Milyonlarla insan əsrlər boyu cinlər və ruhlar kimi rəvayətlərə inanmış və hətta görmüşdür. Bu dəfə bəşəriyyətə əhəmiyyətli dərəcədə təsir edən bu aldanmaların səbəbini elmə söykənərək izah etməyə çalışacağıq. Öncə onu qeyd edək ki, əgər ruhlara və ya cinlərə inanırsınızsa, tək deyilsiniz. Dünyanın bir çox mədəniyyətlərində bu cür paranormal varlıqlara inam çox yüksəkdir. Ancaq min illərdir ki, elm adamları tərəfindən belə varlıqlara dair heç bir dəlil tapılmamışdır. Bu metafizik görünən görüntülərin səbəbi əslində sırf fizikidir. Bəs insanlar bu görüntüləri görəndə nə baş verir? Bunun arxasında hansı faktlar dayanır?
Gözlərinizə, qulaqlarınıza və ya beyninizə hər zaman etibar etməməlisiniz. Uşaqlığımızdan bəri kabusun gerçək olduğunu düşünərək böyüdük, amma əslində baş verənlər sadəcə yuxu iflici idi. Oyanış rejimimiz bəzən xəstəlik və ya yorğunluqla kəsilə bilər. Normal oyanışda gördüyümüz yuxu sona çatır və əzələlərimiz aktivləşir, yuxu iflicində isə gözlərimiz açılsa da, əzələlərimiz hələ də işə düşmür və bədənimiz tam oyanmadığı üçün yuxu ilə reallıq arasında qarışıqlıq yaranır. Ona görə də görmək istəmədiyimiz şəkilləri görürük. Başqa sözlə, gerçək bir varlıq olduğunu düşündüyümüz kabus əslində bir hallüsinasiyadır. Əgər yuxu zamanı əzələlərimiz kilidlənməsəydi, biz də yuxuda gördüklərimizə fiziki olaraq reaksiya verərdik və bu heç də xoş olmazdı.
Kabus kimi tanınan yuxu iflici niyə baş verir? Niyə xalq arasında kabus adlanır?
Beynimiz pareidoliya adlı bir fenomenə görə nəsnələri üz, bədən kimi göstərməyi sevir. Ola bilsin ki, siz gecə yatarkən qaranlıq otağınızdakı şeyləri qorxulu bir varlıqla müqayisə etmisiniz. Çoxumuz bu cür görüntüləri görəndə bir az təəccüblənirik, amma bəzi insanlar keçmiş həyatlarının, xarakterlərinin, inanclarının təsiri ilə bu mənasız görüntülərə məna vermək istəyə bilər. Üstəlik, təkcə görüntülərə deyil, səslərə də məna aid edənlərin sayı kifayət qədərdir. Küləyin və ya heyvanın səsini fövqəltəbii bir varlıq kimi səhv sala bilərsiniz və ya ətrafınızda heç kim olmadıqda kiminsə sizin adınızla səsləndiyini eşidə bilərsiniz.
Bəzən telefonun titrədiyini hiss edirsən, amma onu yandırıb ona baxanda bildiriş görə bilmirsən. Bunun səbəbi, beyinin indiki sirli səsə və ya görüntüyə məna vermək istəməsidir. Bildiriş olmamasına baxmayaraq telefonumuzun titrədiyini düşündüyümüz əsl səbəb, vibrasiya sindromudur.
Gündəlik həyatda gördüyünüz şeylər belə əslində reallıq deyil. Gördüyünüz şey, gözlərinizin tutduğu siqnallara əsasən beyninizin sizin üçün çəkdiyi bir şəkildir. Eyni şey digər hisslərinizə də aiddir. Bəli, gördükləriniz əsasən realdır, lakin beyniniz orada olmayan şeyləri göstərə bilər.
