Çingiz Abdullayev ən tanınmış Azərbaycan yazıçılarından biridir. Demək olar ki, onun maraqlı dedektivlərini hər bir hər kəs oxuyur. Azərbaycanın xalq yazıçısı, nikbin və həyatı sevən bir şəxsdir. 7 aprel günü 59 yaşını qeyd edir. Ad günü ərəfəsində işlərinin çoxluğuna baxmayaraq, yazıçı “Vestnik.az”-a müsahibə verib. “Gencaile.az” həmin müsahibəni təqdim edir.
– 60 illik yubileyinizin bir addımlığındasınız. Özünüzü neçə yaşında hiss edirsiniz? Və siz kimsiniz – yazıçı, hüquqşünas, yoxsa ictimai xadim?
– Mən həmişə özümü 15 yaşında hiss edirəm – bu həyatın, qadınların, həyatın müxtəlifliyinin müqabilində məni saxlayandır və mən bunun uzun müddət davam edəcəyinə ümid edirəm. Teatrdan danışan Orlova, həmişə 39 yaşında olduğunu və hər zaman da 39 yaşında qalacağını söyləmişdi. Göründüyü kimi mən də 15 yaşındakı kimi olacağam və heç bir şey dəyişməyəcək. Bəlkə, bir az daha çox, yəni 16 olacaq (gülür). Mən özüm kim olduğumu düşünürəm, hətta özümü bir yazıçı kimi hiss etmirəm. Yazıçı dünyaları dəyişən və yaradan bir düşündürücüdür. Yazarlar əbədiyyət içində xalqlarının vəkilləridir. Həqiqətən yaxşı yazıçılar öz xalqları haqqında 100, 200 və 500 il sonra belə insanların haqqında danışdıqları əsərlərdən, onların düşündüklərini, sevdiklərini necə yaşadıqlarını öyrənirlər. Buna görə də özümü bir yazıçı kim hiss etmirəm. Mən həmçinin özümü ictimai xadim kimi də hiss etmirəm. Mən bu ifadəni heç sevmirəm. Normal bir insanam.
– Məlumdur ki, 18-19 fərqli vəzifədəsiniz. Bundan daha başqa bir şey etməyi planlaşdırırsınızmı?
– Bilirsiniz, bir millət vəkili mənə 33 və ya 34 vəzifədə çalışdığını söyləyib. Mən bütün bu vəzifələrə seçilmişəm. Həmişə belə olur. Bir şəxs məşhur olsa, təbii ki, müxtəlif komissiyalara seçilir, müxtəlif strukturlara rəhbərlik edir və hər hansı bir yerdə sosial öhdəliklər götürür, bunun üçün ödəniş almır. Amma mən bunu etmək istəyirəm, çünki yaxşı bir şey edə biləcəyimə inanıram.
– Sutkada 24 saat sizə bəs edirmi? Yazmaq üçün vaxtınız varmı?
– Əlbəttə, çətindir, amma vaxtım var. Bu gün, məsələn, gecə yatmadım. Anlayıram ki, bu yanlışdır, amma enerjim kifayət qədərdir. Dünən biz KVN-nin mərhum kapitanı Anar Məmmədxanova həsr olunmuş çox maraqlı bir tədbirdə olduq. Milli Məclisin beynəlxalq münasibətlər komitəsinin Səməd Seyidov bildirib ki, nəyisə etmək üçün istedad lazımdır. Mən onunla tamamilə razıyam. Mən istedadım olub-olmadığını bilmirəm, amma işləmək istəmirsinizsə, onda istedad yoxdur.
– Özünüz haqda belə deyirsiniz: “Mən Şərq zehniyyəti və Qərb düşüncəsi olan bir insanam”. Sizin üstünlüyünüz nədədir? Şərq zehniyyəti kömək edir, yoxsa mane olur?
