“Son vaxtlar yaddaşım çox zəifləyib. Əvvəl nəyisə harasa qoyduğumu unudurdum, düşünürdüm ki, normaldır. Ancaq son dövrlər vacib görüşləri belə unutduğum olur” – bu sözləri bizimlə söhbətində 25 yaşlı Arif dedi.
34 yaşlı Nigar da yaddaş problemindən əziyyət çəkdiyini bildirir: “Son 4-5 ilə qədər yaddaşım çox güclü idi, bir çox adamın telefon nömrəsi belə əzbər yadımda qalırdı. Ancaq son illər çox yaddaşsız olmuşam. Çox şeyi unuduram. Qeyd etməsəm, tez bir zamanda yadımdan çıxıb gedir. Bəzən ətrafdakılar buna inanmır, amma həqiqətən unuduram”.
Nə yaşınız var ki…
Gənclər yaddaşsızlıqdan şikayətlənəndə yaşlılar çox vaxt “sizin nə yaşınız var ki” deyirlər. Ancaq Arif və Nigar kimi yaddaşının zəifliyindən şikayətlənən gənclərin sayı çoxdur. Əvvəllər yaddaş zəifliyi, vacib nələrisə unutmağı yaşlı adamlarda müşahidə edirdiksə, indi problemin gəncləşdiyi göz önündədir. Bəs xəstəliyin cavanlaşmasının səbəbi nədir? Necə edək ki, həm yaddaşımızı qoruyaq, həm də itən yaddaşımızı geri qaytaraq?
Yaddaşsızlığın səbəbi
Nevropatoloq Rima İbadova deyir ki, əvvəllər yaddaşsızlığa daha çox 60-65 yaş üstü insanlarda rast gəlinirdisə, indi 35-40 yaşdan etibarən insanlar bu problemlə üzləşirlər: “Bəli, yaddaşsızlıq gəncləşib. Xroniki yorğunluq, stress, gərginliklə bağlı diqqətimizdə yaranan problemlər yaddaş pozğunluğuna səbəb ola bilir. Müxtəlif xəstəliklər, bəzi virus infeksiyaları, qidalarımızın vitaminləşdirilmiş və balanslaşdırılmış olmaması da problem yaradır. Xüsusən, texnologiyanın inkişaf etməsi, işimizin monitor qarşısında olması, gün ərzində internetdə çox vaxt keçirməyimiz, yuxu rejimimizin normal olmaması da yaddaşsızlığa gətirib çıxara bilər”.
Dərmanla müalicə etmək
Yaddaş problemi yaşayan adamlara “filan dərmanı iç, yaddaşın düzəlsin” məsləhətini verənlər çox olur. R.İbadova bildirdi ki, problemin səbəbi bilinmədən hər hansı dərman qəbul etmək olmaz: “Dərman içmək üçün, birinci, yaddaşsızlığın nədən qaynaqlandığını bilməliyik. Uzunmüddətli yaddaş problemi varsa, mütləq həkimə müraciət etmək lazımdır. Çünki həkim tərəfindən xəstə müayinə edilir, yaddaşın nə qədər zəiflədiyi, problemin səbəbi müəyyənləşdirilir. Lazım olduğu halda müalicə tətbiq edilir. Yaşlı insanlarda rast gəldiyimiz alzaymer-demensiya xəstəliyi, vitamin və ya biotin çatışmazlığına bağlı olan yaddaş problemləri varsa, onlara uyğun dərmanlar təyin edərək xəstəliyin inkişafının qarşısını almış olarıq. Qan azlığına bağlı yaddaşsızlıq olarsa, dəmir preparatlarının qəbulu məsləhət görülür. Xroniki əzginlik, yorğunluq və ya depressiyaya bağlı problem varsa, bu zaman antidepressant preparatlar yaddaşımızı yaxşılaşdıra bilər. Davamlı yuxusuzluq, tiroid vəzi xəstəliklərində problemləri düzəldərək yaddaşsızlığı da həll etmiş olarıq”.
Yaddaşı qorumaq və bərpa etmək
Nevropatoloqun sözlərinə görə, yaddaşı qorumaq və bərpa etmək üçün tez hərəkətə keçmək lazımdır: “Yaddaşımızın pozulmasının qarşısını almaq üçün ilk növbədə onu qorumağımız lazımdır. Problem gəncləşdiyinə görə tədbirimizi də tez görməliyik. Monitor qarşısında keçirdiyimiz zamanı nizamlamalı, iş və istirahət rejimimizi balanslaşdırmalı, stressdən, gərginlikdən kənar durmalıyıq. Yaddaşımızı qorumaq üçün davamlı olaraq beynimizi inkişaf etdirməyimiz vacibdir. Dil öyrənmək, şeir əzbərləmək, krossvordlar, riyazi məsələlər həll etmək ən sadə məşqlərdəndir. Balanslaşdırılmış və sağlam qidanın yeyilməsi lazımdır. İdman ilə məşğul olmaq qan dövranımızı yaxşılaşdırır. Gün ərzində piyada gəzinti, yuxumuzun normal olması və s. yaddaşımızı bərpa etmək və qorumaq üçün təbii yollardandır”.
Demensiyanın yaddaşsızlıqdan fərqi
Nevropatoloq Zərifə Hacıbəyli deyir ki, gənclərlə yaşlıların yaddaş problemlərinin səbəbi eyni deyil: “Yaşlılarda problem yaşla əlaqədar idi və qan dövranının pozulmasına gətirib çıxarırdı. Məsələn, təzyiq, şəkər xəstəsi və s. illər keçdikcə yaddaş azlığı ilə rastlaşa bilər. Yaşlılarda olan yaddaş azlığı beyin toxumasının zədələnməsi ilə əlaqədardır və demensiya adlanır. Demensiya xəstəliyi yaşlı adamlarda görünür. Yaddaş problemi olan şəxsin beynində hər hansı dəyişiklik varsa, bu demensiyadır. Əgər yoxdursa, gənclərin rastlaşdığı yaddaş zəifliyidir. Gənclər əvvəllər idmanla məşğul olurdular, sağlam qidalanırdılar, stress, depressiya, informasiya az idi deyə, yaddaş problemi yaşamırdılar”.
Ən tənbəl orqan
Zərifə Hacıbəyli bildirir ki, beynimizi məşq etdirmədikdə, yaddaş ilə bağlı problemlər meydana gəlir: “Yaddaş azlığı nevroloji və ya neyropsixi səbəblərdən irəli gələ bilər. Baş beyin ən tənbəl orqanlardan biridir və onu məşq etdirməsək, yaddaş problemimiz yaranır. Yaddaşımızı necə gücləndirək? Fərqli oyunlar oynayın, kitabları səsli oxuyun, audiokitablar dinləyin, yeni yerlərə gedin, hərəkətləri gözüyumulu etməyə çalışın, yeni yeməklər sınayın, geyiminizi və rənglərinizi dəyişin, yuxu rejiminizə diqqət edin”.
Zərif Salmanlı
