Vergi ödənişlərində şəffaflığın artırılması məqsədilə 2020-ci ilin may ayından istifadəyə verilmiş “ƏDV gerial” innovativ layihəsi yeni, çox vaxt kədərli detallar əldə edir. Hökumət rəsmiləri yüksək əhval-ruhiyyə ilə tərəqqi barədə məlumat verir və vətəndaşlar isə pərakəndə satış şəbəkələrinin hiylələrindən getdikcə daha çox şikayət edirlər.
Özlüyündə əlavə dəyər vergisinin (ƏDV) bir hissəsinin qaytarılması təşəbbüsü ictimai nəzarətə önəm verməklə fiskal şəffaflığı artırmaq və beləliklə, sahibkarları vergi ödəməyə məcbur etməli idi. Axı sahibkar vergidən yayınarsa, dövlət rüsumunun ona düşən hissəsini müştəriyə qaytarmaq mümkün olmayacaq. Bu isə o deməkdir ki, qəzəbli alıcılar istehlakçı hüquqlarını qorumaq üçün vergi idarəsinə müraciət etməlidirlər.
Ancaq pərakəndə satış şəbəkələrinə gələnlərin çoxu, əlbəttə ki, qəpik-quruşa görə mağazaları məhkəməyə verməyə tələsmir və sahibkarlar bundan istifadə edirlər. Və bunu o qədər uğurla edirlər ki, saxta çeklər verilməsi bizdə adi hala çevrilir.
Vətəndaşlar arasında aparılan sorğular göstərir ki, əksər hallarda nağd pul qəbzləri QR kod çapının keyfiyyətsiz olması səbəbindən qeydiyyatdan keçmir. Bu hiylə təkcə kiçik deyil, həm də böyük pərakəndə satış şəbəkələri tərəfindən istifadə olunur. Alıcıların sözlərinə görə, son vaxtlar, uzunmüddətli büdcə qiymət siyasətinə görə xalq arasında “kasıblar üçün mağaza” adlandırılan paytaxtın məşhur pərakəndə satış şəbəkələrindən biri nəinki qiymətlərini bazar qiymətlərindən yuxarı qaldırıb, hətta qondarma qəbzlər də verir.
“Mən bu şəbəkənin mağazasına gedirdim, çünki o, yaxınlıqdadır və qiymətlər məqbul idi, amma bahalaşandan sonra başqasına, daha uzaqda yerləşənə gedirəm”, – deyə evdar xanım Gülər Qulyeva danışır.
Onun sözlərinə görə, alış-verişlərdə qənaət əhəmiyyətlidir: “Amma bu gün vərdişimdən yenidən əvvəlki ticarət şəbəkəsinə girdim və peşman oldum. İki qutu qatılaşdırılmış süd üçün 70 qəpik əlavə ödədim, lakin onların çekinə ƏDV qaytarmaq mümkün olmadı, çünki çap zəif olduğundan telefon QR kodunu oxuya bilmir. Və bu, ilk dəfə deyil ki, baş verir”.
Yaxınlıqdakı başqa mağazanın da verdiyi qəbzlərindəki QR kodu oxunmur. Tanınmış pərakəndə satış şəbəkəsinin işarəsi altında dayanan oğlan uğursuz şəkildə telefona əl ataraq oradan aldığı dondurmadan ƏDV-nin öz hissəsini qaytarmağa çalışır.
ƏDV-nin alınması ilə bağlı çətinliklər təkcə adi ziyarətçilər üçün deyil, həm də ekspert icmamızın nümayəndələri üçün yaranır. Çeklərlə bağlı problem iqtisadçı ekspert Rauf Qarayev tərəfindən dəfələrlə qaldırılıb.
“Müştərilərə pərakəndə ticarətdə verilən ödəniş çeklərini müqayisə etsək, qeyri-qənaətbəxş çap keyfiyyətinə əmin olmaq olar. Məsələn, mənə verilən bir çekdə ƏDV ümumiyyətlə görünmür və çap qeyri-səlisdir, ona görə də mobil proqram onu oxumur”, – deyə o bildirir.
Hökumətin bank kartı ilə ödəniş edərkən geri qaytarıla bilən vergini artırmaq qərarından sonra bir çox mağazalar nağdsız ödənişləri nağd şəkildə keçirilmiş kimi qeydə alırlar. Alıcıların şikayətləri çoxalıb: onlara kartla malların ödənişi zamanı ilin əvvəlindən olması lazım olduğu kimi 17,5% deyil, nağd şəkildə olduğu kimi cəmi 5% ƏDV verilir. Siz bank köçürməsi ilə ödəyirsiniz, amma nədənsə çekin üzərində nağd ödədiyiniz yazılıb. Beləliklə, sonda kompensasiyanın məbləği lazımi ödənişdən çox azdır.
“Bütün alıcılar buna göz yummur. Bir müştəri satış məntəqəsinin administratoruna müraciət edir, şikayət qəbul edilir, amma əslində heç nə dəyişmir. Və sonra sübut toplayan vətəndaş vergi idarəsinə müraciət edir və üç aydan sonra hətta oradan ona cavab da verirlər. Amma mağaza öz vicdansız “biznesini” davam etdirir və vergi orqanları buna göz yumur. Alıcının belə mağazanı qara siyahıya salması qalır, amma məsələ bununla bitməyəcək, çünki digər ticarət müəssisələrində də qondarma çeklər verilir”, – deyə Qarayev söyləyir.
Kim belə bir vəziyyətlə üzləşməyib? Bir mağazada bank kartı ilə ödəmək istəyirsən, amma kassa aparatının işləmədiyi ortaya çıxır. Bu hal niyə baş verir?
Ekspertin sözlərinə görə, böyük ticarət mərkəzlərində məhdudiyyət var, yəni nağdsız ödənişlərə limit tətbiq olunur: “Adi alıcıların bundan xəbəri olmaya bilər, amma vergi işçiləri nə demək istədiyimi başa düşürlər. Söhbət nağd və nağdsız ödənişlərə qoyulan məbləğdən gedir – bu, lazımsız xərclərdən və vergi ödənişlərindən qaçmaq üçün əvvəlcədən müəyyən edilir. Məsələn, inhisarçı ticarət şəbəkəsinin maliyyə şöbəsi günlərin birində ödənişi yalnız nağd şəkildə qəbul etməyi əmr edir. Ona görə də alıcıya deyirlər ki, guya avadanlıq işləmir – nağd ödə. Nəticə etibarı ilə yenə də aldanırıq… Və bizim şəraitdə belə böyük biznesə vergi nəzarəti şübhəlidir”.
Emma Rzayeva