Niyə yüksək sürətdə təkərlər geri fırlanır? İnsanlar ölən qohumlarının ruhlarını gördüklərini düşünürlər. Bəs bunun səbəbi nədir? Burada “Phantom Limb” Sindromunu qeyd etmək lazımdır. Bir əza amputasiya edilmiş olsa belə, bəzən əslində yerində olduğu kimi qəbul edilir. Beyin amputasiya edilmiş əzanın olduğu yerdə problem olduğunu anlayır və mövcud olmayan üzvdən gələn bir hiss yaradır. İnsanın yaxın qohumu öləndə onun yoxluğuna görə beyin halüsinasiyalar yarada bilər. Travma daha böyükdürsə, bu halüsinasiyalar daha sıx ola bilər. Mütəxəssislər belə xəyalların ağrılı və ya çaşdırıcı hadisələrin öhdəsindən gəlməyə kömək etdiyini düşünürlər. Tədqiqatlar göstərir ki, zorakılığa məruz qalan uşaqlar paranormal şəkilləri daha çox görürlər. Uşaqlıq travması keçmişi olan böyüklərdə də müşahidə olunan bir tendensiyadır.
Kabuslar adətən beyin tam gücü ilə işləmədikdə baş verir. Cin obrazı qaranlıqda daha çox görünür, çünki kifayət qədər işıq yoxdur və beyin kifayət qədər məlumat qəbul edə bilmir. Kifayət qədər məlumat olmadığı üçün inandığınızı eşitməyə və görməyə meyllisiniz. Bəzən beyin öz yaradıcılığını reallığa tətbiq etməyə çalışır. Yuxuya gedəndə və ya yuxudan oyanarkən beyin tam gücü ilə işləmədiyi üçün bu anlarda müxtəlif hallüsinasiyalar müşahidə oluna bilər. Eynilə, nevroloji pozğunluqlar da qeyri-real görüntüləri görməyə və səsləri eşitməyə səbəb ola bilər.
Şizofreniya…
Hələ də çoxlu şəxsiyyət pozğunluğunu iblisin olması kimi təyin edən insanlar var. Simptomları ruhları görmək və mövcud olmayan səsləri eşitmək olan bu xəstəliklər ciddi xroniki xəstəliklərdir. Semptomlar yuxarıda göstərilən xəstəliklərin erkən göstəriciləri ola bilər.
Nevroloqlar, temporal lobda tutmaların xəyali görüntülərə səbəb ola biləcəyini qeyd edir. Beynin bu hissəsində elektrik pozğunluqları xəstələrin paranormal görüntülər görməsinə səbəb ola bilər. Bu görüntüləri görmək üçün ruhi xəstə olmaq lazım deyil.
Beyin fəaliyyətindəki müvəqqəti dəyişikliklər də halüsinasiyalara səbəb ola bilər. LSD və sehrli göbələk kimi psixoaktiv maddələrdən istifadə də beynə təsir edərək sizi fantaziya kainatına apara bilər.
London Universitetinin psixologiya professoru və Anomalistik Psixologiya Tədqiqat Bölməsinin rəhbəri Kristofer Fransız deyir ki, kontekst və inanc bu yanlış təsəvvürlərin ən mühüm səbəbləridir. Beləliklə, bir insan bir yerin cinli olduğuna inanırsa, yəqin ki, onu belə görəcək. Araşdırmalar göstərib ki, insanlara bir yerin cinli olduğu deyildikdə, onlar orada anormal təcrübələr yaşayırlar, lakin bu məlumat verilməyən insanlar eyni yerdə sirli bir şey yaşamamışlar. Çünki yalan məlumat verilən insanlar öz şüurlarında pis reallıq yaratmağa və buna inanmağa meyllidirlər. Ən kiçik bir səs, kölgə, saça toxunan hər şeyin təhlükəli olduğunu düşünürlər. Hətta izahı mümkün olmayan sirli hadisələr belə izah edilə bilər.
ABŞ-da bir şəhər əhalisi qəbiristanlıqda yanıb-sönən işıq şüasını görəndə bunun “oğlunu axtaran kabus ana” olduğu fikri yayıldı və sonradan əfsanəyə çevrildi. Lakin skeptik insanlar bunun səbəbini araşdırdıqda, işığın əslində uzaqdan magistral yolda döngəni dönən avtomobillərin faralarından gəldiyini gördülər. Bir faciəli hekayədə gənc bir qız şeytan tərəfindən tutulduğu düşünüldüyü üçün öldürülür, lakin qızın əslində epilepsiya xəstəsi olduğu məlum olur.
