Boşanma, həyatın ən çətin və travmatik mərhələlərindən biri hesab olunur. Psixoloji araşdırmalar göstərir ki, insanlar bu hadisəni yalnız münasibətlərin sonu kimi deyil, həm də həyatlarının emosional, sosial və maddi sahələrində dərin dəyişikliklər yaradan bir sarsıntı kimi qəbul edirlər. Mənim fikrimcə, boşanma fərdin daxili aləmində yalnız kədər deyil, eyni zamanda özünə inam itkisi, gələcəyə dair narahatlıq və sosial dəstək ehtiyacını da artırır.

Post-travmatik vəziyyətin formalaşması

Elmi ədəbiyyatda (APA, 2019; WHO, 2021) boşanma çox vaxt post-travmatik stress reaksiyası ilə müqayisə edilir. Bu, xüsusilə uzunmüddətli evliliklərdə və ya uşaqların iştirakı olan ailələrdə daha dərin şəkildə yaşanır. Mənim müşahidələrimə əsasən, boşanma yaşayan insanlar özlərini tez-tez “yıxılmış” və “təhlükəsizliyini itirmiş” kimi hiss edirlər.

İki əsas risk faktoru xüsusi olaraq vurğulanır:

1) Qeyri-müəyyənlik və gələcək qorxusu. Fərd birdən-birə həyatının necə davam edəcəyini bilmədikdə, beyin “təhlükə siqnalı” verir. Elmi tədqiqatlara görə, bu qeyri-müəyyənlik bəzən depressiv epizodlara səbəb ola bilir.

2) Emosional itkini qəbul etməkdə çətinlik. Boşanma təkcə partnyorun itkisi deyil, həm də ev mühitinin, həyat ritminin, sosial münasibətlərin dəyişməsi deməkdir. Mən deyərdim ki, bu proses yalnız zamanla deyil, həm də adekvat dəstək vasitəsilə yüngülləşir.

Psixoloji dəstəyin rolu

Psixoloji dəstək, boşanma sonrası bərpa prosesində ən vacib faktorlardan biridir. Dünya Psixiatriya Assosiasiyasının araşdırmalarına görə, psixoterapiya alan şəxslərdə travma sonrası adaptasiya 2-3 dəfə sürətlənir.

1) Emosional dəstək və dinləmə

Psixoloqun empatik dinləməsi insanın “tənhalıq” hissini azaldır. Mənim fikrimcə, bu mərhələdə hisslərin normallaşdırılması ən mühüm addımdır – çünki fərd “bu ağrını yalnız mən yaşamıram” düşüncəsi ilə güc toplayır.

2) İtkini və dəyişiklikləri qəbul etmə

Kubler-Rossun “itki mərhələləri” nəzəriyyəsinə görə, hər bir boşanma yaşayan fərd inkar, qəzəb, kədər və qəbul mərhələlərindən keçir. Psixoloq bu mərhələləri tanımağa və fərdin daxili gücünü aktivləşdirməyə yardım edir.

3) Yeni həyat tərzinin qurulması

Elmi araşdırmalar göstərir ki, boşanma sonrası yeni hobbilərə başlamaq, sosial dairəni genişləndirmək və sağlam həyat tərzi qurmaq psixoloji sağalmanı xeyli sürətləndirir. Qeyd etmək istəyirəm ki, bu dövr yalnız bir “son” deyil, həm də “yenidən başlanğıc” fürsətidir.

4) Özünə inamı artırmaq

Uzunmüddətli münasibətlərdən çıxan fərdlərdə özünə dəyər hissi zəifləyə bilər. Psixoterapevtik üsullar (məsələn, Koqnitiv Davranış Terapiyası) şəxsin öz gücünü bərpa etməsinə və gələcəyə ümidlə baxmasına imkan yaradır. Mənim müşahidəmə görə, bu mərhələni keçən fərdlərdə daha sağlam münasibətlər qurma potensialı artır.

5) Sosial dəstək sisteminin yenidən qurulması

Sosial əlaqələrin gücləndirilməsi (ailə, dostlar, dəstək qrupları) insanın sağalma prosesində mühüm faktordur. Mən deyərdim ki, münasibətlərdə yeni, sağlam sərhədlər qoymaq da şəxsi inkişafın vacib hissəsidir.

Boşanma sonrası psixoloji dəstək, yalnız keçmişi sağaltmaq deyil, həm də gələcək çətinliklərə hazırlıq prosesidir. Elmi tədqiqatlar (Harvard, 2020; WHO, 2021) göstərir ki, düzgün psixoloji yardım alan fərdlər daha qısa zamanda emosional tarazlığa qayıdır, həyatlarında yeni məqsədlər müəyyənləşdirirlər. Mənim fikrimcə, boşanma travmasının içində belə, şəxsiyyətin özünü yenidən tapması üçün böyük bir fürsət gizlidir.

Psixoloq M. Almara Ağaqızı

PRİM – Psixososial Reabilitasiya və İnkişaf Mərkəzinin direktoru

(Psixoloqla əlaqə saxlamaq istəyənlər Bakı şəhəri, Zahid Xəlilov 48A, Elmlər m/st yaxınlığında yerləşən “PRİM” Psixososial Reabilitasiya və İnkişaf Mərkəzinə müraciət edə və ya 050 777 80 04 mobil nömrəsi ilə birbaşa Almara Ağaqızı ilə əlaqə saxlaya bilərlər. Həmçinin @almara.melikova.aga_qizi instagram səhifəsi vasitəsi ilə də Almara xanımla kontakt yarada bilərlər.)