– Çətin bir sualdır. Bu məndən asılı deyil, amma həqiqətdir. Çətin görünən bəzi şeylər var. Eyni zamanda, bir Qərb xarakteri var. Məsələn, mən başa düşürəm ki, Qərbdə normal görünən bir sıra məsələlər var ki, Azərbaycanda onlar tamamilə əxlaqsızlıq kimi görünür və əksinə. Buna görə mənim obrazlarım Şərq zehniyyəti və Qərb xarakteri daşıyır. Bir böyük ingilis yazıçısı deyib ki, müsəlman bir dindar dedektiv yaza bilməz, çünki müsəlmanlar irrasional düşünür. Onlar qəlblərində Allaha inanırlar. Amma qərblilər rasionaldırlar. Bu, məntiqi əlaqədir. Bəlkə də onlar da mənim kitablarımı oxuyurlar.
– Özünüzü hansı xüsusiyyətlərlə təsvir edərdiniz?
– Bunu etmək hər zaman çətindir. Yəqin ki, bu yumor hissi, həyat sevgisi, gözəlliyə heyranlıq, qadınlara, anaya sevgidir. Mənim üçün bir uşağı dünyaya gətirən hər bir qadın mütləq bir möcüzədir və mənə belə gəlir ki, qadınlar bunu başa düşmürlər. Kişilər bunu daha çox başa düşürlər. Axı, bu yalnız bir möcüzədir, həyatın yaranmasıdır, Motsart, Dante, da Vinçi ola biləcək bir uşağın yaranmasıdır. Bir çoxları bunda ataların da iştirak etdiyini söyləyəcəklər, amma həyatı yaradan proses sadəcə parlaqdır. Bunlar olmadan 198 roman və povest yazmayacaqsınız. İnsanları sevmək bacarığı, düşünürəm ki, onları qınamadan anlamağa çalışmaqdır.
– Özünüzü uğurlu və xoşbəxt bir insan hesab edirsiniz?
– Biz həmişə bu sözü söyləməkdən qorxuruq. 50 yaşa qədər mən həmişə çox xoşbəxt idim, çünki ana və atam sağ idi. Hətta mənə tövsiyə edirdilər: “Bunu deməyin, sən onları gözə gətirəcəksən”.Atam 81, anam isə 87 yaşında idi. Bu da xoşbəxtlik kateqoriyasından biridir. Allah mənimlə qarşılaşsa, Ona “təşəkkür edirəm” deyəcəyəm. Mən özümü prinsiplərimlə yaşamağa çalışmış bir şəxs hesab edirəm. Çətindir, amma istəsən, edə bilərsən. Qadınlara xəyanət etməmək üçün dostlara xəyanət etməməyə çalışdım.
– Ölümə münasibətiniz. Ondan qorxmursunuz?
– Bilmirəm. Gəncliyində qorxurdum, baxmayaraq ki, o, inanılmaz çətinliklərə düşdüm. İndi bilmirəm. İllər boyu bunu hiss edirsiniz. Məsələn, bir təyyarədə uçursan, ya da xəstə olduğunuzda, onunla yaxın olduğunuzu hiss edirsiniz. Yəqin ki, hamısı arzuolunmazdır. Mən daha 40-50 il yaşamaq istəyirəm. Yəqin ki, daha çoxundan qorxuram, çünki yaradıcılıq arxada bir şey qoyma arzusudur. Göründüyü kimi, bu cəhətdən öz dünyalarını yaradan insanlar özlərinin arxasında bir şey buraxmaq istəyirlər.
– Nəyəsə böyük istəyiniz varmı?
– Böyük istəyim var… Kitab oxumağı çox sevirəm, gözəl qadınlarla danışmaq və səyahət etmək istəyirəm.
– Siz tez-tez gənclərlə görüşürsünüz. Gözləntiləriniz nədir? 20 il bundan əvvəl necə idi?
