İnsan bədəni daim dəyişən mühitə uyğunlaşmaq üçün mürəkkəb duyğu sistemindən istifadə edir. Bu sistemlərdən biri də vestibulyar aparatdan gələn məlumatlarla formalaşan duybütünləmə prosesidir. Vestibulyar aparat bədənin tarazlıq mərkəzi kimi fəaliyyət göstərərək hərəkət, məkan şüuru və koordinasiyanı tənzimləyir. Onun düzgün işləməsi gündəlik fəaliyyətlərimizi rahat və səmərəli yerinə yetirməyimizə kömək edir.

Vestibulyar aparat nədir və necə işləyir?

Vestibulyar sistem daxili qulaqda yerləşən üç yarımdairəvi kanal və otolit orqanlarından ibarətdir. Bu struktur vasitəsilə başın mövqeyi və hərəkət sürəti haqqında beyinə dəqiq siqnallar ötürülür. Vestibulyar aparatın əsas funksiyaları bunlardır:

✅ Tarazlığı qorumaq – Bədənin sabitliyini saxlayaraq yıxılma riskini azaldır.

✅ Hərəkət koordinasiyasını tənzimləmək – Ayaqda dayanmaq, qaçmaq, tullamaq kimi bacarıqları dəstəkləyir.

✅ Məkan şüurunu formalaşdırmaq – İnsan ətrafında olan obyektlərə və öz bədəninə qarşı düzgün yönləndirilmiş hərəkətlər edir.

✅ Göz hərəkətlərini idarə etmək – Baxışlarımızı bir nöqtəyə fokuslamaq üçün göz-kəllə refleksi ilə işləyir.

Duybütünləmə və vestibulyar sistemin əlaqəsi

Duybütünləmə – beynin müxtəlif duyğu məlumatlarını birləşdirərək uyğun reaksiyalar verməsi prosesidir. Vestibulyar aparat bu prosesin əsas sütunlarından biri hesab olunur. Onun beyinə ötürdüyü siqnallar vizual, proprioseptiv və taktil (toxunma) sistemlərindən gələn məlumatlarla birləşir və nəticədə insan ətraf aləmlə daha effektiv qarşılıqlı əlaqə qurur. Vestibulyar sistemin düzgün işləməsi isə aşağıdakı sahələrə müsbət təsir edir:

✨ Motor koordinasiya – Hərəkətlərin daha dəqiq və səlis icrası.

✨ Özünütənzimləmə – Emosional sabitlik və stresə dözümlülük.

✨ Diqqət və konsentrasiya – Məşğul olduğumuz işə fokuslanmaq bacarığı.

✨ Sosial qarşılıqlı əlaqə – Bədən dilini və şəxsi məkanı düzgün idarə etmə.

Vestibulyar disfunksiya və onun nəticələri

Vestibulyar aparatın zəif işləməsi bəzi problemlərə səbəb ola bilər. Belə uşaqlar və böyüklər tez-tez aşağıdakı çətinliklərlə üzləşirlər:

⚠ Başgicəllənmə və tarazlıq problemləri – Hərəkət edərkən özlərini güvənsiz hiss edirlər.

⚠ Hərəkətə qarşı həssaslıq və ya həddindən artıq hərəkətə ehtiyac – Bəziləri yüngül hərəkətlərdən belə narahat olur, bəziləri isə dayanmadan tullanmaq və fırlanmaq istəyir.

⚠ Məkan oriyentasiyasında çətinliklər – “Sağ” və “sol” anlayışlarını qarışdırır, nərdivan və döngələri rahat keçə bilmirlər.

⚠ Oxuma və yazı çətinlikləri – Göz-hərəkət koordinasiyasının zəif olması səbəbindən xəttlər boyunca ardıcıl izləmə problemi yaşayırlar.

Vestibulyar sistemi gücləndirən fəaliyyətlər

Vestibulyar aparatın sağlam işləməsi üçün müxtəlif fiziki fəaliyyətlərdən istifadə etmək olar. Bu fəaliyyətlər beyinə daha dolğun duyğu məlumatları ötürməyə kömək edir:

✅ Yelləncəkdə yellənmək – Vestibulyar sistem üçün ən faydalı məşqlərdən biridir.

✅ Trampolində tullanmaq – Tarazlıq və hərəkət koordinasiyasını inkişaf etdirir.

✅ Dairəvi və dönmə hərəkətləri etmək – Vestibulyar sistemin məlumatları emal etmə qabiliyyətini artırır.

✅ Tarazlıq lövhəsində gəzmək – Ayaq hərəkətləri və bədən stabilizasiyasını gücləndirir.

✅ Su oyunları və qum fəaliyyətləri – Duyğu emalını dəstəkləyərək vestibulyar reaksiyaları stimullaşdırır.

Nəticə

Vestibulyar aparat insanın gündəlik həyatda sabitlik, hərəkət və məkan yönümlülüyünü təmin edən əsas sistemlərdən biridir. Onun duybütünləmə prosesi ilə əlaqəsi motor bacarıqlardan tutmuş emosional sabitliyə qədər bir çox sahəyə təsir edir. Xüsusilə autizimli və duyğu emal çətinliyi yaşayan uşaqlar üçün vestibulyar fəaliyyətlər onların inkişafına böyük dəstək ola bilər. Bu sahəyə diqqət yetirmək həm fiziki, həm də psixoloji rifah üçün vacibdir.

Bu mövzu haqqında məlumatlı olmaq və düzgün metodlar tətbiq etməklə həm özümüz, həm də ətrafımızdakı insanlar üçün daha sağlam və rahat həyat tərzi təmin edə bilərik!

Sevər Salahlı

Orvita Autizim Evinin duybütünləmə mütəxəsssi