Bu da tətilin sonu. İl boyu onu necə quracağınızla bağlı planlar qurmuşduz. Ölkə daxilində, ya xaricində? 10 günlük, ya 15? Uşaqlarla, ya onlarsız? Hamısı geridə qaldı… “Yay gəlsəydi, 2-3 həftə istirahətə çıxardım” deyib, internetdə tətil məkanları ilə bağlı axtarışlara çıxmışdız axı. Getdiniz, kompüterdən, internetdən, gərgin iş həyatından… uzaq günləri doyunca keçirdiz. Və…Bu da tətilin sonu. İl boyu onu necə quracağınızla bağlı planlar qurmuşduz. Ölkə daxilində, ya xaricində? 10 günlük, ya 15? Uşaqlarla, ya onlarsız? Hamısı geridə qaldı… “Yay gəlsəydi, 2-3 həftə istirahətə çıxardım” deyib, internetdə tətil məkanları ilə bağlı axtarışlara çıxmışdız axı. Getdiniz, kompüterdən, internetdən, gərgin iş həyatından… uzaq günləri doyunca keçirdiz. Və…
Və hər gözəl şey tez bitər. Bir də baxırsız ki, 11 aydır, bəh-bəhlə gözlədiyiniz tətil günlərinin sonu çatıb. Və bu cənnətdən qayıdıb, yenidən iş həyatının qoynuna atılmalısınız.
“Adamın pulu ola, işləməyə” deyimini tez-tez təkrarlamağa başlayıb, özünüzü də yüklədinizmi? O zaman işə qayıtmaq lap çətinləşir. Amma bu, təkcə bizim başımıza gəlmir. Dünya psixoloqları sözügedən durumu “tətil depressiyası”, “tətilsonrası sindrom” adlandırırlar. Və ondan çıxış yollarını da axtarıb tapıblar. Biz də əksəriyyətin məzuniyyətini nöqtələyib, iş həyatına qayıtdığı bu günlərdə sözügedən problemi gündəmə gətirmək istədik. Necə edək, bu durumdan necə qurtulaq?
Mütəxəssislər bildirir ki, tətildən qayıdanların işə adaptasiyası xeyli vaxt alır. Üstəlik, adaptasiya müddəti nə qədər uzanırsa, işçinin motivasiyası, iş əmsalı da bir o qədər azalır. Araşdırmalara görə, istirahətdən qayıdan insanların təxminən 50 faizi özünü yaxşı hiss etmədiyini deyir.
İş həyatına adaptasiya olmaq bir çox insanda sıxıntı yaradır, yuxusuzluq, baş ağrısı, həzm problemi kimi sağlamlıq problemlərinin ortaya çıxmasına səbəb olur. Xüsusən qayğı və depressiyaya meylli olan şəxslərin adaptasiya problemi güclü olur. Bu vəziyyətdə tək istisna isə “işkolik” adlandırdığımız kəsimdir. Mütəxəssislər deyir ki, onlar hətta istirahət zamanında da işdən tam aralana bilmir, elektron ünvanlarını tez-tez yoxlayır, iş yeri ilə əlaqə yaradırlar.
Tətildən sonra istefalar niyə artır?
Türkiyənin Medikal Park Xəstəxanasının psixoloqlarından olan Zeren Okçuoğlu Kadıoğlu bildirib ki, istirahətdən qayıdandan sonra istefa edənlərin sayında bir artım var. Bunun səbəbi isə olduqca sadədir:“İşləyənlər üçün iş stressindən və məsuliyyətindən uzaq keçən tətildən sonra keçmiş, darıxdırıcı həyata qayıtmaq çətin gəlir və bunun öhdəsindən gələ bilmir. Onlara elə gəlir ki, həyat böyürlərindən axıb gedir və onlar heç nə yaşamadan yaşlanırlar. Bu səbəbdən də istefa verməyi problemdən çıxış yolu kimi görürlər”.
Amma Türkiyənin Avcılar Medicana Xəstəxanasından psixoloq Betül Bilgen hesab edir ki, istirahətdə ruhlarına istirahət verən insanların tətildən sonra iş əmsalı və keyfiyyəti artır.
Tətildən sonrakı ilk həftə az işləmək lazımdır
Rusiyanın sosial araşdırma şirkətlərindən biri üzə çıxarıb ki, işçilərin 31 faizi daha çox tətil üçün maaşlarından fədakarlıq edir. Buna görə də işçilər yüksək maaşın itkisini hiss etdikləri vaxt rəhbərlikdən onun problemlərinin həllini gözləyir. Bəzən bu, işçi ilə rəhbərlik arasında ciddi anlaşılmazlıq yaradır ki, bunu da vaxtında həll etməsələr, işçinin öz işini itirməsi ilə nəticələnə bilər. Xüsusən də 16-24 yaşlı gənclərin 2/5-sinə daha çox tətil verilərsə, daha az maaş almağı qəbul edəcəklərini deyir.