– Əlbəttə ki, gənclər dəyişir. Onlar ağıllıdır. Biz belə deyildik. Yaxşı, “ağıllı” sözü bəlkə düzgün deyil. Əksinə, onlar texniki cəhətdən daha çox bacarıqlıdırlar. Mən romanları yazarkən kompyuterdən istifadə edirəm, amma telefonda və digər cihazlarda necə işləməyi bilmirəm. Ancaq gənclərin daha çox təhsil aldıqlarını söyləyə bilmirəm, çünki sovet təhsili daha fundamental idi, daha yaxşı idi. Gənclər – həmişə çox maraqlıdır. Ümumiyyətlə, gənclik maraqlı bir dövrdür və məncə, daha çox oxumaq, həyatdan zövq almaq lazımdır. Bir dəfə gənc qız mənə soruşdu: “Bizə nə məsləhət verəcəksiniz?”. Mən dedim: “Sevməyi məsləhət görürəm, çünki bu səni sevindirən böyük bir duyğudur və bu sevgi qarşılıqlı və ya uyğunsuz ola bilər, amma səni inkişaf etdirir, daha yaxşı, daha təmiz”. Bu gün evə qayıtdığınızda, ana və atanı öpün. Ətrafınızda olan insanları sevin.
– Gənclərin ictimai və siyasi həyatda iştirak etməsi baxımından nə deyə bilərsiniz?
– Hazırda belə gənclər daha azdır. Göründüyü kimi bəzi dövrlər var. Məsələn, 1968-ci ildə, Fransada və digər Avropa ölkələrində müəyyən bir dalğa var idi, 80-ci illərin sonlarında bu dalğanı biz də keçirdik. Bir çox gənc mitinqlərə getdi. İndi əlbəttə ki, azdır. Gənclərin belə fəaliyyəti yoxdur. Bəlkə də bu, başa düşüləndir, çünki indi başqa sosial forma var. Lakin gənclər həmişə olduqca fəaldır. Bu, istənilən vaxt partlaya biləcək, maraqlı bir biokütlədir. Ona görə də onlarla işləmək lazımdır.
– Söhbətlərinizin hər birində demək olar ki, gənclərin az oxuduğunu və ya heç oxumadığını deyirsiniz. Vəziyyəti necə dəyişmək olar?
– Kitabxanaların açılışı bununla bağlı vəziyyəti düzəldə bilər. Mən Azərbaycan haqqında danışıram, amma bu problem hər yerdə var – Amerika, Çin, Rusiya, İngiltərədə və s. Lakin Azərbaycanda da praktiki olaraq heç bir mağaza yoxdursa bu, problemdir. Bundan əlavə, əlifbanın tez-tez – 100 ildə 4 dəfə dəyişməsi ədəbiyyat da daxil olmaqla, xalqa güclü bir zərbədir. Bundan əlavə, janr müxtəlifliyi yoxdur. Mən tez-tez deyirdim ki, nağıllar, əfsanələr, fantaziyalar, dedektivlər və sərgüzəştlər Azərbaycan dilində yazılmalıdır. Uşaqlar ilk növbədə bu janrları sevirlər. Bu, o demək deyil ki, onlar klassikləri və yazıçılarımızı oxumamalıdırlar. Ancaq onlar adətən bu janrlardan başlayırlar, bu daha çox maraqlıdır. Siz nə uşaqları, nə də böyükləri oxumağa məcbur edə bilməzsiniz. İspaniyada uşaqların gecə növbəsində necə durduğunu gördüm, “Harry Potter” kitablarından birini oxumaq üçün gözləyirdilər. Bu, Madriddə baş verib. Sovet İttifaqının dövrünü xatırladım. Neftçilər prospektində gecəni küçədə keçirirdim. Bu uşaqların xoşuna gəlməlidir. Kimsə elmi fantastika, kimisi dedektivler, bir başqası sərgüzəşt, digərləri nağılları sevir. Həmişə uşağın sevdiyi bir kitab tapa bilərsiniz. O əylənməlidir. Allah bizi yaratdı ki cinsi münasibətlərdən zövq alaq. Deyirlər ki, yalnız insanlar və delfinlər bundan məmnun qalır və bütün digərləri bunu məcburi edirlər. Bu, instinktin heyvani qüvvəsidir. Bəlkə o qədər pis deyil, buna görə insan irqi inkişaf edir. Dünyanı yaradan zaman möcüzənin nə olduğunu başa düşmək lazımdır. Məcburi şərt oxumaqdan zövq almaqdır.