Hertfordşayr Universitetinin psixoloqu Richard Viseman deyir ki, infrasəs titrəyişləri səbəbindən kabus kimi təsvirlər görünə bilər. O, 18.98 Hz infrasəs siqnalının bəzi xəyal şəkillərinə cavabdeh ola biləcəyini qeyd edib. Bu tezliyin kəşfinə səbəb olan hadisə belədir.
Təlimatçı Vik Tandi bir gecə gec saatlarda laboratoriyada tək işləyərkən onun gözündə qəribə bir mənzərə peyda olur. Qısa müddətdən sonra bu qeyri-müəyyən görüntü yox olur. Ertəsi gün heç kim ona toxunmasa da bıçağın vəhşicəsinə titrəməyə başladığını görür. Vik Tandi alim olduğu üçün pəri və ya cin olacağı ehtimalı ağlına belə gəlmirdi, bunun səbəbini soruşdu və bu sirri açmağı bacardı. Onun xəyala bənzər bir fiqur görməsinin səbəbi laboratoriyadakı ekstraktor fanının 18,98 Hz tezliyi yayması idi. Bu, onun göz bəbəyinin tərpənməsinə səbəb olub, onun kabus kimi görünməsinə səbəb olub. Bıçağın öz-özünə hərəkət etməsinə səbəb olan bu tezlik idi.
Geoloji hadisələr də kabus kimi görünüşlərə səbəb ola bilər. Məsələn, bəzi nəzəriyyəçilər deyirlər ki, Yerin geomaqnit aktivliyinin qəfil azaldığı günlərdə kabus kimi görüntülər görən insanların sayı artır. Planetin maqnitosferində tez-tez günəş partlayışları nəticəsində baş verən anormal dəyişikliklər beynin daxili işini pozaraq, qavrayışlarımızı qəribə şəkildə poza bilər. Lakin bu fərziyyəni dəstəkləyən sübutlar hazırda zəifdir.
Köhnə tikililərdə tez-tez rast gəlinən kif və s. maddələrin də insanları çaşdıra biləcəyi düşünülür. Nyu-Yorkun Potsdam şəhərindəki Klarkson Universitetində ətraf mühit mühəndisliyi fakültəsinin tələbələri müəyyən ediblər ki, Empire State-də pərili adlandırılan strukturlar pərili deyil.
Çürüyən yeməklər və göbələklər sakinlərdə depressiyaya, narahatlığa və hətta psixozlara səbəb ola bilər. Bəzi tarixçilər deyirlər ki, ergot göbələyi ilə çirklənmiş çovdar çörəyi (LSD-nin əldə edildiyi eyni mikrob) 1600-cü illərin sonlarında Salem cadugərlik hadisələrində də mühüm rol oynamışdır.
Bəs bu misallar kimi qorxulu görüntü ilə qarşılaşdığınız zaman nə etməlisiniz?
Bilməlisiniz ki, yuxu iflici, pareidoliya, nevroloji pozğunluqlar, hətta holoqramlar ehtimalı xəyalların ehtimalından qat-qat çoxdur.
Cənubi Uels Universitetində aparılan bir araşdırma, tənqidi düşünmə qabiliyyətinə malik kollec tələbələrinin paranormal hadisələrə inanma ehtimalının daha az olduğunu müəyyən edib. Yüksək qiymətləri olan və fizika, mühəndislik və riyaziyyat kimi şöbələrdə təhsil alan tələbələrin paranormal inanclara sahib olma ehtimalı daha az idi. Çünki müəmmalı bir hadisəni sorğu-sual etməklə sübut etməkdə mahirdirlər. Bu tendensiya başqalarının araşdırmalarında da müşahidə edilmişdi.
İlahin Zaman
