Post-travmatik stress pozuntusu (PTSP) insanın ağır bir travmatik hadisə yaşadıqdan sonra üzləşdiyi bir psixoloji vəziyyətdir. Müharibə, təbii fəlakətlər, cinsi zorakılıq, qəza və ya yaxın bir insanın itkisi kimi sarsıdıcı təcrübələr bu pozuntunun yaranmasına səbəb ola bilər. PTSP insan həyatında çətinliklər yaratsa da, bu vəziyyətdən çıxış yolu həmişə var.
PTSP-nin əlamətləri və təsirləri
Travmatik hadisələr insanların zehinində dərin izlər buraxa bilər. Xatirələrin təkrarlanması PTSP-nin ən yayılmış əlamətlərindən biridir. Travmanı yaşayan insanlar həmin hadisəni yenidən xatırlayır, hətta bu xatirələr o qədər güclü ola bilər ki, sanki o anlar bir daha baş verir. Məsələn, müəyyən səslər, yerlər və ya qoxular bu xatirələri tetikleyərək şəxsi travmaya yenidən yaxınlaşdıra bilər.
Digər əlamət olan hiperaktivlik, şəxsin daim həyəcanlı və diqqətli olmasına səbəb olur. Onlar ətraf mühitdə təhlükə axtarır, kiçik dəyişikliklərə belə həddindən artıq reaksiya verirlər. Bu vəziyyət yuxusuzluq və diqqət problemləri ilə nəticələnə bilər.
Qorxu və narahatlıq isə şəxsin özünü daimi təhlükə altında hiss etməsinə səbəb olur. İnsanlar bəzən heç bir real təhlükə olmadığı halda belə narahatlıq keçirir, sosial münasibətlərdən uzaqlaşır və özünə olan güvənini itirir.
Ümid və müalicə yolları
Travmatik hadisələrdən sonra bərpa olunmaq bəzən çətin görünə bilər, amma bu yolun keçilə bilən olduğunu unutmayın. PTSP, yalnız şiddətli travmalar deyil, kiçik görünən hadisələrin də təsiri ilə yarana bilər. Buna görə də hər bir insanın fərdi ehtiyaclarına uyğun şəkildə yanaşmaq lazımdır.
Psixoterapiya bu pozuntunun müalicəsində ən təsirli vasitədir. Koqnitiv-davranışçı terapiya (KDT) travmanın təsirini azaldaraq insanlara həyatlarına yenidən nəzarət etməyi öyrədir. Eyni zamanda, EMDR (Göz Hərəkətləri ilə Həssaslaşdırma və Yenidən Emal) terapiyası travmatik xatirələrin emosional yükünü yüngülləşdirərək daha dinc bir ruh halına nail olmağa kömək edir.
PTSP-nin təsirindən qurtulmaq bir səbir və dəstək prosesidir. Əgər siz və ya yaxınlarınız bu pozuntu ilə mübarizə aparırsınızsa, bilin ki, dəstək istəmək zəiflik deyil, əksinə, güc göstəricisidir. Bu mübarizədə tək deyilsiniz, və düzgün psixoloji dəstək vasitəsilə həyatınızı yenidən formalaşdırmaq tamamilə mümkündür.
Psixoloq M. Almara Ağaqızı
PRİM – “Psixososial Reabilitasiya və İnkişaf Mərkəzi”nin direktoru
(Psixoloqla əlaqə saxlamaq istəyənlər Bakı şəhəri, Zahid Xəlilov 48A, Elmlər m/st yaxınlığında yerləşən “PRİM” Psixososial Reabilitasiya və İnkişaf Mərkəzinə müraciət edə və ya 050 777 80 04 mobil nömrsi ilə birbaşa Almara Ağaqızı ilə əlaqə saxlaya bilərlər. Həmçinin https://www.instagram.com/almara.melikova.aga_qizi/?igsh=MWJwOW52Y2t4bHVkeA%3D%3D instagram səhifəsi vasitəsi ilə də Almara xanımla kontakt yarada bilərlər.)
Yazı əslində mənim həyatımda çox böyük təsir buraxdı. Bu cür məlumatlar insanların travmalarını daha yaxşı başa düşməsinə və onlara qarşı daha şəfqətli olmasına kömək edir. Mən də şəxsən bu vəziyyətdən çıxmağa çalışarkən ətrafımdan çoxlu narahatlıq və təzyiq görmüşdüm. Müəllifin qeyd etdiyi kimi, doğru psixoloji dəstək çox vacibdir. Bu yazı həm də insanlara qorxu hissini aşmağın mümkünsüz olmadığını göstərir.