– Çingiz Abdullayev nə oxuyur?
– Fantastika. Həmişə elmi fantastika daha çox xoşuma gəlib. Mən hər zaman Ray Bredberni xoşlamışam – bu mənim sevimli yazıçımdır. Ayzek Azimov, Harry Harrison, Ursula Le Quin, Robert Haylaynı sevirəm. Əlbəttə ki, Struqatski qardaşları da çox xoşuma gəlir, hətta birini tanıyırdım, baxmayaraq ki, heç də onlarla yaxın deyildim. Stanislav Lemi də mən çox sevirəm. Onun dediyinə görə, o, tamamilə başqa dünyadan idi. Böyük məmnuniyyətlə, bütün hekayələrini oxudum. Tanınmış elmi fantastika yazıçısı idi. İsraildə yaşayan tanınmış elmi bədii yazıçı Paul Amnuel də var, indi Pesax Amnuel adlandırılır. Gəncliyimdə üstünlük verdiklərim olduqca ənənəvi idi – Remark, Heminquey və s. Onlar mənim üçün yalnız idealdır. Həmçinin də Şekspir. Mən bunu oxuduğumda titrəyirəm. Bir və ya iki ifadənin bir şəxsin bütün sədaqətini, xəyanət dərəcəsini və ya mənəvi sarsıntısının dərəcəsini necə ifadə edə bilər? Mənim üçün bu, mükəmməl bir fantaziyadır. Çexov da insanlara göstərdiyi səmimiyyətlə diqqətimi cəlb edib.
– Sizin mütləq oxuyacağınız kitabların siyahısında hansı kitablar var?
– Hər kəsin Şekspirin dilini başa düşməsini istəyirəm. Amma biz “Robinzon Kruzo”, “Qulliverin səyahəti”, “Dədə Qorqud”, “Don Kixot”, “Üç muşketyor” ilə başlamalıyıq. Mənim üçün simvol həmişə Dartanyan idi, çünki onun şüarı “Bir nəfər hamı üçün, hamı bir nəfər üçün” idi. Və uşaqlar, əlbəttə ki, bu kitablarla başlamalıdır. Amma indi “Harri Potter” ilə başlayırlar, bu da hər halda ən pis seçim deyil.
– Bu gün işlərinizi qiymətləndirsəniz, onlarda nəyisə dəyişdirmək istərdiniz?
– Mən onların hamısını dəyişərdim. Nəşriyyat evi artıq bunu bilir, mən dəfələrlə əsərlərimə əlavələr edirəm. Özü də bilirəm ki, bunu düzəltmək olar. Buna görə də, nəşriyyat mənim əlyazmalarımı alır və dərhal çap edir. Əlbəttə ki, onlarda nəyisə düzəltmək istərdim, amma digər tərəfdən artıq çap olunur və oxucuların xoşuna gəlir. Hər bir oxucunun öz obrazı var və onu dəyişmək səhv olar.
– Çox sayda keyfiyyətli əsər yazmaq əziyyətdir. Bununla razısınızmı?
– Bəli, razıyam. Bilirsiniz, Səməd Seyidovun sözlərinə görə, “istedad bir insana təzyiq etməli və çox şey yaratmalıdır”. Atam bir dəfə məndən soruşdu: “sənə pul verilməyəcək, amma dünyada nəşr ediləcəksən, razısanmı?”. Mən necə yaşamağımı bilmirdim, amma əlbəttə ki, razılığa gəlmək olardı. Çünki mənim üçün bir mükafat daha qiymətlidir – bu, kitablarımın dərcidir. Və ən əsası, onlar oxunur. Budur inanılmaz. Yazdığınız kitabın keyfiyyətindən çox şey asılıdır. Tolstoy 90 cilddə yazmışdır. “Müharibə və sülh”ü neçə dəfə təkrar yazıb. Həmçinin Dostoyevskinin yazdıqları… Bir də Çexovun 12 cildlik məktubları var. Mənə elə gəlir ki, bu yanlışdır. “Arbat uşaqları”nı yazan yazıçı Rıbakovun ifadəsi var: “Yazmaq üçün yazmaq lazımdır.”
