Yeniyetmələr bu dövrdə kimlik axtarışında olan, müstəqillik qazanmağa çalışan və bəzən sosial təzyiqlərə məruz qalan fərdlərdir. Bu yaş mərhələsi eyni zamanda riskli davranışların ortaya çıxmağa başladığı, sınaq və təcrübə etmək istəyinin gücləndiyi bir dövrdür. Yeniyetmələr arasında siqaretə meyillilik və nikotin asılılığı da bu mərhələdə tez-tez rast gəlinən hallardandır. Bu vərdişlər yalnız fiziki sağlamlığa zərər vurmaqla kifayətlənmir, eyni zamanda psixoloji baxımdan da dərin izlər buraxa bilər.

Siqaretə meyillilik və nikotin asılılığı

Yeniyetmələrin siqaret çəkməyə meyilli olmasının bir neçə səbəbi var. Sosial təzyiqlər, həmyaşıdlar arasında bu cür vərdişlərin yayılması, maraq və riskə qarşı meyl bunlardan sadəcə bir neçəsidir. Bəzi yeniyetmələr siqaret çəkməklə özlərini daha “böyük” və ya “qəhrəman” kimi hiss edirlər. Eyni zamanda, nikotinin beyində yaratdığı qısa müddətli rahatlıq və həzz hissi bu vərdişin təkrarlanmasına səbəb olur.

Bəzən yeniyetmələr siqaret çəkməyi sosial statusun və qəbul olunmağın bir vasitəsi kimi görürlər. Bu dövr kimlik formalaşmasının çox vacib olduğu bir mərhələ olduğundan, siqaret çəkmək və nikotin istifadəsi özünü ifadə etməyin bir yolu kimi qəbul edilə bilər.

Psixoloji dəstək necə olmalıdır?

Siqaretə meyilli yeniyetmələr üçün psixoloji dəstək olduqca vacibdir. Mütəxəssislər bu məsələdə təkcə fiziki asılılığı deyil, həm də psixoloji asılılığı anlamağa yönəlməlidirlər. Yeniyetmə ilə açıq və dürüst ünsiyyət qurmaq əsas şərtlərdən biridir. Onun hisslərinə və fikirlərinə hörmətlə yanaşmaq, onu tənqid etmək və ya ittiham etmək əvəzinə, problemini anlamağa çalışmaq lazımdır.

Psixoloji dəstək prosesində aşağıdakı addımlar atıla bilər:

Maraq və empatiya: Yeniyetmənin çətinliklərini və qərarlarını anlamaq, onun hisslərini açıq şəkildə ifadə etməsinə şərait yaratmaq.

Əsaslandırılmış məlumat: Siqaretin və nikotinin sağlamlığa təsirləri barədə açıq və dürüst şəkildə məlumat vermək, bu vərdişin təhlükələri barədə ona aydın izah etmək.

Alternativ fəaliyyətlər və düşüncə modelləri: Yeniyetmənin siqaretə ehtiyac duyduğu anlarda sağlam alternativlər təklif etmək. Məsələn, streslə mübarizə üçün idman və ya digər stress azaldıcı fəaliyyətlər.

Özünü tanıma və introspeksiya: Yeniyetmənin öz güclü və zəif tərəflərini kəşf etməsinə kömək etmək, ona dəyərlərini anlamaqda dəstək olmaq.

Qrup dəstəyi: Qrup terapiyaları və ya dostlar arasında bir dəstək qrupu yaratmaq, yeniyetmənin özünü daha az tək hiss etməsinə kömək edə bilər.

Valideynlərin yanaşması necə olmalıdır?

Valideynlər yeniyetmələrin həyatında mühüm rol oynayır. Onların davranışı və yanaşması, yeniyetmənin siqaret və nikotin istifadəsinə münasibətini formalaşdırır. Bu mərhələdə valideynlərin ata biləcəyi bir neçə vacib addım var:

Açıq ünsiyyət və dinləmə: Valideynlər övladlarını dinləməli və onlarla səmimi ünsiyyət qurmalıdır. Yeniyetmənin duyğuları və fikirləri qiymətləndirilməli, tənqid etmədən dinlənilməlidir.

Yaxşı nümunə olmaq: Valideynlər öz davranışları ilə övladlarına nümunə olmalıdır. Siqaret və digər zərərli vərdişlərə qarşı açıq şəkildə mənfi mövqe nümayiş etdirmək uşaqlara düzgün mesaj verir.

Dəstək və mükafatlandırma: Siqareti tərgidən yeniyetmələri mükafatlandırmaq və bu müsbət davranışı təşviq etmək onların bu yolda davam etməsinə kömək edə bilər. Doğru addımlar atıldıqca müsbət qayğı və dəstək göstərmək vacibdir.

Təzyiq göstərməmək: Valideynlər yeniyetməyə təzyiq göstərmək və ya təhdidlərdən istifadə etmək əvəzinə, ona öz qərarlarını vermə azadlığı tanımalıdırlar. Əks təqdirdə, yeniyetmə daha çox müqavimət göstərə bilər.

Mütəxəssis dəstəyi almaq: Əgər vəziyyət daha ciddi hal alarsa və siqaret vərdişə çevrilərsə, psixoloq və ya psixoterapevtin dəstəyindən faydalanmaq mümkündür. Peşəkar kömək, yeniyetmənin bu zərərli vərdişi aşması və ya tərgitməsi prosesində mühüm rol oynaya bilər.

Nəticə

Yeniyetmələrdə siqaretə meyillilik və nikotin asılılığı həm sosial, həm də psixoloji baxımdan mürəkkəb bir məsələdir. Bu yaş dövründə gənclərin riskli davranışları sınamaq istəyi və ətraf mühitin təsiri bu vərdişin yaranmasına səbəb ola bilər. Lakin siqaretin zərərləri və nikotin asılılığının fəsadları barədə düzgün məlumatlandırma, açıq ünsiyyət və uyğun psixoloji dəstək bu problemin həllində mühüm rol oynayır.

Valideynlər övladlarına dəstək olmaqla yanaşı, öz davranışları ilə onlara doğru nümunə göstərməli və eyni zamanda psixoloji dəstək alaraq bu məsələyə düzgün yanaşma nümayiş etdirməlidirlər.

Psixoloq M. Almara Ağaqızı

PRİM – “Psixososial Reabilitasiya və İnkişaf Mərkəzi”nin direktoru