Araşdırma üzə çıxarıb ki, yeni işə girənlər ilk illərində belə maaş ödəmələrindən daha çox ekstra tətil istəyirlər.
İstirahət bitəndən sonra işə adaptasiya vaxt alsa da, bu vaxtı qısaltmağın yolları var. Həm işçilərin, həm də iş sahiblərinin tətbiq edəcəyi kiçik planlarla bu müddət daha da asan keçilə bilər. İşə getməzdən əvvəl hazırlıq görmək, ilk həftənin çətin keçəcəyini əvvəldən qəbul etmək problemi nisbətən xəfiflədə bilər. İlk həftə işdə nisbətən az yüklə çalışmaq lazımdır. Bu, tətil zamanı alınan enerji və müsbət emosiyaların birdən tükədilməsinin qarşısını ala bilər. Əksinə, bunların miqdarını artırmaq üçün ən yaxşısı sistemli idmanla məşğul olmaqdır.
Rəhbərlik işçilərin adaptasiyası üçün nə etməlidir?
Tətil müddətində insanlar yeni qərarlar qəbul edir, amma onları həyata keçirmək üçün özlərinə müəyyən vaxt verməlidilər. Psixoloqlar müəyyənləşdirib ki, iş yeri sahibləri də adaptasiya üçün işçilərinə yardım etməlidir. Yardımın üsulları aşağıdadır:
İstirahətdən işə qayıtdıqları ilk bir neçə gün boyunca işə təxminən 15 dəqiqə gec gəlib, tez çıxmaq işçilərin adaptasiyasına yardım edə bilər.
İşçilərin xoşuna gələcək iş şərtlərini təmin etmək onların iş əmsalını artıracaq.
İşçinizə yeni bir fikir təqdim edin: yeni bir layihə düşünməsi üçün onu cəsarətləndirin. Yeni bir fikir üzərində işləməsi onun tətildən sonra cansıxıcı iş həyatına adaptasiyasını maksimum yüksəldəcək.
Tətildən qayıtdığı ilk günlərdə işçilərə gərgin və zaman məhdudiyyəti olan işlər yükləməmək daha uyğun olacaq.
İşçilərinizlə ünsiyyət qurun, onun işdən soyuduğunu hiss etdiyinizi və buna anlayışla yanaşdığınızı deyin. Bu halda həmin işçi sizin ona robot kimi yox, insan kimi yanaşdığınızı anlayıb, vəziyyəti düzəltməyə çalışacaq.
İşçilərinizə ildə bir dəfə, çox uzun müddətli məzuniyyət vermək yerinə, tez-tez, amma qısa müddətli məzuniyyətlər verin. Bu halda həm iş əmsalı yüksələcək, həm də daim narazı işçilərlə işləməyəcəksiz.
Tətil depressiyasından çıxmağın 10 qızıl qaydası…
Yaxşı, bəs işçilər bu adaptasiya üçün nə etsin?
İşə başlamazdan bir neçə gün öncə öz evinizdə olun. Evlə bağlı görməli olduğunuz işləri həyata keçirin, o günlərdə həll edin. İşə getməzdən bir gecə öncə yaxşı yatıb dincəlin.
Cansıxıcı iş həyatına qayıtmağı özünüz üçün asanlaşdırın. Qayıdışınızın ilk gününə vacib iclas və görüşlər təyin etməyin.
İlk günlər axşam gəzintiyə çıxın, əyləncənizi birdən-birə, “xırp” deyə yekunlaşdırmayın. Əksinə, tətildən işə kəskin keçid adaptasiyanı dözülməz hala çatdırır.
Keçmiş tətiliniz haqda düşünəndə heç vaxt “kaş ki” ilə başlanan cümlələr qurmayın, ancaq gözəl detalları yadınıza salın.
Məişət və iş həyatınızdakı pozitiv məqamlara yüklənin. Hər gün uğur qazandığınız, xoşunuza gələn şeylər barədə düşünün.
Həyatın sürətlə axıb getdiyini nəzərə alıb, qərarlarınızı təxirə salmayın. Onları həyata keçirməniz özünüzə inamı artıracaq və bunları etdikcə iş həyatınızı da yenidən sevməyə başlayacaqsız.
Gələn il daha maraqlı istirahət qura bilmək üçün bu il işləməli olduğunuza özünüzü inandırın.
İstirahətdə olduğunuz müddətdə üst-üstə yığılan işlərinizi bir anda yekunlaşdırmağa çalışıb özünüzü yormayın. İş zamanı vaxt tapdıqca fasilə verin ki, bir anda yorulmayasınız. İşdən sonra kiçik gəzintilər germəkləşdirib, yorğunluğunuzu ata bilərsiniz.
Əgər iş yoldaşlarınız tətildə, siz işdəsinizsə, özünüzə belə təsəlli verin: onlar işləyəndə də mən tətildə idim.
