25 noyabr, BMT tərəfindən Qadın Zorakılığına Qarşı Mübarizə Günü kimi təyin edilib və bu tarix, dünya miqyasında qadınlara qarşı zorakılığın ciddiliyini vurğulamaq, bu mənfi sosial fenomene qarşı ictimaiyyətin diqqətini artırmaq məqsədini daşıyır. Lakin son illərdə bu cür zorakılıq hallarının artması, həm yerli, həm də beynəlxalq səviyyədə ciddi narahatlığa səbəb olub. Zorakılığın artmasının səbəbləri mürəkkəbdir və bir neçə sosial, iqtisadi və mədəni amillə əlaqəlidir. Bu yazıda qadınlara qarşı zorakılığın niyə getdikcə daha çox yayıldığına dair bəzi əsas səbəbləri analiz edəcəyik.

Cəmiyyətin cinsiyyətə söykənən stereotipləri və patriarxal struktur

Bir çox cəmiyyət, xüsusilə də inkişaf etməkdə olan ölkələrdə, qadınlara qarşı zorakılığın kökləri dərindədır. Tarixi olaraq, cəmiyyətlər patriarxal strukturlara əsaslanır və qadınlar kişilərin “posesiya”sı kimi görülüb. Bu anlayış hələ də bir çox insanın düşüncə tərzində mövcuddur. Cinsiyyətə dayalı stereotiplər qadınların aşağı statusda olduğunu və kişilərin onlara hər cür zorakılıq tətbiq etməyə haqqı olduğunu düşünsələr də, bu yanaşmalar heç də özünü günümüzdə tamamilə məğlub etmiş deyil.

Patriarxal düşüncə, qadınları kişilərin hakimiyyətinə tabe edən, onların qərarlarını idarə edən və cəmiyyətdə bir çox hallarda cəzasız zorakılığa yol verən bir struktur yaradır. Bu düşüncə tərzi qadınların hüquqlarının pozulmasına, onlara qarşı fiziki və psixoloji zorakılığa yol açır.

İqtisadi bərabərsizlik və ailədaxili zorakılıq

Qadınlar, xüsusilə də iqtisadi baxımdan zəif olan ailələrdə, kişilər tərəfindən daha çox zorakılığa məruz qalırlar. Ailədaxili zorakılıq halları, qadınların özlərini və uşaqlarını maddi cəhətdən təmin edə bilməməsi nəticəsində çox vaxt artmaqdadır. Qadınların iş gücünə qatılma nisbətinin aşağı olması, onlara iqtisadi müstəqillik və güc qazandıran imkanların məhdud olması, onlar üçün zorakılıqdan çıxış yolu tapmağı çətinləşdirir.

İqtisadi bərabərsizlik, qadınların gücsüz hiss etməsinə, bu da zorakılığa qarşı müqavimət göstərmə qabiliyyətinin azalmasına səbəb olur. Zorakılığa məruz qalan qadınlar bəzən maddi asılılıq səbəbindən özlərini bu vəziyyətdən xilas edə bilmir və ya qorxudan susurlar.

Təhsilin əhəmiyyəti və cinsiyyət bərabərliyi

Təhsil, cəmiyyətin inkişafında və cinsiyyət bərabərliyinin təmin olunmasında mühüm rol oynayır. Təhsil səviyyəsinin aşağı olması, qadınların öz hüquqlarını bilməməsi və cinsiyyətə dayalı zorakılığın qarşısını almağa yönəlik tədbirlərin zəif olması zorakılıq hallarının artmasına səbəb olur. Ailə içində və cəmiyyətdə qadınların güclü və müstəqil olmaması, onları zorakılığa qarşı daha həssas edir.

Daha yüksək təhsil səviyyəsinə sahib olan qadınlar, hüquqlarını müdafiə etməyi daha yaxşı bilir, həmçinin cəmiyyətdəki bu cür hallara qarşı daha böyük müqavimət göstərir. Təhsil, qadınların öz hüquqlarını, cinsiyyət bərabərliyini və zorakılıqla mübarizə yollarını anlamaq üçün vacib bir vasitədir.