Mənim fikrimcə, travmanın təkrarlanması ilə bağlı bölmə çox vacibdir. Bəzən travma o qədər dərin olur ki, insanın gündəlik həyatını idarə etməsi çətinləşir. Mənim öz təcrübəmdən deyə bilərəm ki, xüsusilə, müəyyən qoxular və ya səslər travmanı tetikləyə bilir. Bu mövzuda daha çox məlumat almaq istəyirəm, xüsusən də EMDR terapiyasının necə işlədiyini və mənə necə kömək edə biləcəyini öyrənmək istəyirəm.
Bəlkə də, insanın travmanın təsirini azaltmaq üçün daha çox fərdi yanaşma və fərqli terapiya üsulları seçilməlidir.
Mənim fikrimcə, PTSP ilə mübarizə aparan insanların çoxu bəzən öz vəziyyətlərini başa düşə bilmirlər və ya yaşadıqları hisslərin normal olduğunu düşünürlər. Yazıda qeyd olunan “həmin hadisəni yenidən yaşama” hissi çox ağır bir şeydir. Mən özüm də buna şahid olmuşam, amma yazı çox yaxşı izah edir ki, düzgün müalicə və dəstək ilə bu vəziyyətdən çıxmaq mümkündür.
Mən yazıya görə təşəkkür edirəm, çox vacib bir mövzuda məlumat verirsiniz. Lakin mənim bir sualım var: Bəzən insanlar bu vəziyyəti gizlətməyə çalışır və ya onu qəbul etmirlər. Hətta müalicəyə başlamaq çox çətin ola bilər. Müəllifə sualım: PTSP ilə mübarizəyə başlamaq istəyən birisi necə birinci addımı atmalıdır?
Ən çox diqqətimi çəkən travmaların təkrarlanması hissidir. Bəzən xatirələr o qədər real olur ki, insan sanki o hadisəni yenidən yaşayır. Məncə, bu cür vəziyyətlərdə düzgün dəstək və müalicə ilə həmin xatirələrə hakim olmaq mümkündür. Bu mövzu ilə bağlı daha çox məlumat almaq istəyərdim.
. Mənim düşüncəmə görə, insanlar bəzən bu hissləri yalnız öz daxili gücləri ilə həll edə biləcəklərini düşünürlər. Amma yazı çox düzgün qeyd edir ki, psixoterapiya və peşəkar dəstək bu cür vəziyyətlərdə çox vacibdir. Sualım var: Travma sonrası vəziyyəti yaxşılaşdırmağa çalışarkən, insanlar özləri hansı addımları atmalıdır ki, bu prosesə daha yaxşı hazır olsunlar?
Mən də yazıda qeyd olunan travmatik hadisələrin və onların insan üzərindəki təsirinin nə qədər uzun müddətli ola biləcəyini başa düşdüm. Həmçinin, yazıda verilən müalicə üsulları çox əhəmiyyətlidir. Koqnitiv-davranışçı terapiya və EMDR terapiyasının necə işlədiyi barədə daha çox məlumat öyrənmək istəyərdim. Məncə, bu cür yazılar insanlar üçün çox vacibdir və onlara bu mövzu haqqında daha geniş məlumat verir.
Mən də bu mövzuda yazılmış bir neçə kitab oxumuşam və hər zaman görürəm ki, PTSP ilə mübarizə edənlərə dəstək vermək çox vacibdir. Yazıda təkrarlanan xatirələr və onların şiddətli olması məsələsi çox yaxşı izah edilib. Bu cür vəziyyətlərdə insanın yanında olanların empatiya göstərməsi çox vacibdir.
Yazı çox yaxşıdır və məncə, PTSP ilə mübarizə aparanlar üçün böyük bir bələdçi ola bilər. Mənimlə oxşar vəziyyət yaşayan bir yaxınım var və ətrafımdakı insanlar bəzən ona necə dəstək verəcəklərini bilmirlər. Yazıda qeyd olunan dəstək və müalicə yolları çox vacibdir. Məncə, həmçinin, bu cür vəziyyətdə olan insanlara qarşı daha çox şəfqət və anlayış göstərmək lazımdır. Yaxınlarımızın doğru dəstək verməsi həm də müalicə prosesini sürətləndirə bilər.
İnsanlar bu vəziyyəti yaşadıqda hər şeydən təlaşlanır və yuxusuzluq problemi də yaranır. Mənim yaxınlarımda da belə bir vəziyyətlə qarşılaşmışdım və bəzən bu həyəcan, gündəlik həyatı çox çətinləşdirir. İnsanın özünü təhlükə altında hiss etməsi çox yorucu bir şeydir. Müalicə ilə bağlı daha çox məlumat əldə etmək istərdim.