Amma daha yaxşı və rahat yaşamaq istəyirsizsə, işləməyə məcbursunuz. Psixoloq Aydın Sezer isə deyib ki, istirahəti həyatdakı bütün problemlərindən qaçış yolu kimi görən insanların iş həyatına qayıdışı problemli olur. Çünki onlar tətil zamanı bu problemlərdən müvəqqəti qaçırlar. Geri qayıdanda onları “yerində görüb” depressiyaya düşürlər:
“Dözümsüzlük, tez hirslənmə, yuxu və iştah sistemsizliyi, səbəbi bəlli olmayan ağrılar, səhərlər yuxudan yorğun oyanma da tətil sonrası yaşana bilən sıxıntılardandır”.
Tətildən qayıdanların işə adaptasiyası xeyli vaxt alır. Üstəlik, adaptasiya müddəti nə qədər uzanırsa, işçinin motivasiyası, iş əmsalı da bir o qədər azalır. İş həyatına adaptasiya olmaq bir çox insanda sıxıntı yaradır, yuxusuzluq, baş ağrısı, həzm problemi kimi sağlamlıq problemlərinin ortaya çıxmasına səbəb olur. Xüsusən qayğı və depressiyaya meyilli olan şəxslərin adaptasiya problemi güclü olur.
Bayramdan sonrakı tətil insanlar üçün sadəcə dincəlmək üçün deyil, istədiyini yemək, istədiyin qədər yemək üçün də gözəl bir fürsətdir. Məhz o rahatlıq və komfortdan sonra işə qayıtmaq, yorulmaq, istədiyi zaman yemək yeməmək, istədiyi kimi hərəkət edib dincələ bilməmək sıxıntı yaradır. Bayrama görə verilən tətil günləri uzun müddət işləyən insanlar üçün mükafat kimidir. İş günlərində sabah işə getmək üçün erkən vaxtda yatmaq lazımdır. Yorğunluqdan nə yediyinin fərqinə varmadığından acından ölməmək üçün əlinə nə gəldi tapıb yemək lazımdır. Məsuliyyətli olmaq lazımdır.
İşə gecikməmək, işini, evini, sağlamlığını, təmizliyini, baxımını 24 saata sığışdırmaq vacibdir. Tətil olanda isə xüsusi təamlar, gecə yarısına kimi televizora baxmaq, vaxtının böyük hissəsini ailəsinə, özünə ayırmaq insan üçün əvəzedilməz bir fürsətdir. Tətildən sonra işə qayıtmaq isə heç də xoş olmur. Buna görə tətilləri heç vaxt bitməyəcəkmiş kimi yaşamaq lazım deyil. Tətil daha yaxşı işləmək üçün insana verilən bir şans olmalıdır.
İş ərəfəsində fikri tamamən işləmək, pul qazanmağa yönəldən insanlar bütün ilin yorğunluğunu bayram tətillərində ata bilməzlər. Məhz buna görə də bayram sonrası depressiv vəziyyət yaranır. Bir qisim insanlar rahatlamış, dincəlmiş formada işə başlayır, ikinci qisim insanlar isə yorğun, əsəbi, yuxulu olurlar. İlin bütün günlərində gündən zövq almağa çalışmaq hər günü bayram etmək deməkdir.
Dincəlmək, kitab oxumaq, harasa getmək üçün vaxtım yoxdur deyən insanlar belə məşğuliyyətləri bayram ərəfəsinə saxlayırlar. 7 günə isə bütün ilboyu xəyal etdiyi məşğuliyyətləri sığışdırmağa çalışırlar. Nəticədə istirahətdən tam doymamış yenidən işə qayıdırlar. Belə insanlar nə işdən, nə də istirahətdən zövq ala bilirlər. Günü həm işləmək, həm dincəlmək, həm kitab oxumaq, həm dost-tanışla vaxt keçirmək üçün bölən insanlara isə tətil əlavə hədiyyə kimi olur.
Bayram sonrası depressiyalar da insanlar arasında yayılan hallardan biridir. Yüksək kalorili qidalar həftə ərzində insanda tənbəlliyə, passivləşməyə səbəb olur. Tətil günlərində belə yüngül gəzinti ilə hərəkət etmək, yatmamaq, daim nə iləsə məşğul olmaq insanda passivliyin yaranmasının qarşısını alar.
Əgər siz artıq passivləşmisinizsə, özünüzü işləməyə məcbur etməyin. İşin ilk günlərində bayramdan əvvəl etdiklərinizə nəzər salın. Sanki başqa insanın işinə nəzər yetirirmişsiniz kimi, uğur və məğlubiyyətlərinizi gözdən keçirin. Bu, həm yavaş-yavaş sizin iş həyatına adaptasiya olmağınıza, həm də bayramdan sonrakı iş həyatınızda yenidən yanlışlara yol verməməyinizə səbəb olar.
