Dost və sosial mühitin nəzarəti

Uşaqların dost çevrələrini nəzarət altında saxlamaq və onları yaxşı nümunə olan insanlarla əlaqələndirmək, onların pis vərdişlərə meyl etməsinin qarşısını ala bilər. Valideynlər, uşaqlarının hansı mühitdə böyüdüyünü izləməli və lazım olduqda sosial əlaqələri tənzimləməlidir.

3) Psixoloji dəstək və məsləhət

Uşaqlarda emosional sıxıntılar varsa, onları dəstəkləmək üçün peşəkar psixoloqlardan və ya pedagoglardan kömək almaq çox vacibdir. Psixoloji dəstək, uşaqların duyğusal problemlərini daha sağlam yolla həll etmələrinə kömək edə bilər.

4) Sağlam həyat tərzinin təqdim edilməsi

Uşaqlara düzgün qidalanma, idmanla məşğul olma və mənfi vərdişlərdən qaçınmaq üçün sağlam həyat tərzi təqdim edilməlidir. Valideynlər, uşaqlarını açıq havada daha çox vaxt keçirməyə təşviq etməli, onlara müsbət fəaliyyətlər və hobbilər seçməyə dəstək olmalıdırlar.

5) Texnologiya ilə düzgün münasibət qurulması

Uşaqların texnologiyaya olan münasibətləri düzgün yönəldilməlidir. Ekran qarşısında keçirilən vaxt müəyyənləşdirilməli, uşaqların faydalı və maarifləndirici proqramlara və oyunlara yönləndirilməsi lazımdır. Əlavə olaraq, valideynlər uşaqları açıq hava fəaliyyətlərinə təşviq etməli və sosial əlaqələrini gücləndirməyə çalışmalıdırlar.

Uşaqlarımızın pis vərdişlərdən qurtulması və sağlam, müsbət davranışlar inkişaf etdirməsi, onların gələcəyini təmin etmək baxımından çox vacibdir. Uşaqlarda pis vərdişlərin yaranmasının qarşısını almaq üçün valideynlər, müəllimlər və cəmiyyət birgə çalışmalıdır. Ailə mühiti, düzgün tərbiyə, sosial mühitin nəzarəti və psixoloji dəstək, uşaqların inkişafında ən mühüm rol oynayan amillərdən biridir. Hər bir uşaq, sevgi və qayğı ilə böyüdükdə, sağlam vərdişlərə sahib olar və cəmiyyətə faydalı bir fərd kimi yetişər.

Hazırladı: UĞUR