Ailə zorakılığı, bir çox cəmiyyətlərdə ciddi bir sosial problem olaraq qalmaqdadır. Bu cür zorakılığın qarşısını almaq və mağdurların hüquqlarını qorumaq üçün hüquqi sistemin mühüm rol oynadığını vurğulamaq lazımdır. Ailə zorakılığına qarşı mübarizə yalnız cinayətkarların cəzalandırılması ilə məhdudlaşmamalıdır. Həm də mağdurların hüquqlarını təmin etmək, onları qorumaq və bu problemlə mübarizədə effektiv tədbirlər görmək vacibdir. Bu məqalədə, ailə zorakılığına qarşı hüquqi mübarizə yolları detallı şəkildə izah ediləcəkdir.
Ailə zorakılığının hüquqi tərifi və nümunələri
Ailə zorakılığı, şəxsin ailə üzvlərinə qarşı fiziki, psixoloji, iqtisadi və ya seksual zorakılıq tətbiq etməsi ilə bağlı bir davranış formasıdır. Bu zorakılıq, həyat yoldaşı, uşaq, valideyn və digər ailə üzvləri arasında baş verə bilər. Ailə zorakılığının müxtəlif formaları mövcuddur:
Fiziki zorakılıq: Fiziki güc istifadə edərək qarşı tərəfi zədələmək, döymək və ya digər zərərlər vermək.
Psixoloji zorakılıq: Şəxsiyyətə, dəyərə və özünə inama təsir edən, təhqir və təhdidlərlə şiddət göstərmək.
İqtisadi zorakılıq: Ailə üzvünün maliyyə resurslarını məhdudlaşdırmaq, ona maliyyə asılılığı yaratmaq.
Cinsi zorakılıq: İcazəsiz və zorla cinsi əlaqəyə girmək və ya cinsi hərəkətləri zorla tətbiq etmək.
Azərbaycan Respublikasında ailə zorakılığına qarşı hüquqi mübarizə bir çox qanunvericilik aktları və hüquqi mexanizmlərlə dəstəklənir.
Azərbaycan Respublikasında ailə zorakılığına qarşı hüquqi təşkilatlar və mexanizmlər
Cinayət məcəlləsi
Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsində ailə zorakılığına dair bir sıra müvafiq maddələr mövcuddur. Ailə üzvlərinə qarşı zorakılıq tətbiq edən şəxslər cinayət məsuliyyətinə cəlb edilə bilər. Ailə zorakılığı ilə bağlı baş verən hər bir cinayət hadisəsi ciddi şəkildə araşdırılır və müvafiq cəza tətbiq edilir. Bu cür cinayətlərin təsnifatı, fiziki və psixoloji zorakılıq arasında fərqləri nəzərə alır və cəzaların dərəcəsini müəyyən edir.
Ailə məcəlləsi
Azərbaycanın Ailə Məcəlləsi də ailə zorakılığına qarşı hüquqi mübarizəni dəstəkləyən mühüm bir sənəddir. Məcəllə, evlilik və ailə münasibətlərini tənzimləyən qanunlar çərçivəsində, ailə daxilində zorakılıq hallarını qadağan edir və bu cür halların qarşısını almaq üçün bir sıra hüquqi qorunma vasitələri təklif edir. Məcəllədə həmçinin, zorakılığa məruz qalan şəxslərə qarşı tədbirlərin görülməsi, onlara hüquqi dəstək verilməsi və hüquqlarının qorunması ön planda tutulur.
Təcili mühafizə qərarları
Ailə zorakılığı ilə üzləşən şəxslər üçün təcili mühafizə qərarları verilməsi hüquqi mexanizm olaraq mövcuddur. Beləliklə, zorakılığa məruz qalan şəxslər məhkəməyə müraciət edərək, zorakılığı tətbiq edən şəxsdən müvəqqəti olaraq uzaqlaşdırılma və ya həmin şəxsin zorakılıq hərəkətindən çəkindirmək üçün məhkəmə qərarı ala bilərlər.
Zorakılığa məruz qalan şəxslərə dəstək xidmətləri
Azərbaycanın bir çox bölgəsində ailə zorakılığına məruz qalan şəxslər üçün dəstək mərkəzləri və sosial xidmətlər mövcuddur. Bu mərkəzlər, zorakılığa uğramış şəxslərə psixoloji dəstək, hüquqi məsləhət və müvəqqəti sığınacaq təmin edirlər. Dövlət və qeyri-hökumət təşkilatları arasında əməkdaşlıq vasitəsilə bu xidmətlər daha da effektiv şəkildə təqdim olunur.
Qanunvericilikdəki yeniliklər və təbliğat
Ailə zorakılığına qarşı mübarizənin gücləndirilməsi məqsədilə son illər Azərbaycan qanunvericiliyində yeniliklər tətbiq edilmişdir. Hökumət və müvafiq dövlət qurumları zorakılığa qarşı mübarizəni daha da gücləndirmək məqsədilə maarifləndirmə kampaniyaları təşkil edir, cəmiyyətin bu sahədə daha məlumatlı olması üçün müxtəlif təşviqat tədbirləri həyata keçirirlər. Eyni zamanda, hüquqi yardımların daha əlçatan olması üçün müxtəlif hüquqi klinikalar fəaliyyət göstərir.
Hüquqi mübarizə yolları və tətbiq edilən tədbirlər
Məhkəmə qərarları və cəzalandırma
Ailə zorakılığına qarşı ən təsirli hüquqi mübarizə vasitələrindən biri məhkəmə qərarlarının tətbiqidir. Zorakılığa məruz qalan şəxs, müvafiq məhkəməyə müraciət edərək, zorakılığı tətbiq edən şəxsin cəzalandırılmasını tələb edə bilər. Cinayət Məcəlləsinə əsasən, zorakılığa məruz qalan şəxslər, şikayət etdikləri zaman məhkəmə tərəfindən müvafiq cəzalar tətbiq edilir. Bu cəzalar, fiziki zorakılıq hallarını əhatə edərək, həbs cəzaları, cərimələr və s. şəklində tətbiq olunur.
Zorakılığa mərhələli reaksiya
Zorakılığın qarşısını almaq üçün hüquqi mexanizmlərin tətbiqi təkcə cəza tədbirləri ilə məhdudlaşmamalıdır. Hüquqi mübarizə metodları mərhələli olmalıdır. İlk mərhələdə müvəqqəti məhkəmə qərarları, sonrakı mərhələlərdə isə ciddi hüquqi tədbirlər görülə bilər. Həmçinin, zorakılıq qurbanlarına psixoloji və sosial dəstək verilməsi çox vacibdir.
Zorakılıq qurbanları üçün hüquqi yardım
Zorakılığa məruz qalan şəxslər hüquqi yardımlar əldə edə bilər. Hüquqşünaslar və vəkillər vasitəsilə, məhkəmə prosesləri, şikayətlər və hüquqi qorunma tədbirləri barədə məsləhətlər almaq mümkündür. Bununla yanaşı, hüquqi yardımlar, zorakılığa məruz qalan şəxsin təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədilə, tez bir zamanda həyata keçirilməlidir.
Hüquqşünas Fidan Qarayeva
