Uşaqların davranışları, onların emosional və psixoloji inkişafının bir göstəricisidir. Zərərverici hərəkətlər isə bəzi uşaqlarda nisbətən tez-tez müşahidə olunan bir davranış formasıdır. Bu cür davranışlar bəzən bir əşyanı, oyuncağı, heyvanı və ya başqa bir insanı hədəf ala bilər. Zərərverici hərəkətlərin tez-tez baş verməsi valideynləri narahat edə bilər, xüsusilə də bu davranışların uşağın psixoloji vəziyyətindən irəli gəldiyi təqdirdə. Bu məqalədə, uşaqlarda zərərverici davranışların səbəbləri və onların azaldılması üçün valideynlərin nələr edə biləcəyi barədə psixoloji bir yanaşma təqdim edəcəyik.

Zərərverici davranışların müxtəlif səbəbləri ola bilər. Ən çox rast gəlinən səbəblərdən biri, uşağın qarşılaşdığı emosional və psixoloji gərginliklərdir. Məsələn, uşaqların ailə daxilindəki gərginliklər, məktəb problemləri, ya da sosial mühitdəki çətinliklər, onların bu cür davranışlar sərgiləməsinə səbəb ola bilər. Uşaqlar, özlərini başa düşülmüş və ya diqqətə alınmış hiss etmədikdə, bu davranışları təbii olaraq özünə bir reaksiya olaraq inkişaf etdirə bilərlər.

Eyni zamanda, depressiya, hiperaktivlik və ya anksiyete kimi psixoloji hallar da uşaqlarda zərərverici davranışların yaranmasına təkan verə bilər. Uşaqların psixoloji vəziyyəti, onların davranışlarını ciddi şəkildə təsir edir və bu cür vəziyyətlərdə davranış problemlərinin həlli yalnız fiziki və ya davranışsal yanaşmalarla mümkün olmaya bilər. Psixoloji dəstək və müvafiq terapiya, bu cür problemlərin kökünü aradan qaldıra bilər.

Zərərverici davranışların idarə olunmasında valideynlərin rolu çox böyükdür. İlk növbədə, valideynlər uşaqlarının psixoloji vəziyyətini diqqətlə qiymətləndirməlidirlər. Uşağın hansı emosional və ya psixoloji çətinliklər yaşadığını başa düşmək, bu davranışların aradan qaldırılması üçün ilk addım olacaqdır. Uşağın hər hansı bir narahatlıq, qorxu və ya gərginlik hissi yaşayıb-yaxalamadığını müəyyən etmək, bu davranışları düzəltmək üçün mühüm addım ola bilər.

Valideynlər həmçinin uşaqlarının bu davranışları hansı şəraitdə göstərdiyini də diqqətlə izləməlidirlər. Məsələn, müəyyən bir vəziyyət və ya hadisə uşağın zərərverici hərəkətə başlamasına səbəb ola bilər. Bunu müəyyən edərək, valideynlər həmin vəziyyətləri idarə etmə yollarını tapmağa çalışmalıdırlar.

Valideynlər bu cür davranışların qarşısını almaq üçün müəyyən üsulları tətbiq edə bilərlər. Birinci addım, uşağın psixoloji və emosional vəziyyətini diqqətlə izləməkdir. Uşağın bu davranışları göstərməsinin səbəblərini müəyyən etmək, yalnız bu davranışları əngəlləmək üçün deyil, eyni zamanda uşağın ümumi inkişafına kömək etmək üçün də vacibdir.

İkincisi, uşağın gündəlik həyatında mənfi təsirləri minimuma endirməkdir. Məsələn, televizor, telefon və ya digər vizual vasitələr vasitəsilə uşaqlara təsir edən mənfi nümunələrdən çəkinmək önəmlidir. Bu tip vasitələrdən gələn mənfi təsirlər uşağın davranışlarına əks olunur, ona görə də valideynlər bu vasitələrin istifadəsini məhdudlaşdırmalıdırlar.

Üçüncüsü, empatiya bacarıqlarını uşağa aşılamaq da çox vacibdir. Uşağa “başqasının yerinə özünü qoyma” bacarığını inkişaf etdirmək, onların başqalarına qarşı olan münasibətlərini müsbət yöndə dəyişdirə bilər. Valideynlər yalnız sözlərlə deyil, hərəkətləri ilə də nümunə olmalı və uşaqlarına hörmət, anlayış və empatiyanı təbliğ etməlidirlər.

Uşaqların zərərverici davranışları yalnız evdə deyil, bəzən məktəb və ya digər sosial mühitlərdə də baş verə bilər. Bu səbəbdən, uşağın yaxın ətrafını və sosial mühitini qiymətləndirmək də vacibdir. Uşaq evdə və ya məktəbdə müşahidə etdiyi davranışları özündə təkrarlaya bilər. Uşağın ətrafındakı insanların davranışları, onun psixoloji vəziyyətini formalaşdıra bilər. Əgər evdə və ya məktəbdə uşağın qarşılaşdığı mənfi nümunələr varsa, bu, uşağın davranışlarını mənfi şəkildə təsir edə bilər. Bu vəziyyətdə valideynlər, uşaqlarının sosial əlaqələrini izləyərək, onlara düzgün nümunələr təqdim etməyə çalışmalıdırlar.

Zərərverici davranışlar uşaqların inkişaf dövründə qarşılaşılan təbii problemlərdən biridir. Lakin bu davranışların davam etməsi və artması uşağın psixoloji vəziyyəti barədə ciddi narahatlığa səbəb ola bilər. Valideynlər, uşaqlarının emosional vəziyyətini başa düşərək, onlara düzgün rəhbərlik etməli və müvafiq dəstəyi təmin etməlidirlər. Bu davranışların azaldılması üçün yalnız fiziki cəza və ya tənqidlərdən qaçınmaq deyil, uşağın daxili dünyasına nüfuz edərək, onları doğru şəkildə yönləndirmək və empatiya hissini inkişaf etdirmək lazımdır.

Psixoloq M. Almara Ağaqızı

PRİM – Psixososial Reabilitasiya və İnkişaf Mərkəzinin direktoru

(Psixoloqla əlaqə saxlamaq istəyənlər Bakı şəhəri, Zahid Xəlilov 48A, Elmlər m/st yaxınlığında yerləşən “PRİM” Psixososial Reabilitasiya və İnkişaf  Mərkəzinə müraciət edə və ya 050 777 80 04 mobil nömrəsi ilə birbaşa Almara Ağaqızı ilə əlaqə saxlaya bilərlər. Həmçinin almara.melikova.aga_qizi instagram səhifəsi vasitəsi ilə də Almara xanımla kontakt yarada bilərlər.)