İqtisadçı ekspert Natiq Cəfərli ərzaq məhsullarının bahalaşması məsələsini şərh edərkən dedi ki, Azərbaycanda qiymətlərin formalaşmasına təsir edən amillər arasında hökumətdən asılı olanlar da var, xroniki olanlar da: “Hökumət ilin əvvəlində kommunal xidmətlər üçün dizel yanacağının qiymətini qaldıranda başa düşməli idi ki, bu qərar əksər məhsulların, o cümlədən kənd təsərrüfatı məhsullarının maya dəyərinə daha çox təsir edəcək. İstənilən kənd təsərrüfatı məhsulunun maya dəyəri 40 faiz dizel yanacağının qiymətindən asılıdır. Dizel yanacağının qiyməti 34% artdığından bu, qiymətlərin formalaşmasına mənfi təsir göstərməyə bilməzdi”.
“Xüsusilə, logistika xidmətlərinin qiyməti artır. Bütün bunlar ona gətirib çıxarıb ki, ilin əvvəlindən qiymətlərdə dalğa kimi artım başlayıb. Gömrük rüsumları və vergilərin tutulması məsələsi də hökumətdən asılıdır və kifayət qədər düzgün tənzimlənməyib. Bu, xüsusilə sosial məhsullara, Azərbaycanda istehsal olunmayan məhsullara aiddir. Böyük vergi və gömrük rüsumları məhsulların son qiymətinin formalaşmasına təsir göstərir. Həmçinin, qeyd etdiyim kimi, bir ildən artıqdır ki, davam edən və həllini tapmayan xroniki problemlər var. Söhbət rəqabət mühitinin olmamasından, bürokratik biznesdən, ölkəyə idxala qiymətləri diktə edə bilən bir neçə iri korporasiyanın nəzarətində olmasından gedir”, – deyə həmsöhbətimiz bildirib.
Onun sözlərinə görə, hökumət bu problemləri həll etməlidir, süni qiymət artımından danışmamalıdır: “Bazar iqtisadiyyatı, rəqabət mühiti olanda belə şəraitdə qiymətləri süni şəkildə qaldırmaq çox çətindir. Əgər bu amil baş verirsə, deməli, hökumət hələ də Azərbaycanda normal bazar iqtisadiyyatını formalaşdıra bilməyib. Ölkədə qiymətlərin formalaşmasına həqiqətən təsir edən yeganə obyektiv səbəb qlobal tendensiyalardır. Dünya bazarlarında ərzaq məhsullarının qiymətləri də kəskin şəkildə qalxır. Ərzaq indeksi son bir ildə 12%-dən çox artıb. Elə ərzaq məhsulları var ki, onların qiyməti 30-40% artıb. Dünyada bahalaşma davam edir və bunun Azərbaycana da öz təsiri olacaq”.
“Təbii ki, hökumət qlobal qiymətlərin formalaşmasına təsir göstərə bilməz, lakin ondan asılı olan məsələləri Azərbaycan daxilində həll etməlidir, o zaman qiymətlər sabitləşəcək. Və beləliklə, yeni ilə yaxın ərzaq məhsullarının qiymətində ciddi artımın şahidi olacağıq. Azərbaycanda ərzaq məhsulları ənənəvi olaraq Yeni il və Novruz öncəsi xeyli bahalaşır, tələb artır, təklif isə həmişə olduğu kimi eyni səviyyədə qalır. Növbəti il üçün də bu məsələ ilə bağlı proqnozlar o qədər də ürəkaçan deyil”, – deyə Cəfərli vurğulayır.
Azad İstehlakçılar Birliyinin (AİB) rəhbəri Eyyub Hüseynov mövzu ilə bağlı söyləyir ki, biz daha çox idxaldan asılıyıq, ona görə də ixrac edən ölkələrdə qiymət artımı bizə də təsir edir: “Məsələn, iki ay əvvəl Rusiya bazarında bitki yağının, eləcə də şəkər tozunun qiyməti xeyli qalxdı və bu, respublikada həmin məhsulların maya dəyərinə təsir etməyə bilməz”.
Həmsöhbətimiz daha bir məqama toxundu: “Supermarketlər mallarını öz piştaxtalarında təqdim etmək üçün təchizatçılardan külli miqdarda pul tələb edirlər. Bu pul nağd şəkildə ödənilir və vergi orqanlarından keçmir. Belə ki, Xaçmaz rayonundan olan bal istehsalçılarından biri məhsulunu supermarketdə satmaq istədiyini və bunun üçün ondan 18 min manat istənildiyini və bunun hələ kiçik məbləğ hesab edildiyini bildirib. Bu, son nəticədə məhsulların maya dəyərinə təsir edir və istehlakçıları vurur”.
Bundan əlavə, Hüseynovun onun sözlərinə görə, supermarketlər öz rəflərini dolu saxlamaq üçün tədarükçüləri, məsələn, çörək tədarükçülərini daha çox mal verməyə məcbur edir: “Qalan çörəklər istehsalçıya qaytarılır və bu, onun üçün itkilərlə doludur, bu da xərcdə əks olunur. Nəticədə qiymət qalxır. Belə hallarla mübarizə aparmaq üçün istehlakçıların hüquqlarının müdafiəsi haqqında qanuna dəyişiklik etmək lazımdır və bu, həqiqətən də istehlakçıların maraqlarını əks etdirməlidir. AİB bu məsələdə Sahibkarlar Konfederasiyası ilə əməkdaşlıq etməyi planlaşdırır”.
Elya Belskaya