Sosial mediadan istifadə və mediada zorakılığın təsiri

Müasir dövrün ən mühüm xüsusiyyətlərindən biri sosial medianın həyatımızda böyük rol oynamasıdır. Təəssüf ki, sosial media qadınlara qarşı zorakılığı normallaşdırmaq üçün istifadə edilə bilər. Cinsiyyətə dayalı şiddət, bəzən televiziya proqramlarında, filmlərdə və ya reklamlarında pasif şəkildə təqdim edilir, bu da cəmiyyətdəki insanların zorakılığa qarşı daha az həssas olmasına səbəb ola bilər.

Sosial mediada qadınlara qarşı şiddət və ya cinsiyyətə dayalı təhqir edici ifadələrin yayılması da bu fenomenin artmasına yol açır. Belə halların təkrarlanması, zorakılığın cəmiyyətin gündəliyində normallaşmasına səbəb olur, nəticədə qadınlar özlərini təhlükədə hiss edirlər.

Pandemiya və sosial izolyasiya: Zorakılığın gizlədilməsi

COVID-19 pandemiyası, qadınlara qarşı zorakılıq hallarında ciddi artışa səbəb oldu. Evdə qalma tələbi və sosial izolyasiya dövründə, bir çox qadın zorakılığa məruz qaldı, lakin evdəki əlaqələrin bağlanması, məhdud sosial əlaqələr və cəmiyyətin hərəkətsizliyi, zorakılığın açığa çıxmasına mane oldu.

Ailə üzvləri və dostlar arasında zorakılığa məruz qalan qadınlar üçün dəstək almaq daha çətin oldu, çünki onlar yalnızlıqda və təcrid olunmuş şəkildə yaşadılar. Bu vəziyyət, qadınların zorakılıq halları ilə bağlı müraciətlərinin sayını azaldıb və nəticədə daha çox qadın zorakılıqla yaşamağa davam edib.

Hüquq sisteminin zəifliyi və qanunların icrası

Qadınlara qarşı zorakılığa qarşı hüquqi tədbirlərin zəif olması da bu problemə əlavə bir amil yaradır. Bir çox ölkələrdə qadınlara qarşı şiddətə qarşı mövcud qanunlar olsa da, onların tətbiqində ciddi boşluqlar və problemlər mövcuddur. Hüquq sistemindəki zəifliklər, cəzaların az olması və ya zorakılığa məruz qalan qadınların qorunması məsələlərindəki çatışmazlıqlar, bu cür cinayətlərin artmasına şərait yaradır.

Qanunların icrası, yalnız zorakılığın qarşısını almağa deyil, həm də zorakılığa məruz qalan qadınların yaşadığı travmaların müalicəsinə də xidmət etməlidir. Hüquq sistemindəki dəyişikliklər, cəmiyyətdə zorakılığa qarşı daha ciddi mübarizəyə səbəb ola bilər.

Nə etməliyik?

Qadınlara qarşı zorakılığın artmasının qarşısını almaq üçün cəmiyyətlər, hökumətlər və beynəlxalq təşkilatlar birgə çalışmalıdır. İqtisadi və sosial bərabərliyin təmin edilməsi, təhsil sisteminin gücləndirilməsi, hüquqi islahatların aparılması, sosial mediada zorakılığın normallaşdırılmasına qarşı mübarizə aparılması vacibdir.

Bununla yanaşı, hər birimiz bu problemi daha dərindən anlamağa və ona qarşı mübarizədə aktiv rol oynamağa borcluyuq. Qadınların hüquqlarını müdafiə etmək və zorakılığa qarşı sıfır tolerantlıq sərgiləmək, daha sağlam və bərabər bir cəmiyyətin qurulmasına töhfə verəcəkdir.

Qadınlara qarşı zorakılığa qarşı mübarizə, yalnız bir günlə məhdudlaşmamalıdır; bu, gündəlik həyatımızın bir parçası olmalı və hər bir insanın vicdanında yer tutmalıdır.

Sevda Əliyeva

Psixoloq, psixopedaqoq

“Vəhdət” Xeyriyyə Cəmiyyətinin üzvü