– Bu gün nə üzərində işləyirsiniz?
– Üç gün əvvəl mən uzun müddət üzərində çalışdığım romanı bitirdim – “Cənub rapsodiyası”. Mənə elə gəlir ki, mən orada kifayət qədər maraqlı şeylər yazdım. Düşünürəm ki, hətta məni təhqir edəcəklər, çünki Qərbdə kifayət qədər sakitcə qəbul edilən səmimi anlar var, lakin biz buna həmişə xoş münasibət bəsləmirik. Amma bunu yazmaq istədim, bu, bir növ eksperimentdir. Rapsodiya nədir? Rapsodiya xalq sənətinə əsaslanan musiqi əsəridir. Məni maraqlandırdı. Burada zehniyyət, kişilərlə qadınlar arasındakı əlaqələr və cinayət var. Belə bir roman və film var idi: “Təmiz ingilis qətli”. Mən yazdığımı da belə adlandırmaq olar: “Təmiz azərbaycanlı qətli”.
– Əsərlərinizin pərəstişkarları arasında belə bir fikir var ki, kitablar üçün hekayələr həyatdan götürülüb və obrazlar real insanlardır. Doğrudurmu?
– Məncə, belədir.
– Dronqoya gəldikdə, oxucular asanlıqla qəhrəmanı sizinlə bənzətmək üçün bir çox paralellər tapırlar. Dronqo yazıçının prototipidirmi?
– Bəli, əlbəttə.
– Dronqonun neçə yaşı var?
– Bu çox maraqlı bir sualdır. O, mənimlə eyni gündə doğulub, mənimlə böyüyüb, eyni valideynlərimiz var, həyatımız da eynidir. Doğrudur, bəzi nüanslar var. Mən ailənin birbaşa təsir və gücünə inanıram. Məşhur ədəbi dedektivlərdən heç birinin ailəsi yox idi. Nə Erkülyo Puaronun, nə Şerlok Holmsun, nə Niro Vulfun ailəsi var idi. Komissar Meqrenin həyat yoldaşı var idi, lakin heç bir övladı yox idi. Mənə gəldikdə isə qəhrəmanın bütün ailəsini İtaliyaya göndərdim. Hətta anam məndən soruşdu ki, İtaliyada ikinci ailən varmı? İtaliyada mənim heç kimim yox idi, lakin uşaqlar İngiltərəyə getmişdi. Göründüyü kimi, kitablarımda özümü əsərin qəhrəmanına çevirdim. Əlbəttə yazıçı həmişə onun şəxsi əlamətlərini bəzi mükəmməl qəhrəmanlarda göstərir. Tolstoyu götürək. Onun anası qrafinya Volkonskya öləndə Tolstoy üç yaşında idi. Amma Bolkonski və Pyer Bezuxov Tolstoyun iki cəhəti idi. Bu baxımdan, əsas xarakter yazdığınız zaman, sizinlə əlaqələndirilməsini istəyirik. Yaşa gəldikdə isə, mən ona daha uzun yaşamaq və yaxşı xarakterdə qalmasını istəyirəm. Mənim vərdişlərim, fikirlərim, motivasiyam, insanlara münasibətim əlbəttə ki, bu qəhrəmana sirayət edir və indi o, yazarın özündən daha məşhurdur. Yəqin ki, belə olmalıdır.
– Doğum gününüzü necə qeyd edəcəksiniz?
– Mən həmişə bir şey düşünməyə çalışıram. Bu il bəlkə də vaxtında olmayacaq. Mən tamamilə inanılmaz şeylər icad etməyə çalışıram. Onlar komik, kədərli və əyləncəldir. Avropada qeyd olunan doğum günlərimdən birində mən bütün dostlarımı bir yerdə getməyə dəvət etdim. Böyük bir qrup xaricə uçduq. Orada uzun illər yoldaşlıq etdiyim dostlarım var idi – əsas muzeyimizin direktoru Çingiz Fərzəliyev, mədəniyyət nazirinin müavini, bizim böyük kimyaçı Yusif Məmmədəliyevin qızı Sevda Məmmədəliyeva və s. Onlar mənimlə birlikdə getdilər. Növbəti gün, Heydər Əliyev mədəniyyət nazirinin müavini vəzifəsinə Sevda Məmmədəliyevanı təyin etmək istədi və onu axtarmağa başladı. O da mənimlə idi. Əlbəttə ki, onu tapmadılar. Mən çox narahat oldum, çünki mənə görə bir adam nazir müavini olmadı. Amma bir ay keçdi. Heydər Əliyev ona özü çağırıb dedi ki, heç bir şeyi heç vaxt unutmayacağıq: “Mən sizi mədəniyyət nazirinin müavini etmək istəyirdim,, siz Parisə gəzməyə getdiniz.” O isə bunun mənim ucbatımdan baş verdiyini dedi. Heydər Əliyev güldü və bildirdi ki, o, yazıçıdır, ona olar. O vaxtdan bəri 20 il keçdi. Əgər o bu vəzifəyə təyin olunmasaydı, mən çox narahat olacaqdım. Bir dəfə xaricdə olarkən axşam eyni sinifdə birlikdə oxuduğum dostum mənə zəng etdi. Mən Bakıda olduğunu bildiyim halda səsindən bir şey hiss etdim. Səhər o, mənim qapımı döydü. Gecə boyunca mənimlə doğum gününü qeyd etmək üçün xaricə uçmuşdu. Əlbəttə ki, bu təəccüblü və çox xoş idi. Bu anlar yadda qalıb, çünki maraqlıdır. Həyatdan xoşbəxt olmağı öyrənməliyik. Əgər valideynlərin yaşayırsa, bunun elə belə də olmalı olduğunu düşünürsünüz. amma bu, belə deyil. Onlar gec-tez səndən ayrılacaqlar. Onlar bizdən əvvəl ayrılmaq istəyirlər, əksinə yox. Sağlam uşaqlarımız varsa, o zaman bunun necə bir xoşbəxtlik oldğunu düşünmürük. Əgər başın, ayağın və əllərin yerindədirsə, bu, təqdir edilməldir. Əlbəttə ki, bu lənətlənmiş pul olmadan, heç bir yerdə, mənim kitablarımın birində deyildiyi kimi, bu “həyat üçün kuponlar” olmur, amma bu “xoşbəxtlik kuponu” deyildir. Xatırlatmaq lazımdır ki, pul insan rabitəsini, məhəbbəti əvəz edə bilməz. Həyatda alına bilməyən bəzi şeylər var və bu da doğrudur. Stiv Cobs vəfat edərkən belə demişdi: “Biri mənim ağrımı alacaq qədər milyardlar verərdim. İndi yatağımda yatıram və bunun dünyadakı ən bahalı yataq olduğunu və bütün pullarımın dəyərsiz olduğunu düşünürəm. Daha çox sevmək, insanlarla daha çox ünsiyyət qurmaq, daha çox həyatı qiymətləndirmək lazım idi…” Bir neçə gündə nə baş verəcəyini hələ bilmirəm, ancaq bir şey hazırlayıram. Mən hələ də sevdiyim insanları, dostlarımı sevəcəyimə əminəm və bu günləri də onlarla birlikdə qeyd etməyə çalışacağam. Bu yaxşı bir gündür. 7 aprel dünyanın demək olar ki, bütün dinlərinin qeyd etdiyi gündür. Çünki, bu gün Məryəm ana oğlunun Tanrı olduğunu öyrəndi. Bu günü qeyd edirlər, göyərçinləri azad edirlər. Bu gün həm də Dünya Sağlamlıq Günüdür. Belə ki, bu gün də o qdər də pis gün deyil. Anam və atama minnətdarlığımı bildirirəm ki, məni aprelin 7-də dünyaya gətirməyə çalışdılar.
